چالش‌های دولت‌سازی ایران در افغانستان؛
چرا همزیستی مسالمت آمیز ایران با طالبان قابل اعتماد نیست؟
در دهه‌های اخیر، افغانستان شاهد شکست‌های متعدد مذاکرات صلح بوده است. مذاکرات پیچیده اخیر با طالبان هنوز بسیار نوپاست و ایران به جای صورت بندی گفتمان این مذاکرات سعی دارد خود را با تاثیرات این مذاکرات منطبق کند. در این فضای غبارآلود تنها یک چیز مشخص است: همزیستی مسالمت آمیز جمهوری اسلامی ایران با طالبان تضمین شده نیست.
رویداد۲۴ محسن شریعت نیا استاد دانشگاه شهید بهشتی در سرمقاله‌ای در نشریه اینترنتی المانیتور دلایل علنی شدن رابطه ایران با طالبان بعد از چندین سال اتهام غرب علیه تهران با همین موضوع را شرح داده است.
بعد از چندین سال اتهام زنی، علی شمخانی دبیرشورای امنیت ملی ایران تایید کرد که ایران با طالبان گفت‌وگو‌هایی داشته است. کمی بعد از سفر شمخانی به افغانستان، هیاتی از طالبان به تهران سفر کردند.
بازتعریف طالبان بخشی از استراتژی تدافعی ایران در جریان تلاش برای تغییر ژئوپلتیک افغانستان است. بعد از حمله شوروی به افغانستان در سال ۱۰۷۰، ایران عمیقا درگیر بحران‌های افغانستان شد. این درگیری بعضا دفاعی و بعضا تهاجمی بوده است.
برای مثال در جریان حادثه شوکه کننده یازدهم سپتامبر، ایران وارد موضع تهاجمی شد. جمهوری اسلامی نقش مهمی در سقوط دولت طالبان و دولت‌سازی‌های بعد از آن در افغانستان داشت. کنفرانس بن در نهایت تعامل محدودی میان ایران و امریکا در حوزه افغانستان ایجاد کرد که به نوعی ایران را به یکی از طرف‌های جریان صلح افغانستان تبدیل کرد. یکی دیگر از نتایج سیاست تهاجمی ایران توسعه روابط اقتصادی و تجاری با افغانستان بود.
ارتباط ایران و آمریکا در سال ۲۰۰۲ و با محور شرارت خواندن ایران توسط جرج بوش ناگهان قطع شد. تهران به مواضع واشنگتن به شدت مشکوک شد و این روابط را از دستور کار خود در افغانستان خارج کرد.
پروسه دولت‌سازی در افغانستان که در کنفرانس بن در سال ۲۰۰۱ آغاز شده بود با چالش‌های رو به رشدی همراه شد. نیرو‌هایی که به ایران نزدیک بودند نسبت به آینده افغانستان نگران شدند. روابط ایران و آمریکا قطع شده بود و ایران آمریکا را به صدور داعش از سوریه و عراق به افغانستان متهم می‌کند.
از همه این‌ها مهم‌تر طالبان از حاشیه به متن آمده و به یکی از فاکتور‌های تصمیم‌گیر در موازنه افغان‌ها تبدیل شده است.
با فسادی که دامنگیر دولت کابل شده این گروه شبه نظامی از مشروعیت منطقه‌ای برخوردار شده و تعاملاتی را با کشور‌هایی نظیر چین و روسیه آغاز کرده و اخیرا پای میز مذاکره با آمریکا نشست.
روند کنونی به نفع طالبان است و به همین دلیل دولت افغانستان احساس اضطرار کرده که با این گروه و دیگر احزاب افغان وارد مذاکره شود. طالبان در عین حال هر گونه مذاکره را با دولت کابل رد کرده و از احیای دولت اسلامی خود سخن رانده است.
