تداوم اجبار ترامپ برای بازی در زمین برجام

اگرچه ترامپ در دوران انتخابات، از پاره کردن برجام، سخن گفته بود و از امتیازهای داده شده به ایران و مبالغ پرداختی به این کشور، شکایت کرده بود اما رفته رفته با شروع دوران ریاست جمهوری، از مواضع خویش به طور ناخواسته عدول کرد و از مذاکره مجدد و اصلاح برجام، صحبت به میان آورد و در عمل نیز بر طبق برجام، تعلیق تحریم های ایران را به طور مرتب، تمدید کرد که آخرین مورد آن، تمدید 120روزه تعلیق تحریم های توافق شده بر طبق برجام در طی روزهای اخیر است.

اما چرا ترامپ بر خلاف میل باطنی، هنوز نتوانسته است به طور علنی، توافق هسته ای را ملغی کند و اهداف خود را جامه عمل بپوشاند؟ در این رابطه باید به مواردی اشاره نمود.

1-    اولین عاملی که موجب شده است رئیس جمهور آمریکا نتواند برجام را برهم بزند همکاری جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی بر اساس نص برجام و موارد مذکور در آن است. بر طبق برجام و بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، آژانس انرژی اتمی موظف شده است که به صورت فصلی، گزارشی از روند فعالیت ایران در موضوع برنامه هسته ای صلح آمیز ارائه نماید و به دلیل همکاری ایران و عدم مخفی کاری در این موضوع، گزارش های آژانس از عدم انحراف فعالیت های هسته ای ایران و حرکت در مسیر مورد انتظار حکایت دارد. دولت ترامپ، فشارهای زیادی به آژانس وارد کرده است که این سازمان بین المللی را مجبور به اقدامات غیر کارشناسانه و سیاسی کارانه کند اما به دلیل زیرکی ایران در دوران مذاکرات هسته ای و پایان بخشی به موضوع PMD، بهانه بزرگی از دست بهانه جویان گرفته شده است و همچنان یاران ترامپ نتوانسته اند بهانه جدیدی برای ایجاد انحراف در گزارش های آژانس بیابند.

2-    عامل دومی که ترامپ را به اجبار در زمین برجام نگه داشته بین المللی بودن برجام با قطعنامه شورای امنیت است. برجام باعث شد اجماع جهانی علیه ایران شکسته شود، قطعنامه های تحریمی و تهدیدی شورای امنیت، کان لم یکن تلقی شود، تحریم های جهانی و بین المللی علیه ایران لغو شود، توافق هسته ای به تصویب شورای امنیت برسد و انزوای ایران به پایان برسد. ایرانِ امروز در دیدگاه جهانیان، فرسنگ ها با ایرانِ پیش از توافق، فاصله دارد و چهره جدیدی از خود به نمایش گذاشته است. ایرانِ امروز، دارای حق هسته ای شناخته شده در جهان است، دارای روابط حسنه با جهانیان است، از تحریم و انزوا خارج شده است، منادی جهان عاری از خشونت و افراطی گری است و اثبات کرده است که در پی دستیابی به سلاح هسته ای نیست. آژانس انرژی اتمی نیز تایید کرده است که ایران، انحرافی در عملکرد خود نداشته است و روز به روز بر حجم تبادلات تجاری و اقتصادی ایران افزوده می شود. اما آمریکای امروز و آمریکای ترامپ، خود را در وضعیتی می بیند که قادر به اجماع سازی بر علیه ایران نیست، قادر به لغو قطعنامه 2231 شورای امنیت نیست، قادر به اولویت سازی جهانی برای اقدامات هسته ای ایران نیست و علاوه بر این، در دیدگاه افکار عمومی جهانی، اقدامات شکننده این دولت در مورد برجام، مقابله با یک توافق بین المللی محسوب می شود لذا همچنان راهکاری برای خروج از این بن بست، نیافته است.

