چه چیزی پاکستانی‎ها را به خیابان‎ها کشاند؟

رویداد۲۴  رئیس‌جمهور پاکستان درست در زمانی که بسیاری از کشور‌ها درگیر اعتراضات شدید در سراسر جهان هستند، دچار اعتراضاتی شده که آتش آن را مولانا فضل‌الرحمان روشن کرده است. به نظر می‌آید این کریکت‌باز سابق که حالا نخست‎وزیر شده، آن‌قدر که در خارج از کشور توانسته موفق عمل کند در داخل هنوز نتوانسته خودش را آن‌طور که باید به همه گروه‌های اجتماعی ثابت کند. کاروان آزادی مسیر طولانی را از کراچی آمده تا خود را به پایتخت پاکستان برساند و نارضایتی‌اش را نسبت به سیاست داخلی در این کشور اعلام کند. بااین‌حال به اعتقاد برخی ازجمله آقای نخست‌وزیر، بحث بر سر قدرتی است که مولانا فضل‌الرحمان طالب آن است. او که جمعیت علمای اسلام را رهبری می‌کند، طرفداران زیادی دارد، اما این روز‌ها از میزان قدرتش در پاکستان کاسته شده است. حتی برخی در این میان هم‌زمان با عمران‌خان، رد پای هند را در اتفاقات اخیر می‌بینند. این ظن وقتی بیشتر می‌شود که با حجم بالای پوشش اتفاقات پاکستان در رسانه‌های این کشور روبه‌رو می‌شویم. اما ناظرانی می‌گویند، دست هیچ کشور خارجی در کار نیست و بازی، بازی قدرت است. هر چه که هست اختلافات میان دو کشور در یک سال گذشته و بعد از روی کار آمدن عمران خان بر سر موضوع کشمیر به‌شدت بالاگرفته است و این موضوع باعث شده تا در کنار عوامل متعدد دیگر، این نظریه هم از سوی مخالفان اعتراضات اخیر، موردتوجه قرار بگیرد.

شبکه‎های اجتماعی چطور طیف سنتی را به اعتراض کشاند؟

مانند بسیاری دیگر از اتفاقات چند سال اخیر، این‎‌بار هم فراخوان‌های شبکه‌های اجتماعی بود که باعث شد، تعداد زیادی از طرفداران فضل‌الرحمان به "کاروان آزادی" بپیوندند. این روحانی که گفته می‌شود به افغانستان و گروه‌های تندرو در این کشور نزدیکی‌هایی دارد، یکی از مهم‌ترین احزاب مذهبی پاکستان را رهبری می‌کند. این حزب از سال ۱۹۸۸ از حزب اصلی منشعب شده و حالا پنجمین گروه سیاسی در این کشور است. حزب و طرفدارانش بیشتر در مناطق شمالی بلوچستان مستقر هستند. از سال ۲۰۰۲ این جمعیت از اقبال نسبتاً خوبی در دولت برخوردار بوده است. اما شخص مولانا مورد اتهاماتی قرار داشته، از جمله اینکه منتقدانش می‌گویند که او همیشه انتقاداتش را در زمانی مطرح می‌کند که کم‌ترین دسترسی را به قدرت دارد. او تا سال ۲۰۱۸ عضو شورای ملی این کشور بوده، اما بعد از انتخابات سال قبل، کنار زده‌شده است.

سالم محسود خبرنگار پاکستانی در گفتگو با خبرآنلاین، شبکه‌های اجتماعی را قدرتمندترین ابزار برای آگاهی از اتفاقات اخیر می‌داند. ابزاری که باعث شده صدای فضل‎الرحمان به بیشتر نقاط کشور برسد و طرفداران او را از نقاط گوناگون پاکستان به سمت اسلام‌آباد بکشاند. او می‌گوید که در ماه‌های اخیر سخنان رهبر جمعیت علمای اسلام با سانسور روبه‌رو شده بود، اما حالا دیگر خبرنگاران هم می‌دانند که اگر اخبار مربوط به او را پوشش ندهند، شبکه‌های اجتماعی این کار را خواهند کرد. این خبرنگار که تظاهرات اخیر را پرجمعیت می‌خواند، معتقد است که معترضان به شیوه‌ای صلح‌آمیز به این اعتراضات پیوسته‌اند و این رویکرد آن‌ها، حتی مخالفانشان را هم تحت تأثیر قرار داده است.

پاکستانی‌ها از چه چیزی ناراضی هستند؟

اعتراضات اخیر ظاهرا بر پایه مشکلات اقتصادی شکل‌گرفته است. عمران خان از ابتدای روی کار آمدنش تلاش کرد با جذب سرمایه به کشورش مشکلات اقتصادی را حل‌و فصل کند. او حتی سفری مهم به عربستان داشت و قول کمک‎های چند میلیارددلاری را از این کشور گرفت. منتقدان او، اما معتقدند تلاش‌های نخست‌وزیر در یک سال گذشته موفق نبوده و عمران‌خان نتوانسته بر مشکلات غلبه کند. البته کسانی که به او رای‌داده و حتی برخی از مخالفان منصف هم می‌گویند، مشکلات اقتصادی در پاکستان ریشه‌ای‌تر از آن است که به این سادگی و در طی یک سال حل‌وفصل شود. آن‌ها از رویکرد عمران‎خان در جذب سرمایه از کشور‌های دوست و متحد یاد می‌کنند و این رفتار را در جهت منافع کشور دانسته و تأکید دارند که عملکرد او باید در ۵ سال موردتوجه قرار بگیرد و هنوز برای قضاوت بسیار زود است.

