چه کسانی در اردوهای دانش‌آموزی مسئولیت حقوقی دارند
رویداد۲۴-هنوز دقایقی از بامداد جمعه دهم شهریور ماه نگذشته بود که خبر واژگون شدن یک دستگاه اتوبوس «ولوو» در محور داراب- بندرعباس به پلیس گزارش شد.نخستین بررسی‌های مأموران پس از حضور در محل حادثه حاکی از آن بود که 45 دانش‌آموز دختر از فرزانگان شهرستان‌های رودان و میناب از سرنشینان اتوبوس بودند که از بندرعباس به سمت شیراز می‌رفتند. اما اتوبوس به‌دلیل خستگی وخواب آلودگی راننده از مسیر اصلی خارج و واژگون شده است. بدین ترتیب عملیات امدادرسانی برای نجات جان دانش‌آموزان نگونبخت آغاز شد اما با وجود تلاش‌های بعمل آمده در این حادثه ۹ نفر کشته و ٣۴ نفر مجروح شدند....
تاکنون ابعاد مختلف حادثه واژگونی اتوبوس دانش‌آموزان از سوی کارشناسان، رسانه‌ها و مسئولان بررسی شده و هیأتی هم در مجلس شورای اسلامی مأمور تحقیق و تفحص در خصوص این حادثه شده است اما جایگاه حقوقی «رضایتنامه »ها در اردوهای دانش‌آموزی موضوعی است که در این گزارش به آن پرداخته شده است.اما نکته‌ای که در این حادثه و حوادث مشابه قبلی به وضوح روشن است این است که براساس قوانین و مقررات اردوهای مربیان با دریافت امضای رضایتنامه از والدین دانش‌آموزان آنها را راهی اردو می‌کنند. درحقیقت دریافت این رضایتنامه‌ها برای اطلاع والدین است که بدانند فرزندشان در چه ساعتی، درچه مکانی بسر می‌برد. اما متأسفانه برخی از مربیان دریافت رضایتنامه را وسیله‌ای برای سلب مسئولیت از دانش‌آموزان می‌دانند و آن‌طور که باید مراقبت‌های لازم را در اردوهای دانش‌آموزی ندارند.
در این زمینه به سراغ مسئولان، کارشناسان و مسئولان وزارت آموزش و پرورش رفتیم تا پاسخگوی پرسش‌های ما در زمینه مقررات و آیین نامه‌های اردوهای دانش‌آموزی و نحوه اجرای آن باشند. هرچند که با وجود پیگیری‌های فراوان آقای دکتر مهدی فیض معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش به گفته خود صلاح ندانست به پرسش‌ها پاسخ گوید، با این حال سایر کارشناسان و دو نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی تلاش کردند که مسائل مرتبط با آیین و مقررات اردوهای دانش‌آموزی را به نقد بکشند:
دکتر محمد مهدی زاهدی، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی درباره بارحقوقی دریافت رضایتنامه از والدین هنگام اعزام دانش‌آموزان به اردوهای دانش‌آموزی می‌گوید: در جریان اردوهای دانش‌آموزی اگر حادثه‌ای رخ دهد باعث سلب مسئولیت برگزار‌کنندگان نیست و مدیر کل آموزش و پرورش استان باید پاسخگو باشد. وی افزود: درکل وقتی دانش‌آموزی از خانه بیرون می‌آید و به اردو می‌رود با اطلاع والدینشان بوده است. مربیان مدرسه هم ضمن احترام و حرمت نگه داشتن بزرگترها و والدین با اطمینان بیشتری دانش‌آموزان را راهی اردو می‌کنند. البته این اعتماد بین دانش‌آموز و والدینش و مدیر و مربیان و بالعکس وجود دارد و سعی می‌شود اردوها در فضایی عاطفی و تعاملی برگزار شود و اگر هم حادثه‌ای رخ دهد در سایه همفکری و همدلی می‌توان مسائل و مشکلات روی داده را راحت‌تر حل کرد.
وی با اشاره به حادثه اخیر داراب اظهار داشت: برای آنکه دیگر شاهد حوادث مشابه نباشیم در مجلس شورای اسلامی کمیته‌ای با حضور کارشناسانی از جمله راهنمایی و رانندگی، پلیس راهور، وزارت بهداشت، اورژانس، هلال احمر و وزارت آموزش و پرورش تشکیل شد تا جمع‌بندی در این خصوص ارائه دهند. وی افزود: اگر در بررسی‌ها تشخیص داده شود که نیاز به طرح یا لایحه است پیشنهادها بررسی می‌شود.
