گزارش رویداد۲۴ از جشنواره جهانی فیلم فجر؛
جهانی یا منطقهای؟
جشنواره فیلم فجر مدتها است که عنوان جهانی را یدک میکشد. از اولین دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر، مدیران و دست اندرکاران جشنواره فیلم فجر اصرار داشتند که این جشنواره را یک جشنواره جهانی بدانند.
رویداد۲۴- مازیار وکیلی- جشنواره فیلم فجر مدتها است که عنوان جهانی را یدک میکشد. از اولین دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر، مدیران و دست اندرکاران جشنواره فیلم فجر اصرار داشتند که این جشنواره را یک جشنواره جهانی بدانند. این اصرار را میتوان به روحیه انقلابی مدیران آن زمان سینما هم نسبت داد که فکر میکردند با بخشیدن ابعاد جهانی به جشنواره فیلم فجر میتوانند همراه با کشورهایی که دارای ایدئولوژی چپ بودند در مقابل سینمای هالیوود(که آن را مخدر و وسیلهای برای استثمار تودهها میپنداشتند) قد علم کنند. به همین خاطر است که اولین دورههای جشنواره فیلم فجر بیش از آنکه جشنوارهای جهانی باشد، محملی بود برای حضور فیلمهای کشورهای جهان سوم که همگی ایدئولوژی چپ داشتند. بنابراین جشنواره فیلم فجر هیچگاه جشنواره جهانی نبوده است.
جشنوارههای جهانی پیش از هر چیز ساختار منظم و سازمان یافتهای دارند. کن، برلین، لوکارنو، ونیز و... بعد از پایان هر دوره بلافاصله کار را برای دوره بعد آغاز میکنند و فیلمهای تمام کشورهای جهان را بررسی میکنند تا لیست فیلمهای سال آینده خود را ببندند. این جشنوارهها هویتی مستقل از دولت خود دارند و به هیچ وجه نهادهای دولتی در امور این جشنوارهها دخالت نمیکنند. به خاطر همین هویت مستقل هم هست که مدیر یک جشنواره الیت خارجی سالها در جایگاه خود باقی میماند و برای کلیت یک جشنواره برنامهریزی میکند و بخشهای مختلفی را برای جشنواره مربوطه در نظر میگیرد. اما در ایران چون سینما به دولت وابسته است و بودجهاش را از دولت میگیرد جشنواره جهانی فیلم فجر هویت مستقلی نداشته و نخواهد داشت. با تغییر دولتها دبیر، ساختار و شکل برگزاری جشنواره جهانی فیلم فجر به کلی دگرگون میشود. این دگرگونی انقدر آثار مشهودی دارد که هر دوره را میتوان مستقل از دوره قبل بررسی کرد. بخشهای مختلفی به جشنواره اضافه میشوند و بخشهایی حذف میشوند بدون اینکه دلیل خاصی برای این حذف و اضافهها ذکر شود. این تغییرات گسترده موجب میشود که جشنواره جهانی فیلم فجر ثبات نداشته باشد و همین عدم ثبات باعث میشود جشنواره از نظم کافی که لازمه برگزاری یک جشنواره جهانی است بیبهره باشد. به همین خاطر است که جشنواره جهانی فیلم فجر اعتبار چندانی در دنیا ندارد.
مخاطب جهانی هیچگاه با یک ساختار منظم و رویکرد مشخص مواجه نیست و جشنواره جهانی فیلم فجر را مدام در حال تغییر میبیند. آخرین تغییری که جشنواره جهانی فیلم فجر با آن مواجه شد جدا کردن آن از جشنواره ملی و داخلی فجر بود. این تغییر یکی از معدود تغییرات مثبت جشنواره فیلم فجر در تمام این سالها است. جشنواره جهانی فیلم فجر همیشه زیر سایه جشنواره ملی فجر بوده است. برگزاری همزمان این دو رویداد سبب میشد مخاطبان رغبت چندانی برای تماشای فیلمهای حاضر در بخش بینالملل جشنواره فیلم فجر نداشته باشند. جداسازی جشنواره جهانی فیلم فجر سبب شد این جشنواره بیش از پیش دیده شود و هویت مستقلتری داشته باشد.
