صلح هرمز؛ عملگرایی روحانی برای ثبات در منطقه

رویداد۲۴  اقدام حجت الاسلام و المسلمین «حسن روحانی» در نگارش نامه خطاب به سران کشور‌های منطقه جهت حل و فصل اختلافات و زمینه سازی ثبات و امنیت در منطقه موضوعی بود که طی روز‌های اخیر در رسانه‌های ایران و منطقه مورد توجه قرار گرفت.

در همین زمینه یکی از روزنامه‌های کویتی نوشت که این نامه با امضای دکتر روحانی از طریق وزارت امور خارجه این کشور به دست سران سعودی و بحرین رسیده و بازخورد‌هایی مثبت را نیز در منطقه به دنبال داشته است. از جمله، نخست وزیر سابق قطر این اقدام ایران را فرصتی مغتنم برای کشور‌های عربی دانسته که باید از آن به بهترین شکل استفاده کنند.

به نوشته «الجریده» کویت این نامه شامل پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای حل و فصل اختلافات و دیدار در سطح سران بوده که می‌تواند با میزبانی کویتی‌ها به انجام برسد.

همزمان با اعلام این خبر، «سیدعباس موسوی» سخنگوی وزارت امور خارجه روز شنبه یازدهم آبان‌ماه ضمن تایید ارسال متن کامل نامه طرح «پویش صلح هرمز» رئیس جمهوری اسلامی ایران به سران کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس و عراق اظهار داشت: این امر نشان دهنده جدیت جمهوری اسلامی ایران و اهمیت دادن به کشور‌های منطقه در تامین ثبات و امنیت در منطقه خلیج فارس است.

به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه، پس از ارائه «پویش صلح هرمز» از سوی رئیس جمهوری اسلامی ایران در نشست امسال مجمع عمومی سازمان ملل متحد، وی متن کامل آن را برای سران کشور‌های یاد شده ارسال کرد و در آن خواستار تشریک مساعی همه آن‌ها در پردازش و اجرای آن شدند.

پاسخِ امروزِ «علی ربیعی» سخنگوی دولت به پرسش خبرنگاران، تازه‌ترین موضع رسمی جمهوری اسلامی ایران درباره این نامه‌نگاری است. وی بیان داشت: دولت همواره تاکید داشته که به دنبال صلح و ثبات منطقه است که همین رویکرد جان مایه نگارش نامه از جمله به پادشاهان دو کشور عربستان و بحرین بود.

وی با اشاره به مسائل و منافع مشترک ایران و کشور‌های منطقه در حوزه‌هایی، چون اقتصاد و تجارت، اشتراکات فرهنگی و دینی و همزیستی تاریخی در بستر جغرافیای خاورمیانه تصریح کرد منطقه برای صلح به یک همکاری دسته‌جمعی نیاز دارد و نباید گذاشت تا آمریکا با فشار‌های خود باعث ایجاد فاصله میان کشور‌های منطقه شود.

رویکرد‌های تعامل‌جویانه جمهوری اسلامی ایران برای تحقق صلح و ثبات طی سال‌های اخیر تا اکنون با واکنش‌هایی پرفراز و فرود و بعضا متعارض مواجه بوده است.

پس از حوادث دریایی مشکوک که از ماه‌های نخست امسال بار‌ها در خلیج فارس و دریای عمان به وقوع پیوست و بهانه‌ای را برای تشدید اقدامات خصمانه واشنگتن علیه تهران و گسترش مداخلات منطقه آمریکا فراهم آورد، ریاض و منامه اعلام کردند که به «ائتلاف دریایی» آمریکا خواهند پیوست.

چند روز پیش هم وزارت خزانه‌داری آمریکا مدعی شد با همراهی ۶ کشور حاشیه خلیج فارس تحریم‌هایی را علیه ۲۵ شرکت، بانک و شخص حقیقی مرتبط با ایران و گروه‌های نزدیک به تهران وضع کرده است.

