زرتشت از مهمترین چهرههای تاریخ ایران است که یک جهانبینی جدید و منحصر به فرد را عرضه کرد که دامنه تاثیراتش از دین و اعتقادات مذهبی گذشت و به سیاست و فرهنگ نیز سرایت کرد. شناخت ایران بدون شناخت زرتشت و آرا و تاثیرات او ممکن نیست.
ناسیونالیسم یک ایدئولوژی سلطهجویانه است که برای توجیه خود به اسطورهها، داستانهای خیالی و شبه تاریخی و چهرههای باستانی متوسل میشود. اسطورهسازی درباره شخصیت کوروش کبیر بر همین بستر انجام شده است. ناسیونالیسم با وطنپرستی متفاوت است و بیش از همه چیز به دنبال یکسانسازی و غلبه بر تفاوتها و کثرات است. در ایران نیز ناسیونالیسم از حدود قرون ۱۸ میلادی پا گرفت و چهرههایی افسانهای ساخت تا پوششی بر عقب ماندگی باشد.
سرلشکر آیرم رئیس نظمیه دوره رضاشاه پهلوی بود. او شارلاتانی بود که حتی رضاشاه را هم گول زد و کمتر کسی از سیاستمداران و مردم از شر وجود او در امان ماندند.
آیت الله بروجردی مرجع بزرگ تقلید شیعیان بود که پس از او مرجعیت شیعه از حالت فردی و یگانه خارج شد و عام بودن خود را از دست و مرجعیت میان فقها تقسیم شد. بروجردی آخرین سد برابر سیاسی شدن دین در ایران معاصر بود که تا زمان زنده بودنش اجازه نداد قرائت سیاسی از دین در فضای حوزه پا بگیرد
سپهبد فضل الله زاهدی در بیشتر طول حیات خود نظامی بود و دانش سیاسی و حقوقی نداشت. سابقه نظامی وی در سرکوب اقلیت ها و عشایر اما او را به سیاست کشاند و تبدیل به نخست وزیر دولت کودتا کرد؛ همان چیزی که محمدرضا پهلوی می خواست؛ نخست وزیری نظامی که کارگزار شاه باشد.
مظفر بقایی یکی از پیچیدهترین سیاستمداران تاریخ ایران است که او دهها حزب و موتلف عوض کرد. اگر بخواهند در تاریخ او را قضاوت کنند، نامش با عنوان اختلافافکنترین سیاستمدار ایران برده میشود. او بیش از۵۰ سال در مهمترین دوران تاریخ ایران نقش آفرینی کرد.
سردار حسن باقری از فرماندهان نظامی ایران بود که در سال ۱۳۶۱ در جریان شناسایی عملیات واالفجر در فکه به شهادت رسید. روایتی از زندگی پیچیده و البته امنیتی حسن باقری را در گزارش چهرههای رویداد۲۴ بخوانید. باقری از معدود فرماندهانی بود که از تلفات بالای نیروی انسانی ایران در جریان جنگ ایران و عراق گلایه داشت.
محمد جهان آرا فرمانده سپاه خرمشهر و از مشاهیر ایران در عرصه نظامی بود. او در حالی که خبر یک پیروزی جنگی را نزد امام خمینی میبرد، در یک هواپیمای خودی سقوط کرد و شهید شد.
احسان الله خان دوستدار از مشاهیر ایران بود که در جریان نهضت جنگل به میرزا کوچک خان پیوست. گرایشهای مذهبی میرزا و تمایلات چپگرایانه احسان الله خان سبب اختلاف بین این دو شد. او در شوروی اعدام شد.
هژبر یزدانی کسی بود که از گلهداری در مدت کوتاهی به یکی از امپراطورهای اقتصاد ایران تبدیل شد. زد و بند های سیاسی او را کمک کرد در اقتصاد رانتی پهلوی نفوذ کند و ثروت کلانی به جیب بزند. پس از انقلاب هم به کاستاریکا گریخت و با دولتمردان آنجا طرح دوستی ریخت و به یکی از سرمایه داران بزرگ آنجا تبدیل شد که نوع زیستش به پدر خوانده شبیه بود تا یک مهاجر جهان سومی.
بهرام آریانا از نظامیان مشهور ایرانی در دوره محمدرضا شاه پهلوی است که نقش او در اتفاق مهم کودتای ۲۸ مرداد و سرکوب عشایر فارس بسیار تاثیرگذار بود. هر دو این اتفاق برای مردم ایران بسیار سنگین تلخ بود و به همین دلیل در افکار عمومی نام نیکی از او به جای نمانده است.
حیدرخان عمو اوغلی از چهرههای مشهور جنبش مشروطه در ایران است که در جریان اختلافات در نهضت جنگل، توسط میرزا کوچک خان جنگلی به قتل رسید. حیدرخان از موسسان حزب اجتماعیون عامیون ایران بود که از اوتیس سلطانزاده، دبیر کل حزب سوسیال دموکرات ایران شد. گزارش رویداد۲۴ درباره زندگی پرماجرای حیدرخان عمو اوغلی را بخوانید.