اردیبهیشت ماه هم زمان خوبی برای برگزاری این جشنواره است. در تقویم سینمایی ما اردیبهشت(خصوصاً امسال که ماه مبارک رمضان از اواخر اردیبهشت شروع میشود) دوره رکود سینمای ایران است. سینما هیاهوی فصل اکران نوروزی را پشت سرگذاشته و جشنواره جهانی فیلم فجر میتواند ارتباط مردم با سینما را همچنان حفظ کند. از طرف دیگر اردیبهشت ماه فاصله چندانی با جشنواره ملی فیلم فجر که در ایام دهه فجر(بهمن ماه) برگزار میشود ندارد. این نزدیکی زمانی به جشنواره جهانی فیلم فجر کمک میکند تا رسانهها و مخاطبان با جدیت بیشتری پیگیر اخبار این جشنواره باشند و بتوانند جشنواره جهانی را با کمترین فاصله زمانی از جشنواره ملی دنبال کنند.
اما جشنواره جهانی فیلم فجر چند مشکل اساسی دارد که باعث میشود این جشنواره در سطح جهان چندان جدی گرفته نشود. مشکل اصلی و اولیه جشنواره جهانی فیلم فجر فیلمهای آن است. جشنواره جهانی فیلم فجر چون نمیتواند فیلمهایی با مضامین حساسیتبرانگیز را در لیست خود بگنجاند مجبور است برای انتخاب فیلمها احتیاط زیادی به خرج دهد. به خاطر همین احتیاط زیاد هم هست که لیست فیلمهای حاضر در جشنواره جهانی فیلم فجر هیچگاه لیست شوق برانگیزی نیست و یک مخاطب حرفهای سینما را جذب نمیکند. فیلمهایی از کشورهای بلغارستان، ترکیه، گرجستان، ایتالیا و آلمان در لیست فیلمهای جشنواره فیلم فجر به چشم میخورند، اما یا این فیلمها از کشورهای صاحب سینما نیستند یا فیلمهای مهجوری از کشورهای معتبر هستند که در هیچ جشنوارهای پذیرفته نشدهاند و به ناچار در جشنواره جهانی فیلم فجر حضور پیدا کردهاند. این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که فیلمسازان معتبر سینمای جهان رغبت چندانی برای حضور در جشنواره جهانی فیلم فجر ندارند. آنها قطعاً جشنوارههای معتبر خارجی را به جشنواره جهانی فیلم فجر ترجیح میدهند. این بزرگترین چالش پیش روی مدیران سینمایی کشور است که بتوانند با جذب هرچه بیشتر و بهتر فیلمهای معتبر برای جشنواره جهانی فیلم فجر اعتبار کسب کنند. شاید به همین خاطر است که مدیران سینمایی کشور کوشیدند با دعوت از الیور استون کارگردان صاحب نام سینمای آمریکا و ژان پیر لئو بازیگر معتبر فرانسوی به جشنواره جذابیت بیشتری ببخشند. اما نباید فراموش کرد که این مسائل حواشی یک جشنواره است و تا زمانی که خود فیلمها نامهای شوق انگیزی نباشند نمیتوان اُمیدی به مطرح شدن نام جشنواره جهانی فیلمم فجر در سطح دنیا داشت.
با آگاهی از این مشکلات است که میرکریمی در اظهار نظری واقعبینانه اعلام کرد بهتر است فعلاً به فکر رشد و گسترش جشنواره جهانی فیلم فجر در منطقه باشیم. این رویکرد، رویکرد درستی به جشنواره جهانی فیلم فجر به نظر میرسد. به خاطر حساسیتهایی که نسبت به حضور فیلمهای خارجی در ایران وجود دارد نمیتوان از جشنواره فیلم فجر توقع یک جشنواره جهانی هم سطح جشنوارههای الیت دنیا را داشت. بهتر است مدیران و دست اندرکاران جشنواره فیلم فجر به فکر مطرح کردن این جشنواره در سطح خاورمیانه باشند و با تعامل هرچه بیشتر با سایر جشنوارههای منطقهای نام این جشنواره را بیش از گذشته در سطح منطقه بر سر زبانها بیاندازند. یادمان نرود که کشورهای حاشیه خلیج فارس مدتهاست به اهمیت و قدرت سینما پی بردهاند و با سرمایه گذاری روی این پیدیده قدرتمند و دعوت از چهرههای صاحب نام جشنوارههای متعددی برگزار میکنند. سینمای ایران به خاطر سابقه طولانی در عرصه سینما میتواند بدل به معتبرترین کشور منطقه در این زمینه شود.
