اعتدال بهاری
رویداد۲۴-عید نوروز از اَعیاد اسلامی و دینی نیست اما از اعیاد بزرگ ملی ایرانیان است. از آنجایی که اسلام، دینی جهان شمول و الهی است و بر پایه توحید و خداشناسی استوار است و آنچه منافی با توحید باشد را مردود می‌داند و آنچه با توحید تضادی و مخالفتی نداشته و توأم با خرافات نباشد آن سنت را باقی می‌گذارد، بنابراین اسلام سنت نوروز را بر نچیده و آن را پاس داشته است. گروه اندیشه:
نوروز به معنای «روز نو» است، نوروز در اول فروردین ماه با آمدن آفتاب به ابتدای حَمَل آغاز می‌شود گویند: خدای تعالی در این روز عالَم را آفرید و هر هفت کوکب در اوج تدویر بودند و اوجات همه در نقطه اول «حَمَل» بود. در این روز حکم شد که به سِیر و دور درآیند و آدم(ع) را نیز در این روز خلق کرد. بنابراین این روز را نوروز گویند و بعضی گفته‌اند که جمشید که او اول «جَم» نام داشت و عرب‌ها او را متوشلخ می‌گویند سیر عالم می‌کرد چون به آذربایجان رسید گفت تخت مرصعی را بر جای بلندی رو به جانب شرق گذارند و خود تاج مرصعی بر سر نهاد و بر آن تخت بنشست، همین که آفتاب طلوع کرد و پرتوش را بر آن تاج و تخت افتاد شعاعی در نهایت روشنی پدید آمد، مردمان از دیدن آن شادمان شدند و گفتند این روز نو است و چون به زبان پهلوی شعاع را «شید» می‌گویند این تلفظ را بر «جَم» افزودند و او را «جمشید» خواندند و جشن عظیم بر پا کردند و از آن روز این رسم پیدا شد. (برهان قاطع، ج2، ص616)
*اسلام و عید نوروز
در دین اسلام دو عید بزرگ وجود دارد؛ «عید فطر» که پس از یک ماه تزکیه‌نفس و خودسازی در پایان ماه مبارک رمضان و روز اول ماه شوال برپا می‌شود و «عید قریان» که پس از مراسم عبادی، اجتماعی و سیاسی حج برگزار می‌شود. البته «عید سعید غدیر خم» هم از اعیاد بزرگ ما شیعیان است .
عید نوروز از اَعیاد اسلامی و دینی نیست اما از اعیاد بزرگ ملی ایرانیان است. از آنجایی که اسلام، دینی جهان شمول و الهی است که بر پایه توحید و خداشناسی استوار است و آنچه منافی با توحید باشد را مردود می‌داند و آنچه با توحید تضادی و مخالفتی نداشته و توأم با خرافات نباشد آن سنت را باقی می‌گذارد و اصولا باید گفت که خواست دین برچیدن و از بین بردن سنت های ملی و قومی نبوده و نیست؛ بلکه بر آن است که این سنت‌های ملی و قومی را به سمت و سویی بهتر رهنمود سازد. دین آنچه را که با فطرت سالم و دست‌نخورده آدمی مغایرت دارد و در تضاد است از میان برمی‌دارد؛ در غیر این صورت بر آن صحه می‌گذارد. حتی می‌بینیم که ماه‌های حرام رجب، ذی‌قعده، ذی‌حجه و محرم را که رسم مردم جاهلی عرب بود و از زمان حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) جنگ در آنها حرام بوده است و این سنت تا ظهور اسلام به تواتر قولی و عملی محترم شمرده می‌شد قرآن کریم نیز بر آن صحه گذاشت و اسلام این رسم را بر نچیده و پاس داشت و قرآن کریم می‌فرماید: یا ایها الذین امنوا لا تحلوا شعائر الله و لا الشهرالحرام؛ «ای کسانی که ایمان آورده‌اید احترام شعائر الهی و ماه حرام را نگه دارید.»
