مسکن مهر: خوب؛ بد؛ زشت

طرح مسکن مهر در ابتدا در قالب بند د تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۳۸۶ آغاز شد و سپس بر مبنای قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن، به صورت پیوسته در دستور کار قرار گرفت. بند «د» ذیل تبصره ۶ بودجه سال ۱۳۸۶ كل كشور بر تأمین مسكن مناسب برای مردم به خصوص اقشار كم درآمد تأكید جدی داشته و جهت نیل به اهداف تعیین شده راهكارهای متعددی مانند اجاره بلند مدت زمین در چارچوب حق بهره‌برداری از زمین‌های دولتی به منظور كاهش قیمت واحدهای مسكونی و حذف قیمت زمین از قیمت تمام شده واحد مسكونی را پیشنهاد کرد. مبنای اصلی  طرح مسکن مهر بر این امر مبتنی بود که ارزش زمین، بخش قابل توجهی از هزینه تمام شده مسکن را به خود اختصاص می‌دهد. این سهم در کل کشور در دوره ۳۵ ساله برابر ۴۰ درصد و در دهه اخیر برابر ۴۵ درصد بوده است. بنابراین با حذف یا کاهش ارزش زمین از هزینه تمام شده مسکن، می‌توان تا حدود زیادی هزینه مسکن را کاهش داد. بنابراین تفکر طرح مسکن مهر بر اجاره بلند مدت زمین جهت احداث مسکن بنا نهاده شد.

در واقع دولت در راستای پاسخگویی به نیاز مردم و تحقق شعارهای داده شده به تامین مسکن، طرح مسکن مهر را مطرح کرد و متعهد شد با اجرای این طرح سالانه یک و نیم میلیون واحد مسکونی در سطح کشور بسازد، کارشناسان معتقد بودند رسیدن به اهداف تعیین شده در این طرح با ساخت سنتی محقق نمی شود و به همین منظور باید اقدامات موثری در امر صنعتی سازی مسکن مهر صورت گیرد. دولت دهم در جهت پیشبرد اهداف یادشده در زمینه تولید و عرضه مسكن، قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسكن را تهیه و به عنوان لایحه یك فوریتی در تاریخ ۱/۳/۸۶ جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم كرد و متعاقباً مجلس شورای اسلامی نیز در تاریخ ۲۵/۲/۸۷ قانون مذكور را با تأیید شورای محترم نگهبان مصوب نمود. بیان نکات فوق هر چند شاید تکراری باشد اما یادآوری طرحی بود که اهداف خوبی داشت  اما همچون همه طرحها دارای انتقادات و ایراداتی بود که در ادامه به آن اشاره می شود.

مسکن مهر: بد
همانگونه که ذکر شد مسکن مهر از همان ابتدا با انتقادات و مشکلاتی رو برو بود و هر چه از زمان اجرای این طرح می گذشت بسیاری از این مشکلات عیان گردیده  و حرف منتقدان این طرح به واقعیت نزدیکتر میشد. یکی از معایب این طرح تصدی همزمان سه نهاد در این طرح بود به نحوی که متقاضیان در وزارت تعاون ثبت‌نام می‌شدند و سازمان می‌یافتند، زمین را وزارت مسکن تخصیص میداد و در نهایت تسهیلات را بانک عامل (که عموما بانک مسکن بود) اعطا می‌کرد. اینکه این سه نهاد همزمان در این طرح همکاری داشتند به خودی خود بدنبود، اما در عمل به‌دلیل تفاوت‌های ساختاری که دارند تضارب آرا و آیین‌نامه‌ای بین آنها اتفاق می‌افتاد. به عنوان مثال، وزارت مسکن می‌خواست با سرعت بالا واحدها را به بهره برداری برساند، اما بانک ارائه دهنده تسهیلات به‌دلیل نقص مدارک تسهیلات ارائه نمی‌داد.. نکته دیگر اینکه زمین‌های در نظر گرفته شده برای این طرح به‌خصوص در کلانشهرها، در مناطق کمتر توسعه یافته و حاشیه‌ای قراردارند که هجوم یکباره جمعیت به آن مناطق باعث بروز ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شود که این خود می‌تواند عاملی باشد که دارندگان واحد‌های مسکونی‌مهر تمایلی به سکونت در آنها را نداشته باشند و این مساله موجب به هدف ننشستن طرح می شود. مساله مهم دیگر عدم پیشروی یکسان امکانات زیرساختی و روبنایی همزمان با ساخت واحد‌های مسکونی است. به این معنی که برخی ازاین سایت‌ها ی مسکن مهرهنوز نتوانسته‌اند تعامل سازنده با ارگان‌های مربوطه برای انشعابات آب، برق و گاز داشته باشند یا برای ایجاد مراکز آموزشی، بهداشتی، مذهبی و... با مشکل جدی روبه‌رو می‌باشند که این مورد، بهره‌برداری از واحدهایی که کار ساخت آنها به اتمام رسیده را به تاخیر انداخته است.نکته اساسی تر و مهمتر در اجرای این طرح عدم نظارت دقیق و مهندسی بر اجرای این پروژه بزرگ ملی بود بنحوی که بعضا با هدف کاهش هزینه ها در برخی مناطق نظارت مهندسی از این طرح حذف و یا بسیارکمرنگ دیده شد و ساخت وسازها بعهده غیر متخصصین نهاده شد. این معایب بخشی از ایرادات این طرح بود که به ظن نگارنده این طرح را بد جلوه می داد.
                                            
