گمشدگان آمار، سرگردان در خیابان‌ها
رویداد۲۴ طی هفته‌های گذشته برای چندمین بار مساله دستفروشی در کلان‌شهر تهران دوباره بر سر زبان‌ها افتاد و ایده‌ها و طرح‌های جالب و جنجالی برای این قشر از جامعه، زندگی این افراد را با ابهاماتی آغشته از ترس و امید نسبت به آینده مواجه کرده است. ایده‌هایی که از جمع آوری و ساماندهی تا شناسنامه‌دار کردن و نخصیص یک آی‌دی‌کد به هر دستفروش را شامل می‌شود.
احمد میدری معاون رفاهی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تعداد افرادی که شاغل هستند، ولی بیمه تأمین اجتماعی ندارند را حدود ۶ میلیون نفر از ۲۳ میلیون شاغل در کشور می‌داند. دستفروشی از جمله همین ۶ میلیون شغل محسوب می‌شود که در زمره مشاغل غیررسمی طبقه بندی می‌شود. دستفروشان به دلیل عده بهره‌مندی از بیمه و آینده شغلی، به اعتقاد معاون وزیر رفاه در صورتی که به سن پیری برسند، با فقر بیشتری دست و پنجه نرم خواهند کرد.
تعداد دستفروشان، آمارهایی که تائید نمی‌شوند!
باتوجه به ماهیت بی‌ثبات کار دستفروشی، آمار دقیقی از تعداد دستفروشان وجود ندارد اما طبق آخرین آمار موجود، سهم مشاغل خدماتی از ۴۸درصد به ۷۰درصد در اقتصاد رسیده است که با توجه به شرایط اقتصادی کشور می‌توان حدس زد بخش قابل توجهی از این تغییر، مربوط به مشاغل غیررسمی و ازجمله دستفروشی باشد.
علی فاضلی، رئیس اتاق اصناف معتقد است در ایران بیش یک میلیون دستفروش وجود دارد. این آمار در بهمن سال ۱۳۹۶ عددی حدود ۴۵۰هزار نفر برآورد می‌شده است. یعنی طی یک سال گذشته تعداد دستفروشان بیش از ۲ برابر شده است که شرایط اقتصادی کشور و رکود عمیق موجود در بخش‌های مختلف اقتصاد، از عوامل اصلی آن بوده است.
امیر فتاحیان مدیرعامل شرکت شهربان شهرداری تهران، علت دیگری برای رشد ۲ برابری دستفروشان تهران طی سه سال گذشته معرفی می‌کند. او این جهش آماری را ناشی از فعالیت شبکه‌ای و باندی و رکود حاکم بر اقتصاد می‌داند. بر اساس اطلاعات نیروی انتظامی، حداقل ۲۵درصد دستفروشان عضو باندها هستند.
زهرا نژاد بهرام، عضو شورای شهر تهران، از ساماندهی ۶هزار نفر از دستفروشان در تهران صحبت می‌کند، درحالی‌که ابوالقاسم چیذری، مدیرعامل سابق شهربان از ساماندهی ۳۵هزار دستفروش در نیمه دوم شهریور ماه سال گذشته (طی یک دوره ۱۵روزه) خبر می‌دهد!
درآمد دستفروشان، تناقض‌هایی که وجود دارد
نتایج بررسی میدانی که طی سال‌های گذشته در سه شهر تهران، رشت و اهواز در خصوص دستفروشی انجام شده، نشان می‌دهد یک دستفروش در شهر تهران ماهانه ۱.۵میلیون تومان و در شهرهایی نظیر رشت و یا اهواز ۸۰۰هزار تومان درآمد دارند.
مدیرعامل شرکت شهربان شهرداری تهران مدعی است که بخشی از دستفروشان که به صورت شبکه‌ای کار می‌کنند، ماهانه ۶ تا ۱۵ میلیون تومان درآمد دارند. وی در آماری دیگر، درآمد دستفروشان در روزهای پایانی سال را روزانه از یک میلیون تا ۱۰ میلیون تومان اعلام کرده است.
بر اساس این آمار و با یک حساب ساده، گردش مالی دستفروشی در کشور از ۱۵۰۰ میلیارد تومان در ماه‌های عادی تا ۱۵۰۰۰ میلیارد تومان در ماه‌های پرفروش است که رقم بسیار نگران کننده‌ای برای اقتصاد به نظر می‌رسد.
چه کسانی به دستفروشی روی می‌آورند؟
حسن حبیبی دبیر کانون شوراهای اسلامی کار استان تهران، ۹۵ درصد دستفروشان در تهران را نیازمند دانسته که به دلیل عدم وجود نگاه عدالت محور در جامعه به این شغل روی آورده‌اند. اما آمارهای موجود تنها ۴۰ تا ۴۵درصد دستفروشان را نیازمند می‌داند و باقی افراد را اجیر شده مغازه‌داران برای فروش بیشتر و یا در گروه‌ها و باندهای دستفروشی ارزیابی می‌کند.
آمارهای غیر رسمی نیز تعداد زنان دستفروش در خیابان‌ها و مترو را بیش از مردان می‌داند هرچند آمار قابل اتکایی که بتوان بر اساس آن این مساله را تائید یا رد کرد وجود ندارد. بخش قابل توجهی از دستفروشان را نیز مهاجران سایر شهرستان‌ها و حتی سایر کشورها مانند افغانستان و پاکستان تشکیل می‌دهند.
محل دستفروشی هم بسته به شهرهای مختلف، کاملا متفاوت است. در تهران، علاوه بر بعضی میادین و خیابان‌های اصلی مرکز شهر مثل ولیعصر و جمهوری، نگاهی به واگن‌های مترو نشان می‌دهد که این مکان نیز به یکی از پاتوق‌های اصلی دستفروشان تبدیل شده است.
در مجموع مطابق با آنچه گفته شد، آمارها در این زمینه بسیار از یکدیگر فاصله دارد. درواقع، فقدان متولی جدی برای مساله دستفروشی باعث شده که بخش بزرگی از نیروی کار و اقتصاد کشور در آمارهای رسمی و غیررسمی مورد مطالعه دقیق قرار نگیرند و به همین نسبت، امکان برنامه‌ریزی دقیق نیز برای آنها فراهم نباشد.