شیخ محمد خیابانی از مشاهیر ایران بود که در دوره دوم مجلس شورای ملی، نماینده تبریز بود. او پس از نمایندگی به تبریز رفت و دولت خودمختار آزادیستان (نام دیگری برای آذربایجان) را تشکیل داد با این حال اقدام او ناکام ماند و در زیرزمینی کشته شد. برخی او را تجزیهطلب میدانند و از او نفرت دارند و برخی دیگر معتقدند او به دنبال حکومت فدرالی بوده نه تجزیه طلبی. رویداد۲۴ در گزارش چهرههای خود زندگی پرحاشیه این روحانی تبریزی را بررسی کرده است.
آخوند خراسانی از فقهای بزرگ شیعه بود که آثار و نوشتههایش تا امروز مورد استناد فقها و روحانیون بوده است. او از اسلام سکولار دفاع میکند و معتقد است حکومت حق فقها نیست و خوانشی عقلگرایانه از احادیث و متون اسلامی دارد. او از معدود روحانیونی بود که از مشروطه دفاع کرد و مبانی فقهی خود را با اصول دموکراتیک همساز کرد. از این جهت میتوان آخوند خراسانی را در مقابل روحانیون مخالف دموکراسی مانند شیخ فضل الله نوری قرار داد.
تیمورتاش از شخصیتهای مهم دوران پهلوی و از مشاهیر ایران است. زمانی قدرتمدترین فرد ایران پس از شاه بود و نهایتا با خفت زندانی شد و از مناصبی که داشت خلع شد. این رخداد تراژیک، اما حاصل کار خود او بود؛ پروراندن نوعی استبداد ظالمی که آتشش دامن خود پرورش دهندگان را نیز گرفت.
محمدتقی خان پسیان از چهرههای تاریخ معاصر ایران است که دل در گرو آرمانهای مشروطیت داشت. زمینه و زمانه رشد کلنل به شدت تحت تاثیر ناسیونالیسم بود. اما انواع این ناسیونالیسم با یکدیگر مغایر و حتی متضاد بودند. تا جایی که به کلنل پسیان مربوط است میتوان او را ناسیونالیستی انقلابی دانست که در این جا انقلابی علاوه بر دلالت به خواست تغییر بنیادین به معنی پایبندی به اصول مشروطیت نیز هست و این نوع در مقابل با ناسیونالیسم ارتجاعی و باستان گرایانه رضاشاه قرار میگیرد.
ناسیونالیستها نادرشاه افشار را از مفاخر ایران میدانند. این تکریم بویژه در دوران پهلوی صورت گرفت؛ مجسمههایی از نادر ساخته شد و چند خیابان به افتخار او نامگذاری شد. نگاهی به تاریخ و عملکرد این مستبد نشان میدهد که او خیر و منفعتی برای ایرانیان نداشته و دوران حکومتش دوران ظلم و استبداد بوده است. رویداد۲۴ در گزارش چهرههای خود آثار حکمرانی نادرشاه افشار بر ایران و مخصوصا تاثیر اقدامات او بر تاخیر مدرنیته در کشور را بررسی کرده و نشان داده غنیمتهایی که او از کشورهای دیگر به ایران میآورد، صرف ابادانی ایران نمیشد.
سرپاس رکن الدین مختاری مشهور به سرپاس مختاری از چهرههای عجیب و دوگانه تاریخ ایران است؛ نوازندهای چیرهدست در ویولن که مبدع پیشدرآمد در موسیقی سنتی ایران بوده و همزمان چهره خشن نظامی که قتل یکی دو جین از روشنفکران و سیاسیون ایران توسط او انجام شده است. رویداد۲۴ در گزارش چهرههای خود به سراغ «دکتر جکیل و مستر هاید» تاریخ ایران رفته و زندگی ژانوسی او را بررسی کرده است.
آثار و آرای جلال آل احمد دهههاست که در فضای فکری و سیاسی ایران حضور دارند. نویسندهای با قلمی به تیزی خنجر و خلقیاتی عجیب و غریب و آشتی ناپذیر. غرب زدگی جلال از تاثیرگذارترین کتابهای ایران معاصر است که مدتها به عنوان کتاب مقدس غربستیزان ستایش میشد. اما نگاهی گذرا به محتوای کتاب غیردقیق بودن آن را نشان میدهد. غرب زدگی، اما به رغم عدم اعتبار علمی و فلسفی برای گروهی از فعالین سیاسی که با مدرنسازی ایران به هر شکل مخالف بودند، مفید بود.
سید حسین نصر از اندیشمندان ایرانی عصر جدید است که سالهاست از لزوم بازگشت به خویشتن و احیای سنت میگوید و در زندگی سیاسی و فکری خود همواره ضد تجدد و مدرنیته عمل کرده و قلم زده است. اما زیست شخصی او منتفع از آثار مدرنیته است و افکارش تاب چندانی در برابر نقد ندارد. از منظر نصر، مظاهر تکنولوژی و تمدن جدید شیطانی و باطلاند. او در خاطراتش میگوید یکی از افتخاراتش این است که از کامپیوتر استفاده نمیکند و تا میتواند از مظاهر تکنولوژی دوری میکند. نکته عجیب، اما این است که نصر با چنین پشتوانه نظری رییس دانشگاه صنعتی شریف میشود!