رضایتنامه سلب کننده مسئولیت نیست
عادل عبدی- حقوقدان وکارشناس آموزشی نیز با بیان اینکه اردوهای دانش‌آموزی به طور معمول به دو صورت داخل شهر یا محدوده‌ای که مدرسه واقع شده یا سفر‌های یک یا چند روزه به خارج از شهر یا روستا انجام می‌شود، گفت: براساس قوانین و مقررات موجود به دلیل اینکه دانش‌آموزان در سن قانونی نیستند، برای شرکت در همه اردوها باید از والدینشان رضایتنامه داشته باشند و اگر بالای سن قانونی باشند دیگر نیازی به رضایت نامه ندارند. مگر اینکه از لحاظ حقوقی توانایی تشخیص را نداشته باشد که قیم هم برایش تعیین شود.
وی افزود: رضایتنامه‌ها صرفاً برای اجازه انتقال دانش‌آموزان در زمان و مکان خاص است. اینکه اگر دانش‌آموزی در اردو صدمه ببیند مسئولیتش با مربی همراهش است. زیرا براساس قوانین اردوهای دانش‌آموزی مربی باید مقرراتی که برایش در آیین‌نامه تعیین شده است را رعایت کند. اگر قوانین و مقررات را رعایت نکند و مراقبت لازم از دانش‌آموزانی که تحت اختیارش هستند نکند حتی با وجود رضایتنامه باز هم در مقابل صدمه‌ای که به دانش‌آموز وارد شده مسئولیت دارد.
بنابراین مربیان بدون رضایت اولیای دانش‌آموزان نمی‌توانند آنها را به اردو ببرند. از این‌رو مدیران برخی مدارس دخترانه برای اطمینان بیشتر برای اعزام دانش‌آموزان به اردو شرایط سختگیرانه‌تری دارند و از اولیای دانش‌آموزان می‌خواهند تا باحضور در مدارس رضایت خود را اعلام کنند. زیرا می‌خواهند مطمئن شوند که خود والدین برای شرکت فرزندانشان به اردو رضایت داده‌اند و فرد دیگری به جای آنها رضایتنامه را امضا نکرده است.
اما نکته حائز اهمیت این است که گرفتن رضایتنامه از اولیای دانش‌آموزان دلیلی برای سلب مسئولیت مربیان نیست. هدف از گرفتن رضایتنامه‌ها اطلاع والدین دانش‌آموزان از خروج فرزندشان از مدرسه برای رفتن به اردو در زمان و مکان مشخص است. وی درباره قوانینی که درباره اعزام دانش‌آموزان به اردو وجود دارد گفت: یکسری مقررات در این خصوص وجود دارد که یکی از آنها این است که در اردوهای دانش‌آموزی چه تعداد مربی باید شرکت داشته باشند. همچنین یک آیین‌نامه داخلی در آموزش و پرورش وجود دارد که در اصطلاح به آن نظامات اداری می‌گویند و در آن نیز یکسری قوانین در خصوص آیین‌نامه اردوها پیش‌بینی و مشخص شده است. همچنین در قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین هم عنوان شده، مربی که همراه دانش‌آموزان است باید قوانین و مقررات موجود را رعایت کند و درصورتی که خارج از چارچوب وظیفه اداری‌اش رفتار کند متناسب با عملی که مرتکب شده، هیأت‌های تخلفات اداری به تخلفش رسیدگی می‌کنند. همچنین اگر اولیای دانش‌آموزان در دادگاه از مربی متخلف شکایت کنند وی احضار و در صورت اثبات جرمش برابر قانون مجازات می‌شود.
ضرورت بازنگری در آیین‌نامه اردوها
این حقوقدان همچنین درباره سازوکار حقوقی و قانونی آیین‌نامه‌های اردوهای دانش‌آموزی اظهار داشت: آیین‌نامه اردوهای دانش‌آموزی نخستین بار در سال 1381 در جریان حادثه پارک شهر هنگامی که تعدادی دانش‌آموز هنگام قایق سواری در استخر پارک شهر غرق شدند با دستور وزیر اسبق آموزش و پرورش به مدت یکسال تهیه و تصویب شد. بعد از آن هم تغییراتی در برخی قوانین صورت گرفت.وی همچنین درباره لزوم بازنگری در قوانین اردوهای دانش‌آموزی گفت: اینکه بگوییم کدام بند از قانون نیاز به بازنگری دارد کار سختی است. زیرا هر روز در کشور شاهد تصادفات جاده‌ای و خطاهای انسانی هستیم و حال اگر بخواهیم به دلیل یک حادثه تحت تأثیر قرار گرفته و به‌طور کامل اردوهای دانش‌آموزی را منحل کنیم کاری است نشدنی. البته این به معنای شانه خالی کردن از وظایف مربیان در برابر دانش‌آموزان نیست.