جشنواره جهانی فیلم فجر در شکل فعلی جشنواره شوق برانگیزی نیست. بیشتر از آنکه نام فیلمهای معتبر جهانی مورد توجه رسانهها قرار بگیرد فیلمهای ایرانی پشت خط مانده هستند که توجه رسانهها و مخاطبین را جلب میکنند. این برای جشنوارهای که نام جهانی را یدک میکشد اتفاق خوبی نیست. شاید در سالهای آینده نامهای معتبری به جشنواره جهانی فیلم فجر بیایند تا با حضور آنها جشنواره رونقی بگیرد و حداقل در سطح منطقه بدل به نامی معتبر شود.
جشنوارههای جهانی پیش از هر چیز ساختار منظم و سازمان یافتهای دارند. کن، برلین، لوکارنو، ونیز و... بعد از پایان هر دوره بلافاصله کار را برای دوره بعد آغاز میکنند و فیلمهای تمام کشورهای جهان را بررسی میکنند تا لیست فیلمهای سال آینده خود را ببندند. این جشنوارهها هویتی مستقل از دولت خود دارند و به هیچ وجه نهادهای دولتی در امور این جشنوارهها دخالت نمیکنند. به خاطر همین هویت مستقل هم هست که مدیر یک جشنواره الیت خارجی سالها در جایگاه خود باقی میماند و برای کلیت یک جشنواره برنامهریزی میکند و بخشهای مختلفی را برای جشنواره مربوطه در نظر میگیرد. اما در ایران چون سینما به دولت وابسته است و بودجهاش را از دولت میگیرد جشنواره جهانی فیلم فجر هویت مستقلی نداشته و نخواهد داشت. با تغییر دولتها دبیر، ساختار و شکل برگزاری جشنواره جهانی فیلم فجر به کلی دگرگون میشود. این دگرگونی انقدر آثار مشهودی دارد که هر دوره را میتوان مستقل از دوره قبل بررسی کرد. بخشهای مختلفی به جشنواره اضافه میشوند و بخشهایی حذف میشوند بدون اینکه دلیل خاصی برای این حذف و اضافهها ذکر شود. این تغییرات گسترده موجب میشود که جشنواره جهانی فیلم فجر ثبات نداشته باشد و همین عدم ثبات باعث میشود جشنواره از نظم کافی که لازمه برگزاری یک جشنواره جهانی است بیبهره باشد. به همین خاطر است که جشنواره جهانی فیلم فجر اعتبار چندانی در دنیا ندارد.
مخاطب جهانی هیچگاه با یک ساختار منظم و رویکرد مشخص مواجه نیست و جشنواره جهانی فیلم فجر را مدام در حال تغییر میبیند. آخرین تغییری که جشنواره جهانی فیلم فجر با آن مواجه شد جدا کردن آن از جشنواره ملی و داخلی فجر بود. این تغییر یکی از معدود تغییرات مثبت جشنواره فیلم فجر در تمام این سالها است. جشنواره جهانی فیلم فجر همیشه زیر سایه جشنواره ملی فجر بوده است. برگزاری همزمان این دو رویداد سبب میشد مخاطبان رغبت چندانی برای تماشای فیلمهای حاضر در بخش بینالملل جشنواره فیلم فجر نداشته باشند. جداسازی جشنواره جهانی فیلم فجر سبب شد این جشنواره بیش از پیش دیده شود و هویت مستقلتری داشته باشد.
اردیبهیشت ماه هم زمان خوبی برای برگزاری این جشنواره است. در تقویم سینمایی ما اردیبهشت(خصوصاً امسال که ماه مبارک رمضان از اواخر اردیبهشت شروع میشود) دوره رکود سینمای ایران است. سینما هیاهوی فصل اکران نوروزی را پشت سرگذاشته و جشنواره جهانی فیلم فجر میتواند ارتباط مردم با سینما را همچنان حفظ کند. از طرف دیگر اردیبهشت ماه فاصله چندانی با جشنواره ملی فیلم فجر که در ایام دهه فجر(بهمن ماه) برگزار میشود ندارد. این نزدیکی زمانی به جشنواره جهانی فیلم فجر کمک میکند تا رسانهها و مخاطبان با جدیت بیشتری پیگیر اخبار این جشنواره باشند و بتوانند جشنواره جهانی را با کمترین فاصله زمانی از جشنواره ملی دنبال کنند.
