سال ۱۹۸۷، در اوج جنگ سرد، برلین دو نیمهای که هر کدام نمایندهی یک ایدئولوژی متضاد بودند، جشن ۷۵۰ سالگی خود را برگزار کرد. این مناسبت نه تنها فرصتی برای جشن گرفتن تاریخ پایتخت آلمان بود، بلکه به بستری برای نمایش رقابت بین آلمان شرقی (جمهوری دموکراتیک آلمان) و آلمان غربی (جمهوری فدرال آلمان) تبدیل شد. تصویری که در این مقاله بررسی میشود، نمایی نمادین از این دوران است: جوانانی با لباسهای یکدست کارگری، در حال کشیدن واگنهایی که روی آنها کامپیوترهای قدیمی قرار دارند. این تصویر از جنبههای مختلف اجتماعی، سیاسی و تکنولوژیک قابل تحلیل است.
در تاریخ مدرن، کمتر رویدادی به اندازه به قدرت رسیدن آدولف هیتلر در ژانویه ۱۹۳۳ مورد تحلیل و بازخوانی قرار گرفته است. این واقعه نه تنها سرآغاز یکی از تاریکترین فصلهای تاریخ بشر بود، بلکه نمونهای بینظیر از نابودی یک نظام دموکراتیک از طریق ابزارهای قانونی خود آن نظام محسوب میشود.
تاریخ نشان داده است که وجود یک نهاد تعدیلکننده در حکومتها، بهویژه در ساختارهای دموکراتیک، میتواند از تصمیمگیریهای احساسی و زودگذر جلوگیری کند. سنا در صورتی که دارای استقلال، مشروعیت مردمی و کارکرد واقعی باشد، میتواند به پایداری سیاسی و اتخاذ تصمیمهای سنجیده کمک کند. اما اگر سنا صرفا به ابزاری در اختیار قدرتهای حاکم تبدیل شود، آنگاه نهتنها کمکی به ثبات سیاسی نخواهد کرد، بلکه باعث ایجاد شکاف میان مردم و حاکمیت خواهد شد. تجربهی سنای ایران در دوره پهلوی نمونهای از این وضعیت بود، در حالی که نمونههای موفق سنا در ایالات متحده، فرانسه و کانادا نشان میدهند که در شرایط مناسب، این نهاد میتواند به بهبود فرآیندهای دموکراتیک کمک کند.
در سال ۱۳۴۶ هجری شمسی، محمدرضاشاه پهلوی به اروپای غربی سفر کرد؛ گروهی از دانشجویان ایرانی و آلمانی مخالف محمدرضا شاه اقدام به برگزاری اعتراضات گستردهای کردند که به درگیری با موافقان شاه منجر شد. در نتیجه این درگیریها و دخالت پلیس یک دانشجوی آلمانی کشته شد.
مرکز اطلاعات تلفنی مخابرات یکی از قدیمیترن بخشهای ارتباطی مدرن در ایران است. در ابتدای ورود تلفن به ایران، سرویسدهی به متقاضیان اخذ اطلاعات تلفنی بصورت منطقهای و با ابزار سادهای مانند لیستهای مشترکین انجام میپذیرفت. در آن سالها از سه مرکز تلفن در تهران وجود داشت: دانشکاه، بازار و ملت. به مرور زمان و با گسترش فناوری و زیست شهری، این مرکز خدمات خود را گسترش داد و اکنون بیش از ۱۴ میلیون اطلاعات تماس در سیستم خود ذخیره دارد.
تصویری که در بهمن ماه در فرودگاه مهرآباد تهران ثبت شده است؛ روزهایی که ایران در آستانه تحولی زیر و زبر کننده قرار داشت. در این تصویر، انبوهی از مردم دیده میشوند که برای خروج از کشور در سالن خروجی فرودگاه تجمع کردهاند. این افراد شامل اتباع خارجی، طبقات الیت وابسته به رژیم شاه، و همچنین ایرانیانی بودند که آیندهای نامطمئن را پیش روی خود میدیدند. این تصویر گواهی است بر اضطراب، ترس، و تغییرات عمیق اجتماعی و سیاسی که در آن زمان در ایران جریان داشت.
در روز نهم بهمن ماه سال ۱۳۵۷ سرلشکر لطیفی، از نظامیان بلندرتبه ژاندارمری، توسط مردم مورد حمله قرار گرفت. انقلابیون بدن نیمه جان وی را به مسجد دانشگاه تهران میبرند و آیتالله طالقانی با دیدن وضعیت او نسبت به رفتار مردم با انتقاد کرد دستور داد او را به بیمارستان منتقل کنند. لطیفی چند روز بعد بر اثر جراحات شدید از دنیا رفت.
تصویری از تظاهرات خیابانی مردم تهران در روز ۱۷ مهر ۱۳۵۷. در این روز جمعیت قابل توجهی از مردم، علیرغم اعلام حکومت نظامی، به خیابانها آمدند تا علیه رژیم پهلوی اعتراض کنند. این اعتراضات شروعی دوباره برای شعلهور شدن اعتراضات سراسری بود، اعتراضاتی که پس از واقعه ۱۷ شهریور کمرنگ شده بودند.
