موانع اجرایی مبارزه قانونی با دخانیات
رویداد۲۴-قانون کنترل و مبارزه با دخانیات جامع ترین قانون موجود در این حوزه است که در سال 1385 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است. با این حال این قانون نیز مانند بسیاری دیگر از قوانین برای اثربخشی با مانعی به نام بی‌توجهی و سهل‌انگاری در اجرا مواجه است.در خصوص موانع اجرایی این قانون، گفت‌و‌گویی با دکتر محمد رضا مسجد جامعی ، فوق تخصص ریه و دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران داشته ایم که از نظرتان می‌گذرد:
قانون کنترل و مبارزه با دخانیات مصوب سال 1385 تا چه حد می تواند بازد ارنده باشد؟
بله، اگر شرایط و وضعیت برنامه‌های اجرایی را در ایران ببینیم؛ برنامه‌های مبارزه با استعمال دخانیات پیش‌برنده بوده‌اند و توانسته‌اند تلاشی برای تغییر وضعیت موجود باشند. قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات مصوب سال 1385 همچنین از این امر مستثنی نیست. قانونی بسیار جامع و مناسب که اتفاقاً در نگارش آن تلاش شد جزئیاتی که ممکن است نسبت به مبارزه و رفتارهای فرهنگ‌ساز برای جلوگیری از مصرف دخانیات آسیب رسان باشد، در آن بخوبی دیده شده است. قانونی که متأسفانه اکثر مواد و بندهای آن در مهجوریت اجرایی مانده است.
بهتر است وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، وزارت ارشاد و رسانه‌ها و سایر ارگان‌ها و سازمان‌هایی که وظیفه اطلاع‌رسانی و آموزش را بر عهده دارند، با هدف کنترل و پیشگیری جدی در جامعه به سراغ این قانون ارزشمند بروند. در این بین ائمه جمعه نیز می‌توانند در کنار سایر بخش‌ها تبلیغات ضد دخانی گسترده و تأثیرگذارتر را انجام دهند.
این قانون چقدر در کشور اجرا می‌شود؟
خب، متأسفانه باید بگویم نهادهای اجرایی که اتفاقاً هنرپیشه‌های اصلی مفاد این قانون هستند آن را در بعضی مواقع جدی نمی‌گیرند و اجرا نمی‌کنند. اصل ماجرا این است که باید فرهنگ کاهش مصرف استعمال مواد دخانی را در جامعه نهادینه کنیم. براستی متولیان فرهنگ در کشور چه کسانی هستند؟ به‌طور مثال سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد فرهنگ‌ساز ایران متأسفانه در بعضی مواقع به جزئیات این قانون برای جلوگیری از مصرف دخانیات توجه نمی‌کند. بارها در سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی که از تلویزیون پخش می‌شود ما شاهد نمایش سیگار توسط هنرپیشگان بوده‌ایم.
در این باره قانون مذکور ماده‌ای را مصوب کرده است؟
برای مثال در ماده 3 این قانون آمده «هر نوع تبلیغ، حمایت، تشویق مستقیم و غیرمستقیم یا تحریک افراد به استعمال دخانیات اکیداً ممنوع است». ولی در برخی سریال‌ها و فیلم‌های سینما نمایش کشیدن سیگار و قلیان براحتی دیده می‌شود. اتفاقاً نمایندگان مجلس در آن قانون جریمه نقدی و برخورد جدی با خاطی در نظر گرفتند و عملاً ترویج و به تصویر کشیدن مصرف دخانیات را بر اساس ماده ذکر شده، تخلف می‌دانند. با استناد به همین ممنوعیت در ماده دهم این قانون نیز انجام هرگونه تبلیغات جرم شناخته شد و برای آن مجازات از 500 هزار ریال تا 50 میلیون ریال جزای نقدی در نظر گرفته شد.ولی خوب در عمل متأسفانه ما با عدم همکاری مواجه هستیم. نهادها و مؤسسه‌ها و برخی وزارتخانه‌ها که مسئولیت این مهم بر دوش آنها هست متأسفانه بدون توجه به این قوانین اهداف و برنامه‌های خود را پیش می‌برند و بار مسئولیت و خطرات غیرقابل جبران مصرف دخانیات را بر دوش وزارت بهداشت می‌گذارند. متأسفانه وزارت بهداشت سالانه به خاطر همین عدم همکاری بین بخشی هزینه‌های زیادی را صرف بیماری‌های ناشی از استعمال دخانیات می‌کند.
