دوران جديد عدم قطعيت هسته‌اي
رویداد۲۴-ساسان گلفر_ روزنامه شرق
پس از چند هفته تحولات مثبت ديپلماتيک در شبه‌جزيره کره، دونالد ترامپ وعده خروج ايالات متحده از معاهده هسته‌اي سال 2015 را عمل کرده است. اين تصميم، سبب تقويت و تعميق بحران در خاورميانه و تضعيف اقداماتي مي‌شود که در جهت منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي در سراسر جهان صورت مي‌گيرد.رئيس‌جمهور آمريکا با تصميم به عقب‌نشيني از توافق هسته‌اي ايران (برجام) تا اينجا ثابت کرده که مصمم است ساختارها و موافقت‌نامه‌هاي بزرگ جهاني را نابود کند. اين تصميم يک ضربه عظيم خواهد بود و تمام دنيا را در معرض خطر قرار خواهد داد.برجام – نتيجه سال‌ها مذاکرات دشوار - مورد توافق هفت کشور و اتحاديه اروپا قرار گرفت و شوراي امنيت سازمان ملل متحد به اتفاق آرا آن را تأييد کرد.
بااينحال ترامپ به طور يک‌جانبه تصميم گرفت «بالاترين سطح تحريم اقتصادي» را بر ايران و به قول خودش بر «هر کشوري که به تلاش ايران براي دستيابي به سلاح‌هاي هسته‌اي کمک مي‌کند» تحميل کند. درحالحاضر، شرکت‌ها و بانک‌هاي کشورهايي که به تعهدات خود در چارچوب برجام پايبند هستند، به علت روابط تجاري مشروع خود با ايران دچار مشکلات بسياری مي‌شوند. به عبارت ديگر، کشوري که قول خود را زير پا گذاشته، تصميم به مجازات کساني گرفته است که به تعهدات خود پايبندند.
برجام را هنوز هم مي‌توان نجات داد. همه طرف‌هاي ديگر اين توافق‌نامه قبلا تعهد خود را به آن بار ديگر مورد تأکيد قرار داده‌اند، اما به‌ويژه اتحاديه اروپا بايد تدابيري براي حفظ برجام اتخاذ کند. درحاليکه روابط ترنس‌آتلانتيک يکي از اولويت‌هاي مهم است، دفاع از چندجانبه‌گرايي - و همه جنبه‌هاي بارز آن - از حملات بي‌پروا و غيرقابل‌توجيه نيز اولويتي مهم است. اين اولويت وقتي بيش از پيش خود را نشان مي‌دهد که آن حملات نه با هدف «آمريكا مقدم بر هر چيز»، بلکه براي تقدم‌بخشيدن به ترامپ بر هر چيز صورت گرفته است.خروج ترامپ از برجام در لحظه‌اي بسيار حساس در روابط بين‌المللي صورت گرفته است.
از يک سو، منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي در صدر دستور کار شبه‌جزيره کره قرار دارد. درحاليکه اخيرا گام‌هاي مثبتي در اين زمينه برداشته شده، دولت ترامپ، با درپيش‌گرفتن اين رويکرد سياسي نامنسجم ممکن است اين فرصت را از بين ببرد.رئيس‌جمهور کره جنوبي، مون جائه اين اخيرا با کيم جونگ اون، رهبر کره شمالي، ديدار کرد تا درباره يک توافق‌نامه رسمي صلح براي پايان‌دادن به جنگ در شبه‌جزيره کره صحبت کند. جلسه مون-کيم مقدمه‌اي بود براي نشست خارق‌العاده ديگري بين کيم و ترامپ که در روز 12 ژوئن (22 خرداد) برگزار مي‌شود. اولين نشست رهبر کره شمالي و يک رئيس‌جمهور مستقر در آمريکا، نشان‌دهنده پيشرفت قابل‌توجهي است که در چند ماه گذشته صورت گرفته است.
فراموش نکنيم که سال 2018 با مبادله تهديدهایي ميان کيم و ترامپ براي بار چندم آغاز شد و تا جايي پيش رفت که ترامپ به گزافه‌گويي درباره اندازه «دکمه هسته‌اي» خود پرداخت.اما بعد از آن ايالات متحده به‌جاي تهديد، به استفاده از ديپلماسي در برخورد با تهديد هسته‌اي کره شمالي روي آورد؛ رويکردي که پيشرفت‌هاي اخير را امکان‌پذير کرد. بااينحال به محض آنکه مايک پمپئو، وزير امور خارجه تازه‌تأييدشده ايالات متحده، به کره شمالي سفر کرد تا براي دومين‌بار با کيم ديدار کند، ترامپ حالت خصمانه خود را در رابطه با ايران از سر گرفت.مذاکره با کيم هميشه بسيار چالش‌برانگيز بوده، به‌ويژه با توجه به اينکه کره شمالي، برخلاف ايران، درحالحاضر داراي سلاح هسته‌اي است.