3-    عامل دیگری که موجب شده است خروج از برجام برای ترامپ، امری سخت تلقی شود شرکای اروپایی هستند که پا به پای آمریکا در مذاکرات هسته ای شرکت کرده اند و اجماع نظر و همکاری مناسبی در میان آنان برای مواجهه با ایران شکل گرفته بوده است و اینک آنها مخالف برهم زدن برجام هستند. یکی از اقداماتی که ایران بر اساس تجربه مذاکرات سال های 2002 تا 2004 انجام داد پذیرش مذاکره با آمریکا به عنوان یکی از اعضای تیم مذاکراتی بود که بهانه را از این کشور و دنباله روهای آن گرفت و مانع از ابتر ماندن مذاکرات شد. تجربه سال 2002 تا 2004 به ایران آموخت توافق با سه کشور اروپایی، به تنهایی نمی تواند مسئله ای جهانی را حل کند و باید آمریکا را نیز به عنوان قدرتی که ادعای برتری در جهان دارد وارد ماجرا کرد. به همین دلیل بودکه ایران در مذاکرات منتهی به برجام، علاوه بر آمریکا، اتحادیه اروپا را نیز درگیر در مذاکرات نمود و توافق هسته ای را به توافقی بین المللی تبدیل کرد. اینک و پس از حصول توافق و پس از آنکه معضلی بین المللی پس از 12 سال، حل و فصل شده است دولت های شریک در مذاکرات، دلیلی بر احیای این معضل نمی بینند و خواهان بهره مندی از بازار هشتاد میلیونی ایران هستند لذا دولت ترامپ نتوانسته است اقناع لازم را در میان شرکای بین المللی برای برهم زدن برجام، ایجاد نماید.

4-    کارشناسان و برجستگان نهادهای برنامه ریز و اندیشکده های تصمیم ساز در آمریکا نیز مخالف برهم زدن برجام هستند. دلیل افراد و مجموعه های مذکور برای ابراز مخالفت، فضای جدیدی است که پس از اجرای برجام در جهان، حاکم شده است و لذا در فضای جدید، انزوای بین المللی برای کشوری خواهد بود که بخواهد در جهت برهم زدن برجام، اقدام نماید. تئوریسین های آمریکایی بر این موضوع، تاکید دارند که خروج از برجام، نه تنها عایدی خاصی برای آمریکا ندارد بلکه زمینه ساز عملیاتی شدن اقداماتی توسط ایران می شود که بر طبق برجام، عدم انجام آنها را متعهد شده است. آنان معتقدند قرار نیست برهم زدن برجام توسط آمریکا، شرایط را به دوران ماقبل برجام برگرداند چراکه انزوای ایران، شکسته شده و حسن نیت ایران به جهانیان، اثبات شده است اما باعث خواهد شد ایران با شرایط بهتر و فضای مثبت تری به سمت گسترش فعالیت های هسته ای خویش گام بردارد که در نتیجه، بار دیگر ممکن است آمریکا و جهان را تهدید نماید. لذا عامل دیگری که تاکنون مانع از اقدام ترامپ شده است مخالفت های داخلی تئوریسین های آمریکایی و مقامات نظامی بلند پایه  این کشور است.

5-    آمریکایی ها می دانند اعمال تحریم های یک جانبه بر علیه ایران، مانع از پیشرفت ایران نشده و نخواهد شد. تجربه سی و هشت ساله تحریم های اعمالی نشان داده است که ایرانیان تلاش کرده اند جهان بدون آمریکا را برای مقاصد تجاری و سیاسی خود برگزینند، لذا گسترش تحریم های فعلی نیز تاثیر زیادی بر فعالیت های ایران نخواهد داشت. اما آنچه موجب شد ایران با مشکلات فراوانی در سالهای گذشته مواجه شود اعمال تحریم های فلج کننده جهانی و ایجاد انزوای بین المللی برای ایران بود که باعث شد اقتصاد کشور، به سمت معضلات و بحران های گوناگونی حرکت کند و دورنمای مناسبی را برای آینده خود، متصور نشود.

لذا دولت ترامپ می کوشد راه حلی بیابد که با توسل به آن، موانع فوق الذکر را از مسیر خویش بردارد و با اقدامات خود، بار دیگر انزوای ایران را محقق سازد تا بتواند به مطامع صلح ستیز و جنگ طلبانه خویش، دست یابد.