همافران دستهای در نیروی هوایی شاهنشاهی ایران بودند. آنها پس از استخدام به ایالات متحده آمریکا اعزام شده تا در دورههای تخصصی مختلف از قبیل: الکترونیک، مکانیک، الکترومکانیک، رادار، سیستمهای شناسایی و … شرکت کنند. نقش همافران در انقلاب ۱۳۵۷ بسیار پررنگ بود. در ۱۹ بهمن ۱۳۵۷ همافران با لباس نظامی در مقابل آیتالله خمینی حاضر شده و با وی پیمان بستند. سه روز پس از آن نیز ارتش اعلام بیطرفی کرد و انقلاب پیروز شد.
آنچه در رابطه با انقلاب ۵۷ اغلب در رسانهها منعکس شده تظاهرات خیابانی انقلابیون است. اما طرفداران حکومت پهلوی نیز در آن دوران تظاهرات و به قول خودشان «حماسههای ملی» بسیاری داشتند.
در ۲۲ نوامبر ۱۹۶۳، ترور ناگهانی جان اف. کندی در دالاس، آمریکا را در شوک و اندوهی عمیق فرو برد. در حالی که کشور با یکی از بحرانیترین لحظات تاریخ خود مواجه بود، ضرورت انتقال سریع قدرت به لیندون بی. جانسون، معاون رئیسجمهور، بیش از هر زمان دیگری احساس میشد. اما این تحلیف، برخلاف تمام مراسمهای پیشین، در فضایی غیررسمی و اضطراری برگزار شد: در داخل هواپیمای ریاستجمهوری و در کنار پیکر رئیسجمهور ترورشده.
چند روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی و سرنگونی شاه، یاسر عرفات، رهبر سازمان آزادیبخش فلسطین (PLO)، به مقصد ایران پرواز کرد تا این پیروزی را جشن بگیرد و دفتر این سازمان را در تهران افتتاح کند.
جشن سده اگرچه جشنی فراموش شده است، اما یکی از نمادهای فرهنگی ما ایرانیان است که به کیش زرتشتی در تاریخ ایران مربوط است.
شصت سال پیش، بلژیک افتتاح نمایشگاه جهانی ۱۹۵۸ را جشن گرفت؛ یک مراسم پر زرقوبرق ۲۰۰ روزه که به پیشرفتهای اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیکی پس از جنگ اختصاص داشت. در این نمایشگاه چندین زن و مرد و کودک کنگویی به نمایش گذاشته شدند که به باغ وحش انسانی مشهور است.
احمد کسروی در ۲۰ اسفند ۱۳۲۴ توسط گروهی موسوم به فدائیان اسلام که به رهبری سید مجتبی نواب صفوی فعالیت میکرد، در کاخ دادگستری تهران ترور شد.
کشتیهای هوایی در دهه ۱۹۳۰ به نمادی از سفرهای لوکس و پیشرفت فناوری بدل شده بودند و هیندنبورگ، بزرگترین و مجللترین کشتی هوایی آن زمان، شاهکار این صنعت به شمار میرفت. اما در ششم مه ۱۹۳۷، این نماد شکوه در چشم جهانیان به شعلههای آتش تبدیل شد و حادثهای رقم زد که برای همیشه تاریخ هوانوردی را تغییر داد. فاجعه هیندنبورگ نهتنها پایانی بر دوران زیپلینها بود، بلکه درسی بزرگ از خطرات جاهطلبی و غفلت در فناوری به جهان داد.
در این نوشتار تلاش داریم تا به وجوه یکی از شاعرانهترین تصاویر خبری قرن بیستم، که در سال ۱۹۶۳ موفق به کسب جایزه پولیتزر شد، نگاهی بیاندازیم و وجوه پنهان آن را آشکار کنیم. هدف از این کار صرفا پرداختن به پسزمینه تاریخی این عکس نیست، بلکه پی بردن به رازِ جذبه انسانیِ آن است. احتمالا بسیاری از خوانندگان این گزارش برای نخستین بار با این عکس روبهرو میشوند؛ اما امید داریم که در ادامه چنان مجذوب آن شوند که بارها و بارها به تماشای آن نشسته و هر بار در آن بازتابی از ارزشها و احساسات انسانی بیابند.
آخرین پادشاه ایران در ۲۶ دی ماه سال ۱۳۵۷ از ایران خارج شد. محمدرضاشاه پهلوی در ایام پایانی زندگی خود آشکارا دچار افسردگی شده بود و گویی زندگی خود را نوعی «شکست» میداند.
انتخاب بختیار آخرین تلاش شاه برای ماندگاری نظام سلطنت بود. نخست وزیر قبلی، غلامرضا ازهاری، یک فرد نظامی بود و دولتی نظامی روی کار آورد. شاه تصور میکرد ازهاری میتواند اعتراضات روزافزون را سرکوب کند و ازهاری نیز از اساس وجود شورش و تظاهرات در کشور را منکر میشد. پس از وی شاه چارهای ندید جز مصالحه با مخالفان. انتخاب نخست شاه برای نخست وزیری کریم سنجابی بود، ولی با عدم قبول سنجابی نام بختیار که در آن زمان معاون جبهه ملی بود مطرح شد.
ایوان چهارم، مشهور به ایوان مخوف، یکی از چهرههای پیچیده و رمزآلود تاریخ است. این گزارش تلاشی است برای بازگویی داستان ایوان مخوف، مردی که خود را «نماینده خداوند بر زمین» میدانست و در عین حال با خشونتی خارج از تصور مخالفانش را سلاخی میکرد.