این حقوقدان همچنین اظهار داشت: مربیان نمی‌توانند به زور و بدون رضایت اولیا، دانش‌آموز را به اردو ببرند. زیرا براساس قانون مسئولیت دانش‌آموزان برعهده مربیان است و اگر در اردویی حادثه‌ای برای دانش‌آموزی رخ دهد آنها باید پاسخگو باشند. حال اگر دانش‌آموزی بدون رضایت والدینش به اردو برده شود و دچار حادثه گردد، درصورت شکایت والدینش، مربی مسئول است و دادگاه هم براساس شواهد موجود چنانچه تشخیص دهد مربی مقصر است مطابق قانون برای او حکم صادر می‌کند. اما اینکه گفته می‌شود در حادثه داراب دانش‌آموزان را بدون رضایتنامه والدینشان به اردو برده‌اند خیلی بعید است. زیرا بسیار کم اتفاق می‌افتد که دانش‌آموزان دختر دیر به خانه بروند. زیرا خانواده‌ها چنین چیزی را نمی‌پذیرند. این درحالی است که اتوبوس دانش‌آموزان داراب ساعاتی از شب گذشته بود که حرکت کرد.
پس می‌توان گفت که خانواده‌ها از موضوع اطلاع داشتند. ازسویی دیگر این دانش‌آموزان از فرزانگان و افرادی بودند که در مدارس فعالیت‌های اجتماعی داشتند. از این‌رو مقررات‌پذیری مربیان نسبت به این دانش‌آموزان بیشتر است و بسیار بعید است که این دانش‌آموزان بدون رضایت والدین به اردو رفته باشند.
اما یکی از نکات مهم اصول و ضوابط اردوهای دانش‌آموزی است. چرا که از زمانی که دانش‌آموزان خانه را ترک کرده و وارد مدرسه می‌شوند مسئولیت آنها برعهده مدیر و مربیان مدرسه است و این موضوع نیز در خصوص اردوهای دانش‌آموزی صدق می‌کند.موضوع دیگری که مطرح است این است که آیین‌نامه فعلی اردوهای دانش‌آموزی تا چه میزان حافظ سلامت دانش‌آموزان است و چه نکاتی را مد نظر قرار داده است.
مقررات تازه برای همه اردوها
داوود محمدی، نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه آیین‌نامه فعلی اردوهای دانش‌آموزی سال گذشته تنظیم شده و از نکات خوبی برخورداراست، اظهار داشت: به طور کلی با توجه به پیشامدهای رخ داده و بار مالی ایجاد شده در انجام اردوها این‌طور به نظر می‌رسد که باید مواردی را مد نظر قرارداد. از این‌رو وزارتخانه آموزش و پرورش موظف شده است که بازنگری جدی در این خصوص انجام دهد تا مواردی که نیاز باشد را اصلاح یا تغییر دهد. البته همکاران ما در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی برخی از موارد و اصلاح آنها هستند. وی افزود: یکی از مواردی که در حال بررسی آن هستند درباره همه اردوها است. یعنی صرف نظر از اینکه بحث اردوها مربوط به آموزش و پرورش می‌شود در حال تدوین آیین‌نامه کلی درباره همه اردوها همانند راهیان نور که هم‌اکنون در کشور انجام می‌شود و خیلی هم ضروری است هستیم. این در حالی است که در این آیین‌نامه وظایف همه نهادهایی که در بهتر برگزار شدن این اردوها مؤثرند و می‌توانند کمک کنند مشخص می‌شود. اما درباره این دو حوزه باید در کمیسیون بررسی شود که این آیین‌نامه همه اردوها را مد نظر قرار دهد یا فقط درباره اردوهای دانش‌آموزی باشد.
اما هر آیین‌نامه‌ای که تنظیم شود چه در حوزه آموزش و پرورش چه موارد دیگر باید حوزه مسئولیت و وظایف نهادهای مختلف مشخص شود. نایب اول رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس در ادامه درباره ضعف اساسی و بنیادی که درباره آیین‌نامه اردوها وجود دارد، گفت: با توجه به اینکه نهادهای متعددی در برگزاری اردوها دخالت دارند باید مسئولیت‌هایی که برعهده‌شان است را بپذیرند و نسبت به وظایفشان پاسخگو باشند. این درحالی است که هم وزارتخانه و هم مجلس شورای اسلامی در حال بررسی این موضوع هستند.