با توجه به ژئوپلتیک جدید افغانستان، تهران به دنبال همزیستی مسالمت‌آمیز با طالبان است. برخلاف طالبانی که بعد از یازده سپتامبر وارد جنگ با ایران شده بود، طالبان جدید در برخی دیدگاه‌ها با ایران مشترک است.
نکته کلیدی ان‌ها این است که منافع مشترکی در خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان دارند. ایران بار‌ها نسبت به وجود پایگاه‌های نظامی آمریکا در افغانستان ابراز نگرانی کرده است. بنابراین اگر مذاکرات آمریکا و طالبان به سمت خروج آمریکا از افغانستان و کاهش تعداد نیرو‌های آمریکایی در این کشور برود، پیروزی برای ایران و طالبان خواهد بود.
ثبات سیاسی افغانستان فاکتور مهم دیگری برای ایران است. تهران همیشه سعی کرده در زمان‌های مختلف روابط عملگرایانه‌ای با بازیگران کلیدی درگیر در بحران‌های افغانستان داشته باشد. در حال حاضر نیمی از افغانستان تحت کنترل و نفوذ طالبان است.
لازم به ذکر است که صورت‌بندی یک صلح پایدار و همزیستی مسالمت آمیز با ایران با تردید‌هایی همراه است. بخش مهمی از نیرو‌هایی که در افغانستان به ایران نزدیک هستند ممکن است احساس کنند در ساختار جدید افغانستان با حضور طالبان قربانی خواهند شد. طالبان درصورتی که روی کار بیاید بسیاری از متحدان ایران را به حاشیه رانده و تضعیف می‌کند. نگاه تهران به نظریه احیای دولت اسلامی طالبان به صورت یک تهدید ایدئولوژیک و ژئوپلتیک است و چنین تحولی نقشه ایدئولوژیک منطقه را به ضرر تهران تغییر خواهد داد.
عربستان سعودی و امارات متحده عربی سعی میکنند به طور مستقیم در مذاکرات صلح افغانستان به نفع خود تغییر ایجاد کنند. در عین حال تهران همه این اقدامات را با نگرانی رصد می‌کند. با توجه به وابستگی طالبان به پاکستان و دشمنی آن‌ها با هند، این تحولات ممکن است پروژه چابهار را تحت الشعاع قرار دهد. اگر دولت اسلامی طالبان احیا شود این به معنای صورت بندی ائتلاف چهارگانه بین کابل، اسلام آباد، ریاض و ابوظبی خواعد بود. همزیستی مسالمت آمیز تهران با این گروه نیز در چنین شرایطی با چالش جدی مواجه خواهد شد.
در این موازنه، روسیه و چین نقش فزاینده‌ای در بحران‌های افغانستان داشته و توانایی نفوذ بر رفتار استراتژیک پاکستان و به نوعی رفع نگرانی‌های ایران را دارند. با این حال همان طور که درگیری وسیع آمریکا در افغانستان قبلا نقش ایران در بحران‌های این کشور را با پیچیدگی‌هایی همراه میکرد این بار نیز عدم حضور آمریکا ممکن است چالش‌های بیشتری به ویژه با توجه به لزوم تعامل ایران با سایر طرف‌ها ایجاد کند.
خروج سریع آمریکا از افغانستان می‌تواند منجر به فروپاشی نظم سیاسی در این کشور جنگ زده و توسعه بحران‌هایی در این همسایه شرقی ایران شود.
در دهه‌های اخیر افغانستان شاهد شکست مذاکرات متعدد صلح بوده است. مذاکرات پیچیده اخیر با طالبان هنوز بسیار نوپاست و ایران به جای صورت بندی گفتمان این مذاکرات سعی دارد خود را با تاثیرات این مذاکرات منطبق کند.
در این فضای غبارآلود تنها یک چیز مشخص است: همزیستی مسالمت آمیز جمهوری اسلامی ایران با طالبان تضمین شده نیست.
خبر های مرتبط
خبر های مرتبط