از زمانی که بودجه برای سال مالی روبه‌رو، به مجلس پاکستان رفت، مخالفان دولت را به سوء‎مدیریت اقتصادی متهم کردند. بر اساس آمار، نرخ رشداقتصادی این کشور پائین‎تر از حد انتظار آمده و در پایین‌ترین اندازه خود در ده سال گذشته قرارگرفته است. اما با توجه به اینکه سیاستمداران قبل از عمران‌خان به دلیل مفاسد اقتصادی پشت میله‌های زندان به سر می‌برند، به نظر می‌رسد که او تنها کسی نیست که در وضعیت فعلی مقصر است و به‌نوعی قربانی تصمیمات غلط سیاستمداران پیشین شده است. بدهی‌هایی که روی دست دولت مانده، کار یک روز و دو روز نیست و سال‌هاست که بخش مهمی از بودجه این کشور را می‌بلعد. ارتش عریض و طویل پاکستان که رکن اساسی این کشور به‌حساب می‌آید هم بخش مهم دیگری از پول‌ها را به خود اختصاص می‌دهد و عمران خان قادر نیست این رسم دیرین را در کشورش بشکند.

مولانا فضل الرحمن چقدر جدی است؟

در ابتدای کار به نظر می‌رسید که این مخالف عمران‎خان جدی‌تر از آن است که دولت پاکستان فکرش را می‌کرد. او افرادی را به دنبال خودش راه انداخت که حتی سعی داشتند رنگ لباسشان را هم با او ست کنند و به این شکل وفاداری خود را نشان دهند. آن‌ها مسیری بسیار طولانی را از کراچی تا اسلام‌آباد طی کرده و با شعار انتخابات مجدد جلو آمدند و مدعی شدند که در رأی‌گیری که منجر به روی کار آمدن عمران خان شد، تقلب گسترده روی‌داده است. این امر را دولت رد کرده و می‌گوید که دست کشور‌هایی مثل هند در پشت پرده اتفاقات دیده می‌شود. عمران خان کمک گرفتن از ارتش برای آرام کردن اعتراضات را رد نکرده و محتمل دانسته است. از سوی دیگر برخی از احزاب مثل حزب مردم به ریاست آصف علی زرداری و پسرش بیلاوال بوتو زرداری که پرطرفدارترین حزب کشور است به همراه مسلم لیگ که نواز شریف شصت‌و نه‌ساله رهبری‌اش می‌کند به طرفداری از این اعتراض بلند شده‌اند. "اجمل جامی" که مجری تلویزیون و خبرنگار است، به خبرآنلاین گفت که این احزاب دل خوشی از عمران‌خان ندارند و برای همین پشت سر فضل‎الرحمان به راه افتاده‌اند. به اعتقاد او بخشی از این طرفداری به این دلیل است که رهبران این دو حزب متهم به فساد مالی بوده و زندانی‌اند و دو گروه سیاسی با به راه افتادن به دنبال این چهره قصد بهره‌برداری از این اعتراضات به نفع رهبرانشان را دارند.

او معتقد است که سرزنش کردن هند از سوی عمران‎خان، یک عادت قدیمی است که پاکستانی‌ها در موقع برخورد با مشکلات به آن تکیه می‌کنند، اما در حقیقت مشکلات اقتصادی واقعی هستند، اما مولانا برای حل آن‌ها به میدان نیامده و توان حلشان را هم ندارد و مشکل او، شراکت در قدرت اسلام‌آباد است.

به اعتقاد هر دو کارشناسانی که با آن‌ها به گفتگو نشستیم، تنها راهی که برای برون‌رفت از این اتفاقات وجود دارد، گفتگو میان دولت و مخالفانش است. "محسود"، معتقد است که دولت نباید از زبان تحقیر برای برخورد با معترضان استفاده می‌کرد، اما هنوز هم زمان برای مذاکره از دست نرفته است. "جامی"، اما می‌گوید این معترضان برای همین مذاکره است که لشکرکشی کرده‌اند و سرانجام هم چیزی که حزب علمای اسلام می‎خواهد، اتفاق خواهد افتاد و موضوع با دادن برخی امتیازات به اپوزیسیون حل‌وفصل خواهد شد. سخنرانی یکشنبه‌شب فضل‎الرحمان، بعد از پایان مهلت دوروزه‎ای که به دولت داده بود در حالی برگزار شد که که او در آن تنها گفت که حاضر نیست دست‌خالی از مسیری که آمده برگردد و نشان داد که آن‌طور که در ابتدا به نظر می‌رسد در مورد برگزاری انتخابات مجدد جدی نیست و د رواقع سهمی از قدرت، چیزی که از سال ۲۰۰۲ تا پارسال داشت، برایش کافی است تا لشکر زرد پوشی که از کراچی به راه افتاده را به خانه‌هایشان برگرداند.