غلامرضا ظریفیان:
حکومت بدون رضایت مردم مشروعیت ندارد/ قسط و عدالت، یعنی توزیع عادلانه کرامت
یک استاد دانشگاه و محقق علوم دینی با بیان این‌که «اساس اداره حکومت توسط حضرت علی(ع) متکی بر مالیات مانند پیشرفته‌ترین اقتصادهای امروز دنیا بود»، گفت: عدالت از نظر امام علی(ع) شامل توزیع عادلانه ثروت، قدرت و کرامت است.
رویداد۲۴ غلامرضا ظریفیان چهارشنبه شب در سخنانی به مناسبت شبهای قدر در هیئت فاطمه الزهرا به میزبانی حجت الاسلام رهامی با بیان این‌که «توحید، عدالت و اخلاق سه اصل بهم پیوسته در همه ادیان الهی است»، گفت: توحید یعنی این‌که جهان یک دال مرکزی دارد و توحیدی که پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) به ما می‌آموزند، انضمامی و در گرو نفی هر طاغوتی است، حتی اگر پیامبر بخواهد در جای خدا بنشیند.
او افزود: همه پیامبران مردم را دعوت به عدالت می‌کنند و جمع این دو یعنی توحید انضمامی و تربیت انسانی منجر به جامعه اخلاقی می‌شود. از این نظر برای این‌که بتوانیم بگوییم یک جامعه چقدر دینی است باید ببینیم چقدر موحد، چقدر عادل و چقدر اخلاقی است. در این میان عدالت میزان و ترازوی دو اصل دیگر یعنی اخلاق و توحید است؛ چراکه عدالت امری فرادینی است.
ظریفیان گفت: از نظر حضرت علی علیه السلام حکومت بشر امری عقلی و زمینی است که چنانچه عدالت در آن تحقق پیدا کند، ایشان آن را می پذیرد و در غیر صورت آنرا رد می‌کند. از نظر امام علی(ع) حکومت از آن مردم و امر بشر بر بشر است، حتی اگر مردم نسبت به انتخاب آن اشتباه کنند؛ لذا اگر مردم نسبت به آن رضایت نداشته باشند، مقبولیت و مشروعیت پیدا نمی‌کند. از نظر امیرالمومنین همچنین حکومت بر دو اصل عدالت و امنیت شکل می‌گیرد، اما اگر بین عدالت و امنیت تعارض پیدا شود، ایشان عدالت را ترجیح می‌دهند.
استاد تاریخ دانشگاه تهران افزود: فتوحات پس از پیامبر(ص) در حالی که ایشان هنوز فرصت تربیت کامل مسلمانان را پیدا نکرده بودند بزرگترین انحراف بعد از پیامبر بود که از دل آن ترور خلفای دوم و سوم و نیز ترور امام علی(ع) و امام حسن(ع) و همچنین ایجاد فاصله طبقاتی و همه کاره شدن بنی امیه را به بار می آورد و حضرت علی(ع) در چنین شرایط و با این میراث تلخ به حکومت می رسد. در چنین شرایطی باز هم امام علی(ع) عدالت را بر می‌گزیند و خواست مصلحت اندیشانی که درخواست می‌کنند اشراف و صحابه ثروتمند را به حال خود واگذارد، رد می‌کند.
وی افزود: قسط و عدالت از نگاه امام علی(ع) یک منظومه چندوجهی است و فقط مربوط به مباحث مالی نمی شود و توزیع عادلانه قدرت و از آن مهمتر توزیع عادلانه کرامت را نیز شامل می‌شود. توزیع عادلانه کرامت از نظر امام علی(ع) یعنی شهروند درجه یک، دو و سه وجود ندارد، هر چند به همان اندازه عدالت توزیعی نیز مهم است؛ چراکه اگر نان نباشد، نماز و روزه نیز نخواهد بود. حضرت علی برای این‌که به این معیار شکل سیستمی بدهد از فرد به نهاد گذار می‌کند و تصمیم گیری نه بر مبنای فردی بلکه بر به شکل سیستمی را مبنا قرار می‌دهد. برای تحقق این منظور همچنین ایشان معتقد به آزادی رسانه است، چنانچه در برابر مخالفانی که نماز ایشان را نیز بر هم می‌زنند، مدارا می‌کند و می‌گوید تا زمانی که دستتان به خون کسی آغشته نشده، اجازه نقد دارید.