علاوه بر این، بسیاری از ناظران و تحلیلگران مسائل منطقه می‌گویند ریشه ماوقع این روز‌های لبنان و عراق را باید در تحریکات و برنامه‌ریزی بازیگرانی در منطقه جست‌وجو کرد؛ ناآرامی‌هایی که از دید حامیان خارجی آن شاید بتوان از دل آن محور مقاومت را متزلزل ساخت و جمهوری اسلامی را از موقعیت برتر و مقتدرانه دور ساخت.

با این حال، نشانه‌های تمایل و اشتیاق ریاض و متحدان نزدیک منطقه‌ای سعودی برای تنش زدایی و گشایش باب گفتگو با تهران هم اندک نبوده است.

پس از آنکه روحانی در جریان سفر به نیویورک برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل از ابتکار صلح هرمز رونمایی کرد، «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی هم اظهار داشت که ترجیح می‌دهد از طریق گفتگو اختلافاتش را با جمهوری اسلامی ایران حل و فصل کند.

همزمان، نخست وزیران عراق و پاکستان رسما اعلام داشتند که رهبران عربستان از آنان خواسته اند تا در نقش میانجی برای گشایش باب مذاکره با جمهوری اسلامی ظاهر شوند.

باوجود این اظهار تمایل، معدودی از نخبگان سعودی در حوزه سیاست خارجی همچون «عادل الجبیر» در میانه امیدواری‌ها به آب شدن یخ مناسبات تهران و ریاض، همچنان بر نقاط افتراق انگشت نهادند و نشانگان موجود در زمینه تداوم طیفی از رفتار‌های غیردوستانه نیز باعث شد تا تحلیل‌های گوناگونی از این الگوی رفتاری رهبران ریاض صورت گیرد.

برخی، از شک و تردید‌های موجود میان رهبران عربستان در زمینه تنش زدایی با ایران در مقطع و موقعیت کنونی سخن می‌گویند و بر این باورند که سعودی در کشاکش گرفتاری‌های جنگ یمن و بی ثمری برنامه‌هایش در حوزه‌هایی نظیر بحران سوریه، تقابل با قطر، تضعیف حزب الله لبنان و ... ترجیح می‌دهد از مذاکره در موضع ضعف دوری کند.

گروهی هم اعتقاد دارند که ریاض به گام‌های متقابل ایران چشم دوخته تا در ازای آن و بر مبنای تلاش جهت حفظ منزلت منطقه‌ای و حتی بین المللی خود به سوی حل و فصل اختلافات گام بردارد. به رغم تعدد این گمانه‌ها، آنچه برای بسیاری از تحلیلگران مُسلّم به نظر می‌آید درک ضرورت تعامل با ایران نزد رهبران سعودی است.

در این شرایط، جمهوری اسلامی ایران اراده جدی خود برای تسریع گام‌های رو به سوی ابتکار صلح هرمز را بیش از پیش عیان می‌دارد و رئیس‌جمهوری باز هم مسیر عملگرایی جهت مقابله با چالش‌های منطقه‌ای را در پیش گرفته است.

روحانی در نخستین حضور خود در مجمع عمومی سازمان ملل در جایگاه رئیس جمهوری اسلامی ایران، جهانیان را با ابتکار «جهان علیه خشونت و افراطی‌گری» مخاطب قرار داد و پس از آن نیز عملگرایی ایران در مبارزه با تروریسم تکفیری به عنوان چالش جدی و گریزناپذیر جوامع منطقه نگاه بسیاری را به خود خیره ساخت؛ عملگرایی که نتیجه آن رهایی مردم عراق و سوریه و سایر کشور‌های منطقه از جنایات داعش و دیگر گروه‌های تروریستی بود.

اکنون و با فرونشست نسبی چالش یادشده، رئیس جمهوری همچنان با رویکردی عملگرایانه، برقراری صلح، ثبات و امنیت به عنوان نیاز اصلی منطقه را به سوی تحقق و نمود‌های عینی آن پیش می‌برد و جدیت خود برای پیشبرد سیاست حسن همجواری را باز هم پیش چشم رهبران منطقه به تصویر می‌کشد.