و امیرمؤمنان علی(ع) در فرمان مالک اشتر نخعی می‌فرماید: وَلاتَنقٌص سٌنَه صالِحَه عَمِلَ بِها صٌدورٌها هذِهِ الاٌمَه... «و آداب پسندیده‌ای را که بزرگان این امت به آن عمل کردند و امت بدان رفتار نموده‌اند و رعیت با آن اصلاح شدند بر هم مزن و آدابی که به سنت‌های خوب گذشته زیان وارد می‌کند، پدید نیاور که پاداش برای آورنده سنت و کیفر آن برای تو می‌باشد که آنها را درهم شکستی.» (نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، ص406)
بنابراین هنگامی که اسلام به ایران آمد و ایرانیانی که از ستم، تبعیض، بی‌عدالتی، خفقان و فشار طبقه حاکمه و شاهان ظالم به تنگ آمده بودند و با آغوش باز این دین بزرگ الهی را پذیرفتند، عید نوروز که از اعیاد ملی ایرانیان بود را از بین نبردند زیرا با توحید اسلامی هیچگونه منافاتی نداشت.
اسلام، مردم را به پاکی، نیکی و نیکوکاری، صله اَرحام، اٌلفت و صمیمیت، رفع دشمنی و کدورت، سرور و شادمانی و همزیستی مسالمت‌آمیز، مهرورزی و وفاق و کمک به نیازمندان سفارش و تأکید کرده است. لذا در عید نوروز همه ایرانیان در هر کجا که باشند به دید و بازدید یکدیگر رفته و خانه‌های خود را مرتب و تمیز نموده، لباس‌های نو و پاکیزه بر تن کرده و اٌخوت و برادری را تجدید می‌نمایند.
*نوروز از منظر امام صادق(ع)
مرحوم علامه مجلسی چندین روایت از امیرالمؤمنین و امام صادق(ع) درباره عید نوروز نقل می‌کند که ما به اختصار به دو روایت از حضرت صادق(ع) بسنده می‌کنیم تا گواهی باشد بر این ادعا که عید بزرگ ملی ایرانیان مورد توجه و تأیید ائمه معصومین(ع) نیز بوده است:
1.« معلی بن خٌنَیس» که از خواص اصحاب حضرت صادق(ع) است و اهل کوفه بوده و در مدینه ساکن شده و در زمان آن حضرت بوسیله مزدوران منصور دوانیقی به شهادت رسید و اکثر علما او را مورد وثوق و اطمینان می‌دانند وی چنین نقل می‌کند: در روز نوروز خدمت امام صادق(ع) رفتم و آن حضرت فرمودند آیا می‌دانی که امروز چه روزی است؟! عرض کردم: پارسیان امروز را بزرگ می‌دانند و تبرک می‌جویند و برای یکدیگر هدیه می‌فرستند.
امام صادق(ع) فرمودند: به بیت عتیق کعبه سوگند می‌خورم که نوروز از زمان قدیم است. می‌خواهی تاریخ آن را برای تو بگویم؟ و سپس امام صادق(ع) فرمودند: نوروز روزی است که آفتاب تابید و زمین خلق شد، روزی است که کشتی نوح بر زمینی به نام «جودی» نشست، روزی است که جبرائیل بر پیغمبر(ص) نازل شد، روزی است که ابراهیم(ع) بتها را شکست، روزی است که پیغمبر(ص) علی را بر شانه خود بلند کرد و بٌت‌های قریش را از فراز کعبه به زیر افکند و نابود ساخت، روزی است که پیامبر(ص) به اصحاب امر کرد که با علی(ع) بیعت نمایند، روزی است که امیرالمؤمنین(ع) بر نهروانیان پیروز شد، روزی است که قائم ما(ع) ظاهر می‌شود. هیچ روزی نیست که ما اهل‌بیت انتظار فرج نداشته باشیم چون نوروز از روزهای ما و شیعیان ما است. پارسیان احترام آن را نگاه داشتند و شما ضایع کردید. (بحار الانوار، ج14، وسایل‌‌الشیعه، ج5)
2. امام صادق(ع) به «معلی بن خنیس» فرمودند: نوروز روزی است که پیغمبر(ص) در غدیر خٌم برای امیرالمؤمنین بیعت گرفتند و مردم به ولایت او اقرار کردند. خوشا به حال کسی که به ولایت او ثابت بماند و وای برکسی که پیمان را بشکند.(بحار الانوار ج14، وسایل الشیعه ج5)
البته این احتمال هم وجود دارد که روایت تأیید نوروز شاید به جهت نزدیک بودن این روز با حادثه غدیر خٌم و ولایت حضرت امیرالمؤمنین(ع) باشد زیرا بر اساس برخی محاسبات ریاضی و نجومی، جریان غدیر در سال دهم هجرت و در روز بیست و هفتم اسفند ماه بوده است(مفاتیح الحیاه آیت‌الله جوادی آملی ص755 به نقل از: مع‌السجوم شعرانی ص202)
به هر حال از این روایات چنین استفاده می‌شود که عید نوروز ایرانیان مورد عنایت ائمه معصومین(ع) بوده و این روز را پٌر ازش نامیده و حتی دستوراتی برای این روز بیان داشته‌اند.
