آیا اروپا می‌تواند توافق هسته‌ای ایران را نجات دهد؟

رویداد۲۴- بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در دیدار اخیر خود با دونالد ترامپ بار دیگر ایالات‌متحده را ترغیب به اصلاح توافق هسته‌ای ایران یا خروج از آن کرد. رئیس‌جمهور آمریکا همواره مشتاق پاره کردن این توافق به نظر رسیده و آن را «بدترین توافق تاریخ» خوانده است. به‌زودی مشخص خواهد شد که آیا او به آرزویش می‌رسد یا خیر.

به گزارش رویداد۲۴ به نقل از رویترز، از ماه اکتبر ترامپ اشاره کرده که ایالات‌متحده آماده ترک توافق هسته‌ای می‌شود. تمام طرف‌های این توافق معتقدند که برجام کارآمد است اما این رئیس‌جمهور به کنگره 60 روز فرصت داده که یا توافق را ارتقا دهد یا آن را نابود کند. آن‌ها هیچ‌یک از این گزینه‌ها را انتخاب نکردند. در نیمه ژانویه او تعلیق تحریم‌های هسته‌ای را تأیید کرد اما تهدید کرد که اگر اروپا این توافق را ظرف چهار ماه اصلاح نکند، از برجام خارج می‌شود. سؤال اصلی حین حال و نیمه ماه می (اردیبهشت‌ماه) این است که آیا اروپا می‌تواند توافق ایران را نجات دهد.

گام‌های قابل اعتمادی وجود دارد که اروپا می‌تواند برای رسیدگی به نگرانی‌هایی که ترامپ در سخنرانی ژانویه خود مطرح کرد، به‌خصوص توسعه موشکی، بازرسی‌ها و برداشتن محدودیت‌های زمانی به کار بگیرد.

اتاق فکرهای اروپایی پیشنهادهای مشخصی دارند که با وجود امکان‌پذیر بودنش از نظر سیاسی، نیازمند توافق هر دو سوی آتلانتیک است. این اقدامات در کنار موضع‌گیری راسخ اروپاییان مبنی بر اینکه این توافق را بار دیگر مورد مذاکره قرار نمی‌دهند باعث تحکیم و تقویت آن می‌شود. نیازی به گفتن نیست که دیگر طرف‌های توافق نیز –روسیه، چین و ایران- بسیار کمتر تابع نگرانی‌های آمریکا هستند، به‌خصوص با اجماع بین‌المللی گسترده با پشتیبانی ارزیابی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که پایبندی ایران به برجام را تصدیق می‌کند.

یکی از پیشنهادها شامل استفاده از مکانیسم‌های داخلی این توافق برای تقویت بازرسی‌های هسته‌ای است. همچنین پیشنهاد پیگیری توافقنامه‌های جانبی برای گسترش توافق اصلی در آینده و همچنین انجمن‌های همکاری منطقه‌ای برای رسیدگی به مسائل امنیت منطقه‌ای گسترده‌تر که خارج از دامنه برجام است، به‌خصوص توسعه موشکی مطرح شده است.

بر اساس گزارش‌ها وزارت خارجه آمریکا به دنبال تدوین توافقی با طرف‌های اروپایی در کنار توافق اصلی است. اما مشخص نیست که شرکای اروپایی واشنگتن با آن موافقت خواهند کرد و آیا این اقدام برای جلب رضایت کاخ سفید کافی خواهد بود یا خیر.

شرکای اروپایی یک پلن B هم دارند. اگر دولت ترامپ آمریکا را از توافق خارج کند، اروپا می‌تواند با دیگر قدرت‌های بین‌المللی برای حفظ توافق بدون مشارکت آمریکا همکاری کند. این مسئله نیازمند یک «خروج نرم» خواهد بود که امکان به تعویق انداختن تحریم‌های ثانویه آمریکا را فراهم می‌کند تا شرکت‌های اروپایی و سایر شرکت‌های بین‌المللی بتوانند به تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران بدون تهدید از دست دادن بازارشان در آمریکا به کار خود ادامه دهند. چنین برنامه‌ریزی همچنین مانع از جنگ تجاری فرا آتلانتیک و اعمال دوباره تحریم‌های انسداد اروپایی می‌شود.

اگر اروپائیان و سایرین حفظ این توافق را بدون ایجاد یک شکاف فراآتلانتیک مدیریت کنند، در برای پیوستن دوباره آمریکا به برجام در آینده باز خواهد ماند. اما برای کارآمد شدن این برنامه، ایران هم باید بخواهد که در صورت خروج آمریکا از توافق، در برجام بماند. اطمینانی در این مورد وجود ندارد.