با توجه به اينکه ترامپ با خروج از برجام اعتبار ديپلماتيک آمريکا را خدشه‌دار کرده است، کار، دشوارتر از پيش خواهد شد.ترامپ مايل است خود را مدافع منافع ملي، تماميت ارضي، ظرفيت‌هاي نظامي و برتري اقتصادي قلمداد کند. بااينحال اينکه نگاهش را به ايران دوخته است، چندان تناسبي با واقعيت‌هاي سياسي ندارد و بيشتر در انطباق با رويکرد سيستماتيک او در رد تمام سياست‌هاي مرتبط با سلفش، باراک اوباماست.
به‌علاوه، خروج او از برجام به اين معناست که به مذاق دو نفر از متحدان مورد علاقه ترامپ در خاورميانه خوش بيايد: عربستان سعودي و اسرائيل؛ اولين کشورهايي که او در مقام رئيس‌جمهور به آنها سفر کرد.در واقع، در ماه مارس (فروردين) که محمد‌بن‌سلمان، شاهزاده تاجدار عربستان سعودي، به کاخ سفيد رفت، ترامپ براي طفره‌رفتن از پرسش‌هايي که درباره جنگ در يمن مطرح شد مبنی بر اینکه عربستان در آن نقش محوري دارد، به محکوم‌کردن حمايت ايران از شورشيان حوثي پرداخت. دولت ترامپ به‌‌جای ابتکار ديپلماتيک براي پايان‌دادن به جنگ و بازگرداندن ثبات به يمن، همچنان به شعله‌هاي يک جنگ نيابتي دامن مي‌زند.
به‌همين‌ترتيب، انتقال سفارت آمريکا در اسرائيل از تل‌آويو به اورشليم که اعلام آن در ماه دسامبر (آذر) موجب نگراني شديد در جهان اسلام شد (گرچه اعتراض‌ها در ايران خشمگينانه‌تر بود تا عربستان سعودي) و اين واقعيت که سفارت دقيقا در هفتاد‌مين سالگرد اعلام استقلال اسرائيل افتتاح شد، فقط سبب تشديد اختلافات است. آن روز را فلسطيني‌ها به‌سبب جابه‌جايي مردم فلسطين به‌علت استقرار اسرائيل «روز نکبت» ناميده‌اند.ائتلاف ايالات‌متحده با عربستان سعودي و اسرائيل مطمئنا امر تازه‌اي نيست اما ترامپ از رويکرد معتدل‌تر دولت قبلي فاصله گرفته است و همين امر، خطر بازشدن جعبه پاندورا در خاورميانه را پديد آورده است. بازها (جنگ‌طلبان-م.) در هر دو کشور در حال حاضر دست بالا را دارند و تلاش عجيب بنیامين نتانياهو، نخست‌وزير اسرائيل، براي بي‌اعتبار‌کردن برجام گواهي بر آن است.
در ايران نيز چنين وضعي برقرار است؛ جايي که تندروها از خروج ترامپ از برجام به نفع خود بهره‌برداري مي‌کنند.اوضاع فعلي براي وضعيت سوريه که تمام قدرت‌هاي منطقه در آن حضور دارند، خوب نيست. جنگ‌هايي در جنوب سوريه در گرفته و کابینه نتانياهو اکنون در واکنش رئيس‌جمهور سوريه، تحويل دهد، تهديدهايش را بيشتر کرده است.
مي‌توان مطمئن بود که خروج ترامپ از برجام موجب شدت‌گرفتن گرداب تخاصم در خاورميانه خواهد شد، درحاليکه در شبه‌جزيره کره مسائل پيچيده‌تري وجود دارد. فراتر از آن تصميم ترامپ مي‌تواند مشکلاتي جدي براي تلاش‌هاي جهاني به‌منظور عدم‌گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي ايجاد کند که اکنون حرکت قهقرايي را پيش‌‌رو دارد. نبايد در هفته‌ها و ماه‌هاي آينده بيش از اين به قمار و مخاطره دامن زد.
* خاوير سولانا پيش از اين نماينده عالي اتحاديه اروپا در امور سياست خارجي و امنيتي و دبير کل ناتو بود و درحالحاضر رئيس مرکز اقتصاد جهاني و ژئوپليتيک ESADE، عضو مؤسسه بروکينگز و عضو مجمع اقتصاد جهاني شوراي اروپاست.