البته باید به این نکته مهم هم اشاره شود که عده اندکی هستند که این روایات را معتبر ندانسته و می‌گویند که اسلام این روز را تأیید نکرده است. ولی باید گفت که مرحوم علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار بیشترین کوشش را در اینباره انجام داده و شبهه‌های مخالفان نوروز را پاسخ گفته و در نقد روایتی که «ابن شهر آشوب» در مذمت نوروز نقل کرده می‌نویسد: این حدیث با روایت‌‌هایی که معلی بن خنیس آورده مغایرت دارد و بر جایگاه نداشتن نوروز در شریعت دلالت دارد، ولیکن روایت‌های معلی بن‌خنیس از نظر سند قوی‌تر و نزد اصحاب مشهورترند. از سوی دیگر، می‌توان گفت که حدیث مخالفت با نوروز تقیه است، چرا که در روایات کتاب مناقب ابن شهر آشوب، مطالبی ذکر شده که زمینه تقیه دارد.
حتی صاحب کتاب جواهرالکلام که از عالمان برجسته است در دفاع از روایت‌های معلی‌بن‌خنیس و نقد حدیث کتاب مناقب می‌نویسد: در روایت معلی‌بن‌خنیس جای مناقشه در سند و دلالت ندارد، چنانکه حدیث مناقب نمی‌تواند با آن معارضه کند، زیرا که با سستی که در آن «حدیث مناقب» مشهود است احتمال تقیه نیز در آن می‌رود.
به هر حال در آداب نوروز عالمان بزرگ شیعه در کتاب‌های خود مانند شیخ طوسی در مصباح المتهجد، وسایل الشیعه و بحار الانوار، شهید اول در القواعد و الفوائد و لمعه بدان‌ها اشاره کرده‌اند و نیز شیخ انصاری در کتاب الطهاره و شیخ‌‌بهایی در جامع عباسی بدان فتوا داده‌اند. صاحب جواهر می‌گوید: غٌسل روز نوروز نزد متأخران مشهور است بلکه مخالف در آن ندیدم.
*اعمال نوروز
برای روز نوروز اعمال خاصی را معین کرده‌اند از قبیل غٌسل کردن، روزه گرفتن در روز اول نوروز، جامه پاکیزه بر تن کردن و خود را خوشبو ساختن و پیوسته به یاد خدا بودن و این اذکار شریف را در تحویل سال مکرر گفتن... یا مقلب‌القلوب و الابصار یا مدبر اللیل و النهار، یا محول‌الحول و الاحوال، حول حالنا الی احسن الحال.
یعنی «ای خدایی که قلب‌ها و چشم‌ها در دست تو است. ای خدایی که شب و روز را از پی هم می‌آوری، ای خدایی که (ماه و سال) و احوال آدمیان را میگردانی، خدایا!! احوال (و سرنوشت ما را) به نیکوترین احوال مبدل گردان. »
در پایان ضمن تأیید نوروز از منظر روایات اسلامی و کلام علمای بزرگ، با سخنی دیگر از امام صادق(ع) این مقاله را به پایان می‌بریم:
« مفضل بن عمر» که از اصحاب امام صادق(ع) است می‌گوید: که امام صادق(ع) فرموده که خداوند می‌فرماید: ارزش و قدر نوروز نزد من زیاد است و با خود قرار داده‌ام هر مؤمنی که در این روز حاجت خود را بخواهد آن (حاجت را) برآورم. (مستدرک الوسائل ج1، ص471)
ما هم از خدای بزرگ می‌خواهیم که این عید بزرگ ملی و باستانی را بر همه مبارک گرداند و این سال جدید را سالی توأم با امنیت، سلامتی، نعمت و تغییر احوال انسان‌ها قرار دهد.