وی افزود: گذار از توصیه‌های صرفا اخلاقی به یک نظام حقوقی، گذار از اجتهاد والی به قانون مصوب و خارج کردن سیطره نظامیان از مقدرات مردم جزو دیگر مواردی است که ایشان برای تحقق عدالت و قسط دنبال می کنند. از نظر امام علی عدالت برای حکومت این ویژگی‌ها را در پی دارد که مهمترین شرط ایجاد حکومت عدالت است و مهمرین شرط دوام حکومت نیز عدالت می باشد و اطاعت داوطلبانه مردم از حکومت نیز تنها با ایجاد عدالت محقق می‌شود.
معاون پیشین وزارت علوم گفت: شرط این‌که مردم در برابر دشمن ید واحده باشند و نیز این‌که بین مردم همکاری و مودت و دوستی حاکم باشد نیز بستگی به وجود عدالت دارد. برای تحقق چنین مواردی علاوه بر عدالت توزیعی، حضرت علی علیه السلام اساس اداره جامعه را بر مبنای مالیات قرار داده بود، چنانچه می بینیم امروزه پیشرفته ترین جوامع دنیا، اقتصادشان متکی به دریافت مالیات است؛ زیرا وقتی حکومت با پول مردم اداره می شود در برابر آن‌ها پاسخگوتر است.
وی گفت: امام علی علیه السلام قرن‌ها پیش از حقوق متقابل میان مردم و حکومت سخن گفته اند؛ زیرا ایشان معتقد بودند حقوق متقابل باعث می شود اختلاف کلمه پیش نیاید و لذا حکومت در صورتی پایدار خواهد بود که هم مردم و هم حکومت قوی باشند. از نظر حضرت علی علیه السلام عدالت به جز این موارد ایجابی، موارد سلبی همچون خودمعیار نبودن، مطلق انگار نبودن، دنیازده نبودن، تکفیرگر نبودن، نقدناپذیر نبودن، فرافکن نبودن، ظاهرگر نبودن و هیاهوگر نبودن را نیز شامل می‌شود.
وی در پایان خاطرنشان کرد که از نظر امام خمینی نیز حکومت و زمامداری نباید وسیله فخر و بزرگی افراد بر دیگری باشد و کسی که در مقام حکومت قرار می گیرد نباید بگذارد که حقوق افراد پایمال شود.
او افزود: همه پیامبران مردم را دعوت به عدالت می‌کنند و جمع این دو یعنی توحید انضمامی و تربیت انسانی منجر به جامعه اخلاقی می‌شود. از این نظر برای این‌که بتوانیم بگوییم یک جامعه چقدر دینی است باید ببینیم چقدر موحد، چقدر عادل و چقدر اخلاقی است. در این میان عدالت میزان و ترازوی دو اصل دیگر یعنی اخلاق و توحید است؛ چراکه عدالت امری فرادینی است.
ظریفیان گفت: از نظر حضرت علی علیه السلام حکومت بشر امری عقلی و زمینی است که چنانچه عدالت در آن تحقق پیدا کند، ایشان آن را می پذیرد و در غیر صورت آنرا رد می‌کند. از نظر امام علی(ع) حکومت از آن مردم و امر بشر بر بشر است، حتی اگر مردم نسبت به انتخاب آن اشتباه کنند؛ لذا اگر مردم نسبت به آن رضایت نداشته باشند، مقبولیت و مشروعیت پیدا نمی‌کند. از نظر امیرالمومنین همچنین حکومت بر دو اصل عدالت و امنیت شکل می‌گیرد، اما اگر بین عدالت و امنیت تعارض پیدا شود، ایشان عدالت را ترجیح می‌دهند.