شما در این سال‌ها بارها بر افزایش مالیات سیگار و سپس تأثیر آن بر کاهش مصرف صحبت کردید، آیا پس از تصویب این قانون در مجلس و اجرایی شدن آن، هم‌اکنون تأثیری دیده‌اید؟
این پیشنهاد مخصوص ایران نیست. همه کشورها سال‌هاست که این کار را انجام می‌دهند و بسیار موفق بوده‌اند و در مواقعی توانسته‌اند تا 10 درصد جمعیت مصرف‌کننده را کاهش دهند. در اینجا لازم به ذکر است که این خبر را بدهم که بتازگی عربستان سعودی اعلام کرد که مالیات سیگار را تا 100 درصد در این کشور افزایش خواهد داد. این در حالی است که آنها با یک برنامه‌ریزی جامع تصمیم دارند، سالانه بین 8 تا 10 میلیارد ریال عربستان به درآمد ناشی از مالیات این کشور اضافه کنند. طبیعتاً در ایران هم این موضوع در طول زمان می‌تواند به ما تا هشت درصد در کاهش مصرف کمک کند. بر اساس ماده 8 این قانون هر ساله از طریق افزایش مالیات، قیمت فرآورده‌های دخانی به میزان 10 درصد افزایش می‌یابد. متأسفانه با وجود تلاش‌های مجلس هنوز میزان مالیات سیگار در مقایسه با کشورهای دنیا و منطقه کمترین و حدود ۲۰ درصد قیمت خرده فروشی است که بر اساس دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت باید بین ۷۰ تا ۸۰ درصد باشد،که متأسفانه این امر تاکنون حتی در برنامه ششم توسعه نیز محقق نشد.
آیا تاکنون برنامه‌ای جهت کنترل دخانیات در مدارس انجام شده است؟
وقتی صحبت از فرهنگ‌سازی می‌شود، دقیقاً یعنی باید دوره‌های آموزشی از پیش دبستان آغاز شود که به وسیله فرزندان وارد خانواده شود و کم‌کم با جامعه‌ای با فرهنگ تغییر‌یافته روبه‌رو شویم. به هر حال بعد از پیگیری‌های جمعیت مبارزه با دخانیات با امام جمعه، فرماندار و نیز سایر مسئولان عالی رتبه شهرستان ورامین، طرح «پاد» (پیشگیری از استعمال دخانیات در مدارس) از پاییز گذشته تاکنون در دو مدرسه پسرانه عمار و دختران ولایت این شهرستان در حال اجرا است که پس از پایان این طرح، امید است این طرح در مدارس سراسر کشور اجرا شود.
آیا مصرف دخانیات در منطقه ورامین زیاد بوده که آن منطقه انتخاب شده؟
خیر، به دلیل فضای عمومی و استقبال شدید نهادهای مسئول در آن منطقه است. امام‌جمعه، فرماندار و رئیس آموزش و پرورش ورامین آنقدر پیگیر و مشتاق برای اجرای این برنامه بودند که سرانجام قرار شد این طرح ابتدا در آنجا آغاز شود. حتی در این زمینه نیز حجت‌الاسلام محمدی گلپایگانی رئیس دفتر رهبر معظم انقلاب و رئیس هیأت امنای جمعیت نیز جهت اجرای آن همکاری‌های لازم را با ما انجام دادند.
فرهنگ کنترل و پیشگیری از دخانیات در مراکز و نهادهای آموزشی دیگر نیز انجام می‌شود؟
بله، هم‌اکنون طرحی را وزارت علوم با همکاری جمعیت تدوین کرد. جمعیت در سال‌ها گذشته «نه فرمان» را جهت داشتن دانشگاه عاری از دخانیات با کارشناسان مربوطه تهیه و تدوین کرده بود که بر اساس آن و نیز برنامه‌های تدوین شده توسط وزارت علوم به‌طور آزمایشی در سال تحصیلی گذشته و هم‌اکنون در بعضی دانشگاه‌ها اجرا می‌شود.
این طرح «دانشگاه بدون دخانیات» نام دارد که مصرف و استعمال هر نوع دخانیات در فضاهای آموزشی، حتی فضاهای باز و حیاط‌ها ممنوع شود، همچنین فروش و عرضه مواد دخانی در بوفه‌ها و فروشگاه‌های دانشگاهی ممنوع شود. علاوه بر این قرار شد تفاهمنامه‌ای برای کاهش مصرف دخانیات در خوابگاه‌های دانشگاه‌ها هم برنامه‌ریزی شود که با کاهش مصرف به سوی حذف دخانیات در زندگی دانشجویان پیش برویم. در کنار این ممنوعیت‌ها هم قرار است یکسری واحدهای درسی در نظر گرفته شود تا از مضرات دخانیات و تأثیرات آن در آینده صحبت شود.
اگر در پایان صحبتی دارید بفرمایید.
متولی سلامت کشور همه نهادهای دولتی و سازمان‌های سیاستگذار هستند. نمی‌شود که هر نهاد و اداره‌ای بدون توجه به اهداف توسعه فعالیت کند و سپس از وزارت بهداشت توقع معجزه داشته باشد.