اما جشنواره جهانی فیلم فجر چند مشکل اساسی دارد که باعث میشود این جشنواره در سطح جهان چندان جدی گرفته نشود. مشکل اصلی و اولیه جشنواره جهانی فیلم فجر فیلمهای آن است. جشنواره جهانی فیلم فجر چون نمیتواند فیلمهایی با مضامین حساسیتبرانگیز را در لیست خود بگنجاند مجبور است برای انتخاب فیلمها احتیاط زیادی به خرج دهد. به خاطر همین احتیاط زیاد هم هست که لیست فیلمهای حاضر در جشنواره جهانی فیلم فجر هیچگاه لیست شوق برانگیزی نیست و یک مخاطب حرفهای سینما را جذب نمیکند. فیلمهایی از کشورهای بلغارستان، ترکیه، گرجستان، ایتالیا و آلمان در لیست فیلمهای جشنواره فیلم فجر به چشم میخورند، اما یا این فیلمها از کشورهای صاحب سینما نیستند یا فیلمهای مهجوری از کشورهای معتبر هستند که در هیچ جشنوارهای پذیرفته نشدهاند و به ناچار در جشنواره جهانی فیلم فجر حضور پیدا کردهاند. این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که فیلمسازان معتبر سینمای جهان رغبت چندانی برای حضور در جشنواره جهانی فیلم فجر ندارند. آنها قطعاً جشنوارههای معتبر خارجی را به جشنواره جهانی فیلم فجر ترجیح میدهند. این بزرگترین چالش پیش روی مدیران سینمایی کشور است که بتوانند با جذب هرچه بیشتر و بهتر فیلمهای معتبر برای جشنواره جهانی فیلم فجر اعتبار کسب کنند. شاید به همین خاطر است که مدیران سینمایی کشور کوشیدند با دعوت از الیور استون کارگردان صاحب نام سینمای آمریکا و ژان پیر لئو بازیگر معتبر فرانسوی به جشنواره جذابیت بیشتری ببخشند. اما نباید فراموش کرد که این مسائل حواشی یک جشنواره است و تا زمانی که خود فیلمها نامهای شوق انگیزی نباشند نمیتوان اُمیدی به مطرح شدن نام جشنواره جهانی فیلمم فجر در سطح دنیا داشت.
با آگاهی از این مشکلات است که میرکریمی در اظهار نظری واقعبینانه اعلام کرد بهتر است فعلاً به فکر رشد و گسترش جشنواره جهانی فیلم فجر در منطقه باشیم. این رویکرد، رویکرد درستی به جشنواره جهانی فیلم فجر به نظر میرسد. به خاطر حساسیتهایی که نسبت به حضور فیلمهای خارجی در ایران وجود دارد نمیتوان از جشنواره فیلم فجر توقع یک جشنواره جهانی هم سطح جشنوارههای الیت دنیا را داشت. بهتر است مدیران و دست اندرکاران جشنواره فیلم فجر به فکر مطرح کردن این جشنواره در سطح خاورمیانه باشند و با تعامل هرچه بیشتر با سایر جشنوارههای منطقهای نام این جشنواره را بیش از گذشته در سطح منطقه بر سر زبانها بیاندازند. یادمان نرود که کشورهای حاشیه خلیج فارس مدتهاست به اهمیت و قدرت سینما پی بردهاند و با سرمایه گذاری روی این پیدیده قدرتمند و دعوت از چهرههای صاحب نام جشنوارههای متعددی برگزار میکنند. سینمای ایران به خاطر سابقه طولانی در عرصه سینما میتواند بدل به معتبرترین کشور منطقه در این زمینه شود.
جشنواره جهانی فیلم فجر در شکل فعلی جشنواره شوق برانگیزی نیست. بیشتر از آنکه نام فیلمهای معتبر جهانی مورد توجه رسانهها قرار بگیرد فیلمهای ایرانی پشت خط مانده هستند که توجه رسانهها و مخاطبین را جلب میکنند. این برای جشنوارهای که نام جهانی را یدک میکشد اتفاق خوبی نیست. شاید در سالهای آینده نامهای معتبری به جشنواره جهانی فیلم فجر بیایند تا با حضور آنها جشنواره رونقی بگیرد و حداقل در سطح منطقه بدل به نامی معتبر شود.