استاد تاریخ دانشگاه تهران افزود: فتوحات پس از پیامبر(ص) در حالی که ایشان هنوز فرصت تربیت کامل مسلمانان را پیدا نکرده بودند بزرگترین انحراف بعد از پیامبر بود که از دل آن ترور خلفای دوم و سوم و نیز ترور امام علی(ع) و امام حسن(ع) و همچنین ایجاد فاصله طبقاتی و همه کاره شدن بنی امیه را به بار می آورد و حضرت علی(ع) در چنین شرایط و با این میراث تلخ به حکومت می رسد. در چنین شرایطی باز هم امام علی(ع) عدالت را بر می‌گزیند و خواست مصلحت اندیشانی که درخواست می‌کنند اشراف و صحابه ثروتمند را به حال خود واگذارد، رد می‌کند.
وی افزود: قسط و عدالت از نگاه امام علی(ع) یک منظومه چندوجهی است و فقط مربوط به مباحث مالی نمی شود و توزیع عادلانه قدرت و از آن مهمتر توزیع عادلانه کرامت را نیز شامل می‌شود. توزیع عادلانه کرامت از نظر امام علی(ع) یعنی شهروند درجه یک، دو و سه وجود ندارد، هر چند به همان اندازه عدالت توزیعی نیز مهم است؛ چراکه اگر نان نباشد، نماز و روزه نیز نخواهد بود. حضرت علی برای این‌که به این معیار شکل سیستمی بدهد از فرد به نهاد گذار می‌کند و تصمیم گیری نه بر مبنای فردی بلکه بر به شکل سیستمی را مبنا قرار می‌دهد. برای تحقق این منظور همچنین ایشان معتقد به آزادی رسانه است، چنانچه در برابر مخالفانی که نماز ایشان را نیز بر هم می‌زنند، مدارا می‌کند و می‌گوید تا زمانی که دستتان به خون کسی آغشته نشده، اجازه نقد دارید.
وی افزود: گذار از توصیه‌های صرفا اخلاقی به یک نظام حقوقی، گذار از اجتهاد والی به قانون مصوب و خارج کردن سیطره نظامیان از مقدرات مردم جزو دیگر مواردی است که ایشان برای تحقق عدالت و قسط دنبال می کنند. از نظر امام علی عدالت برای حکومت این ویژگی‌ها را در پی دارد که مهمترین شرط ایجاد حکومت عدالت است و مهمرین شرط دوام حکومت نیز عدالت می باشد و اطاعت داوطلبانه مردم از حکومت نیز تنها با ایجاد عدالت محقق می‌شود.
معاون پیشین وزارت علوم گفت: شرط این‌که مردم در برابر دشمن ید واحده باشند و نیز این‌که بین مردم همکاری و مودت و دوستی حاکم باشد نیز بستگی به وجود عدالت دارد. برای تحقق چنین مواردی علاوه بر عدالت توزیعی، حضرت علی علیه السلام اساس اداره جامعه را بر مبنای مالیات قرار داده بود، چنانچه می بینیم امروزه پیشرفته ترین جوامع دنیا، اقتصادشان متکی به دریافت مالیات است؛ زیرا وقتی حکومت با پول مردم اداره می شود در برابر آن‌ها پاسخگوتر است.
وی گفت: امام علی علیه السلام قرن‌ها پیش از حقوق متقابل میان مردم و حکومت سخن گفته اند؛ زیرا ایشان معتقد بودند حقوق متقابل باعث می شود اختلاف کلمه پیش نیاید و لذا حکومت در صورتی پایدار خواهد بود که هم مردم و هم حکومت قوی باشند. از نظر حضرت علی علیه السلام عدالت به جز این موارد ایجابی، موارد سلبی همچون خودمعیار نبودن، مطلق انگار نبودن، دنیازده نبودن، تکفیرگر نبودن، نقدناپذیر نبودن، فرافکن نبودن، ظاهرگر نبودن و هیاهوگر نبودن را نیز شامل می‌شود.
وی در پایان خاطرنشان کرد که از نظر امام خمینی نیز حکومت و زمامداری نباید وسیله فخر و بزرگی افراد بر دیگری باشد و کسی که در مقام حکومت قرار می گیرد نباید بگذارد که حقوق افراد پایمال شود.
