«دولت سایه» یک گام به سوی دموکراسی است

رویداد۲۴- صادق زیباکلام در این رابطه که نظام حکومتی ایران پذیرای تشکیل دولت در سایه هست یا خیر، گفت: به هر شکلی که حکومت در جمهوری اسلامی ایران موردنقد قرار گیرد و مجبور شود که در برابر سیاست‌ها، تصمیمات و عملکرد خود پاسخگو باشد یک گام به جلو و به سمت دموکراسی محسوب می‌شود.

پیشنهاد دولت در سایه پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و اعلام نتیجه آن از سوی اصولگرایان و مشخصاً توسط سعید جلیلی مطرح شد بعد از او عزت‌الله ضرغامی، رئیس اسبق صداوسیما نیز در کانال تلگرامی‌اش پیشنهاد تشکیل دولت آلترناتیو یا نظارتی را مطرح کرد و محمدباقر قالیباف نیز در پیام انصراف خود از کاندیداتوری ریاست جمهوری نیز اشاره‌ای مشابه به این بحث داشت. آنان معتقد بودند که مطالبات آرا اصولگرایان باید ساماندهی شود.

این موضوعی بود که به دلیل عدم نظارت بر دولت در سایه، عدم تقسیم امکانات به‌طور یکسان و حزبی نبودن فضای سیاسی کشور توسط اصلاح‌طلبان به‌نقد کشیده شد، اما محسن میردامادی از چهره‌های سرشناس اصلاح‌طلبان به‌تازگی در یادداشتی ضمن دفاع از آن تأکید کرده است: «در‌صورتی‌که احزاب از هم‌اکنون برای تشکیل کابینه سایه اقدام کنند، می‌توانند روی ترکیب کابینه پس از انتخابات ریاست‌جمهوری آینده تأثیرگذار شوند.»

دولت سایه در اصطلاح سیاسی به هیئت دولت روی‌کارنیامده اطلاق می‌شود که باهدف در دست گرفتن کنترل دولت در واکنش به یک حادثه منتظر مانده است. در نظام‌های پارلمانی اغلب بزرگ‌ترین حزب مخالف خود را «دولت سایه» می‌نامند. در بریتانیا و برخی نظام‌های مجلسی دیگر، احزاب مخالف با تشکیل یک دولت سایه، وزيران و مسئولان دولت احتمالی خود را منصوب می‌کنند تا ضمن زیر نظر قرار دادن عملکرد حزب حاکم، همواره برای به دست گرفتن قدرت آماده باشد.

صادق زیباکلام، استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصلاح‌طلب در گفت‌وگو با رویداد۲۴ در این رابطه که نظام حکومتی ایران پذیرای تشکیل دولت در سایه هست یا خیر، گفت: به هر شکلی که حکومت در جمهوری اسلامی ایران موردنقد قرار گیرد و مجبور شود که در برابر سیاست‌ها، تصمیمات و عملکرد خود پاسخگو باشد یک گام به جلو و به سمت دموکراسی محسوب می‌شود.

وی در ادامه اضافه کرد: مسئله مهم این است که موضوع موردتوجه نباید محدود به قوه مجریه باشد قوه قضائیه، صداوسیما، نیروی انتظامی، قوای مسلح هم باید پاسخگو باشند و اینکه فکر کنیم این مسئله تنها شامل بخشی از حاکمیت به نام قوه مجریه است و باید نهادی به نام دولت سایه وجود داشته باشد که کارها و سیاست‌های آن را به‌نقد بکشد، کافی نیست.

این استاد دانشگاه توضیح داد: در جوامع دیگر هم که دولت در سایه مانند بریتانیا، هند، آلمان و تمام کشورهایی که دموکراسی حاکم است، وجود دارد کارشان نقد به عملکرد دولت به معنای گسترده است ولی در جمهوری اسلامی ایران سبک و سیاقی که جاافتاده این است که فقط یک بخش از حاکمیت باید پاسخگو باشد.

زیباکلام در این رابطه بیان کرد: این افراد نه به نمایندگان مجلس و نه رسانه پاسخگو نیستند و آخرین بار که قوه قضائیه، صداوسیما، نیروی انتظامی، بسیج، سازمان تبلیغات اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و ده‌ها نهاد دیگری که قدرت و امکانات دارند و بسیاری از سیاست‌های کشور در دست آنان قرار دارد، پاسخگو بودند، مشخص نیست؛ بنابراین آنچه سعید جلیلی می‌گوید در اساس درست است اما نباید نفس فلسفه پاسخگویی منحصر به قوه مجریه شود.

این فعال سیاسی اصلاح‌طلب درباره نبود یک نظام حزبی مناسب به‌عنوان علت این مسئله اظهار داشت: بخشی از مشکل عدم پاسخگویی حاکمیت به نیرومند نبودن احزاب برمی‌گردد و مجلس هم در این زمینه چندان امیدوارکننده عمل نمی‌کند زیرا درنتیجه نظارت استصوابی آن‌چنان نامزدهای مجلس فیلتر می‌شوند که 290 عضوی که به مجلس راه پیدا می‌کنند به‌جز یک‌مشت بله‌قربان‌گو در بین آنان تک‌وتوک افرادی هستند که مستقل رفتار می‌کنند، مابقی تلاششان بر این است تا حضورشان برای چهار سال آینده تضمین شود بنابراین سعی می‌کنند مورد غضب قرار نگیرند.

وی در ادامه تأکید کرد: باید تلاش شود بخش‌های دیگر حاکمیت هم پاسخگو باشند و مادام که فلسفه و ضرورت پاسخگویی در جمهوری اسلامی ایران در برابر تصمیم‌ها و سیاست‌ها جا نیفتد، نفس اینکه تنها قوه مجریه چنین رفتار کند، مؤثر واقع نمی‌شود.

این استاد دانشگاه ضمن اشاره به عدم رقابت آزاد یادآور شد: این موضوع هم به عدم رقابت آزاد و هم به اقدام سلیقه‌ای شورای نگهبان در رد صلاحیت‌ها برمی‌گردد و مهم‌تر از تمام این‌ها اساساً بخش مهمی از ارکان قدرت خود را در جایگاهی نمی‌بینند و نمی‌دانند که باید پاسخگو باشند.