ایران و عربستان نیازمند یک «معماری امنیتی تازه»

رویداد۲۴- نمایندگان خاورمیانه پیشنهاد طرح‌های امنیتی منطقه‌ای را در کنفرانس امنیتی مونیخ مطرح و بررسی کردند. اما در این میان جای توافقی مبتنی بر اصولی که بتواند این تنش‌ها را در منطقه تعدیل کند، خالی است.

به گزارش رویداد۲۴ به نقل از دویچه وله، در کنفرانس امنیتی مونیخ سال جاری، چندین و چند تن از مقامات خاورمیانه‌ای ایده یک «معماری امنیتی» در خاورمیانه را مطرح کردند تا به آغاز دوره کاهش تنش‌ها در منطقه کمک کند.

وخیم‌تر شدن روابط میان عربستان و ایران صف اول آشوب‌های اخیر در منطقه قرار دارد. این روابط که ده‌ها است روبه‌زوال بوده، در ژانویه 2016 زمانی که مقامات سعودی چندین تن از اعضای جامعه شیعه عربستان، از جمله نمر النمر، شیخ برجسته شیعه  را اعدام کردند، افت جدی را شاهد بود.

این اعدام‌ها منجر به اعتراضاتی ر ایران شد که با تعرض معترضان ایرانی به سفارت عربستان همراه شد و ریاض را به سمت قطع رسمی تمام روابط خود با ایران سوق داد. به دلیل فقدان کانال‌های رسمی برای مدیریت این تنش‌های رو به افزایش، خاورمیانه هر چه بیشتر در بی‌ثباتی فرو رفت.

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران روز یکشنبه بار دیگر بر مواضع کشورش برای ایجاد یک «معماری جدید امنیتی» مبتنی بر توافق هلسینکی 1975 تأکید کرد. 

این توافق با ارائه 10 اصل غیرالزام آور با هدف «هدایت روابط» میان کشورهای غربی و بلوک شرق، به تعدیل تنش‌های جنگ سرد کمک کرد. اصل «تمامیت ارضی دولت‌ها» به‌خصوص، با تأکید بر حاکمیت همه طرف‌ها در مرزهای مربوطه‌شان، به کاهش ترس دو طرف از حمله کمک کرد.

تمیم بن حمد الثانی، امیر قطر روز جمعه پیشنهاد نسخه مشابهی از این توافق را مطرح کرد. وی گفت: «زمان یک امنیت منطقه‌ای گسترده‌تر رسیده، ما می‌توانیم از تجربیات اتحادیه اروپا تقلید کنیم.»

از نظر تمیم، تاریخ اروپا نشان داده که علیرغم صدها سال درگیری، تمام مناطق می‌توانند دیپلماسی و حرکت به سمت اصول عملی باری مقابله با جنگ و تضمین امنیت درازمدت را تجربه کنند.

یک مشاور سعودی به دویچه وله گفت که در حال بررسی اصول پیمان وستفالی است که به دهه‌ها جنگ در اروپا در قرون وسطی است تا راهی برای خاورمیانه مدرن بیابد.

عزم حرکت به وضوح وجود دارد. اما چگونه می‌توان از تجربه تاریخی اروپا مستقیماً برای کاهش تنش‌ها در خاورمیانه استفاده کرد؟

در گام نخست، خاورمیانه می‌تواند توافق خود به سبک هلسینکی را برای هدایت روابط تدوین کند، به‌خصوص زمانی که تنش‌ها میان دو کشور این منطقه خطر تبدیل شدن به درگیری را به همراه دارد.

همان‌طور که جرالد فورد، معاون وقت رئیس‌جمهور آمریکا در مورد توافق هلسینکی گفته بود، چنین توافقی «شامل تعهدات سیاسی و اخلاقی برای کاهش تنش‌ها و گشایش خطوط ارتباطی بیشتر میان مردم می‌شود».

با شناسایی اصول غیرالزام آور، کشورهایی مانند عربستان و ایران می‌توانند از طریق درک مشترک و منافع مشترک  به سمت کاهش تنش‌ها حرکت کنند.

طی 50 سال گذشته ریاض و تهران روابط دیپلماتیک خود را حفظ کرده‌اند و بارها سفرهای رسمی به کشور مقابل داشته‌اند. هر ادعایی مبنی بر اینکه فرقه‌گرایی مانع از موافقت طرفین با یک توافق جدید می‌شود، درکی از اینکه قبلاً روابط «عادی» میان دو کشور برقرار بوده، ندارد.

درست است که پیگیری چنین توافقی می‌تواند ریسک‌پذیر باشد اما بدون پذیرفتن این ریسک‌ها، دورنمای صلح یک ایده‌آل دست نیافتنی خواهد بود و شاید هرگز به واقعیت تبدیل نشود.