وی درباره این موضوع که آیا می‌شود از والدین رضایتنامه‌ای تحت عنوان عدم پیگیری حقوقی در هنگام بروز حادثه در اردوهای دانش‌آموزی دریافت کرد اظهار داشت: دریافت چنین رضایتنامه‌ای قانونی نیست. قطعاً آن کسی که اردو را برگزار می‌کند باید پاسخگو باشد. یعنی اگر مسئولیتی به نهادی واگذار شد و آن را انجام داد، در قبال تخلفات و اشکالاتی که به وجود می‌آید باید پاسخگو باشد. بنابراین در برخی موارد خانواده‌ها به دلیل شرایطی که برای فرزندشان رخ داده می‌توانند از لحاظ حقوقی موضوع را دنبال کنند.
وی همچنین اظهار داشت: منظور از دریافت رضایتنامه این است که خانواده‌ها رضایت می‌دهند فرزندشان در زمان و مکان مشخص به اردو برود. اما اینگونه نیست که اگر در اردو حادثه‌ای رخ داد نهادهای مسئول پاسخگو نباشند.
داوود محمدی در ادامه درباره ارائه گواهی سلامت رانندگان در اردوهای دانش‌آموزی گفت: در این زمینه نهادهای مختلفی از جمله راهنمایی و رانندگی، وزارت راه و... مسئول هستند و هرکدام یکسری وظایف دارند. به هر صورت اگر یک شخص عادی هم قرار است به سفربرود باید دولت و نهادهای مسئول سلامت او را تأمین کنند. حال دانش‌آموز قرار است به سفر برود یا افراد دیگری به هر صورت باید نسبت به تأمین امنیت و سلامت مسافران تمهیداتی اندیشیده شود. بخصوص اینکه آموزش و پرورش باید اهتمام بیشتری در این رابطه به خرج دهد. یعنی اینکه حوزه سلامتی و امنیتی راننده‌ای که در شرکت اتوبوسرانی کار می‌کند باید تعریف شود. زیرا هرکسی نمی‌تواند راننده اتوبوس باشد و باید برای او و بنگاه‌ها و شرکت‌های مسافربری شرایط و وظایف خاصی مشخص شود. همچنین وزارت راه و ترابری براساس وظایفی که بر عهده‌شان است باید نسبت به شرکت‌های مسافربری و راننده‌ها نظارت بیشتری داشته باشند. البته آموزش و پرورش نیز می‌تواند تمهیداتی مافوق آن بعمل آورد. اما این نکته هنوز در شوراها و آموزش و پرورش لحاظ نشده است.
در حال حاضر آموزش و پرورش برای اردوهای دانش‌آموزی از بنگاه‌های مسافربری که مطمئن هستند اتوبوس تهیه می‌کنند بدون آنکه روی سلامت راننده و مسائل مختلف دیگر برنامه‌ریزی کرده باشند. زیرا در آیین‌نامه فعلی و قانون آموزش و پرورش را متولی نظارت بر این موضوع نمی‌داند و نهاد دیگر را متولی نظارت بر شرکت‌های مسافربری طرف قرارداد با آموزش و پرورش می‌داند. بنابراین باید تمهیداتی اندیشیده شود تا در آیین‌نامه جدید اردوها نظارت براین شرکت‌ها برعهده آموزش و پرورش باشد و خودش راننده را انتخاب کند. بنابراین معتقدم تا آنجایی که امکان دارد در چارچوب حساب شده‌تر و تدابیر امنیتی و قوی‌تری برای بهتر برگزار شدن اردوها اندیشیده شود.
نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی همچنین در رابطه با قوانین و آیین‌نامه‌های موجود در مدارس در رابطه با سلامت و حقوق دانش‌آموزان گفت: در کل سعی و کوشش شده است آیین‌نامه‌ها به گونه‌ای تدوین شود که حافظ و حامی سلامت دانش‌آموزان باشد. چرا که در مدارس نهادهای مختلفی نظارت می‌کنند و براساس مقررات موجود آموزش و پرورش مدیر و مسئول مدارس را موظف کرده تا مراقبت و نظارت‌های لازم را داشته باشند. این درحالی است که قانون این اجازه را به شوراهای مدارس و انجمن‌های اولیا و مربیان داده که ضمن نظارت کامل بر مدارس برای رفع مشکلات پیش رو به مدیریت کمک کنند. البته امکان دارد نواقصی هم در این آیین‌نامه‌ها باشد که شورای آموزش و پرورش و شورای فرهنگی آموزش و پرورش در حال بررسی و رفع این نواقص هستند.