مسکن مهر: زشت
ایمنی مسکن مهر ساخته‌شده در ایران پس از زمین لرزه کرمانشاه تبدیل به موضوعی جنجالی شد و به محلی برای نبرد بین موافقان و مخالفان مسکن مهر مبدل گردید.از یکطرف  معاون اول رییس جمهوراعلام کرد بیشترقربانیان زلزله مربوط به مسکن مهر بوده اند و از طرف دیگر معاون اجرایی بیت رهبری با انتقاد شدید از جهانگیری و متهم کردن او به سیاسی‌کاری گفت که در بازدید کارشناسی او سازه‌ها سالم و استاندارد بوده و تخریب دیوارها ناشی از شدت زلزله بوده است . رییس جمهور محترم پس از بازدید از مناطق زلزله زده کرمانشاه عنوان نمود وقتی به سرپل ذهاب رفتیم دیدیم که چگونه خانه‌های مردم که در کنار خانه‌های مسکن مهر بود حتی شیشه‌هایش هم نشکسته بود اما خانه‌های مسکن مهر تخریب شده بودند. البته برخی می‌گویند علت این بوده که آن خانه‌ها روی گسل قرار داشتند در حالی که گسل نقطه‌ای نیست بلکه یک مسیر است و اگر آن خانه‌هایی که مربوط به مسکن مهر بوده روی گسل قرار داشته خانه‌های مجاورش هم روی همان گسل قرار داشتند. اما علی نیکزاد، وزیر مسکن دولت احمدی‌نژاد طی یک نامه سرگشاده، درخواست کرد که به جای پاس دادن همه مشکلات به دولت گذشته  جهانگیری از عملکرد خودش بگوید. او همچنین نوشت بازسازی ۳۷۰۰ مسکن روستایی و ساخت ۸۸۸۴۰ مسکن روستایی و شهری در دولت نهم و دهم باعث کاهش قابل توجه تلفات شده است.این دعوا ها و مناقشات در حالی انجام می پذیرد که مردم آسیب دیده از زلزله هم اکنون نیازمند مساعدت و یاری همه مسولین و نهاد های ذیربط هستند و این مجادلات نه تنها دردی را از این عزیزان دوا نخواهد کرد بلکه باعث شعله ور شدن آتش غم و  اندوه  این عزیزان خواهد گشت. طرح این مباحث در این روزها از جانب هر دو طیف موافق و مخالف مسکن مهر باعث گردیده که ذهن نگارنده بسمت زشت بودن  مجادلات مربوط به این طرح آنهم در این مقطع زمانی متمایل گردد.

سخن آخر
زلزله کرمانشاه باعث شد تا مسکن مهر به کانون مهم توجهات تبدیل گردد. سوای خوب؛ بد و یا زشت بودن این طرح چند نکته مهم در این خصوص به نظر می رسد:
1- پس از گذشت قریب به 10 سال از آغاز عملیات اجرایی این طرح آیا طرح جایگزینی از طرف منتقدان ارائه گریده ویا قرار است همچنان تا سالیان سال فقط به نقد این طرح پرداخته شود؟
2- با عنایت به اینکه بسیاری از نقاط ایران در معرض خطر زلزله قرار دارند و با توجه به گمان عده ای زیادی که معتقدند مسکن مهر از کیفیت فنی لازم ساخت و ساز بهره مند نیست وقت آن نرسیده تا وزارت مسکن بصورت ویژه و در قالب اکیپهای مهندسی نسبت به بازرسی دقیق واحد های مورد استفاده مردم اقدام نماید تا دیگرخدای ناکرده شاهد حوادثی از این دست نباشیم
3- از آنجاییکه متولیان ساخت این واحد ها(در منطقه زلزله زده کرمانشاه) مشخصند لازم است با بررسی دقیق علت خرابی ها ؛ چنانچه قصوری از طرف سازندگان صورت پذیرفته ؛ نسبت به برخورد جدی و محکم با متخلفین اقدام گردد
4- وزارت مسکن بعنوان متولی امر ساخت و ساز نسبت به تقویت سازمان نظام مهندسی ساختمان بعنوان بازوی اجرایی قوی اقدام نماید تا مهندسین شریف این سازمان در سطح کشور نسبت به امر نظارت بر ساخت و ساز اهتمام بیش از پیش داشته باشند.

خدایا چنان کن سرانجام کار    تو خشنود باشی و ما رستگار