پایتخت تشنه روح جمعی

رویداد۲۴ شهر به‌عنوان مظهر زندگی و منبع نمادین خاطرات جمعی، مکانی برای تعلقات جمعی افراد جامعه است و آنچه مفهوم شهر‌های پیش از مدرن و مدرن را متفاوت می‌کند همین کیفیت اجتماعی شهر است. در حقیقت چیزی که امروز موجب غنای مفهوم شهر می‌شود، کیفیت رابطه انسان با خود، با دیگران و با فضای شهر است. هرچند مامفورد، متفکر و شهر ساز بزرگ قرن بیستم قدمت این عامل اجتماعی در شهر‌ها را به طول تاریخ شهرنشینی می‌داند، اما می‌توان گفت او نگاه اجتماعی گذشته به شهر را عاملی اجتماعی – سیاسی می‌داند که برای دفاع در مقابل دشمن بروز می‌یافته، امانگاه اجتماعی امروز به شهر، متأثر از یک نیاز اجتماعی – فرهنگی است. او شهر را تئاتری معرفی می‌کند که برای عمل اجتماعی و وحدت اجتماعی شکل‌گرفته که نمایشگر فرهنگ انسانی است. مامفورد شهر را هم مروج هنر و هم خود هنر و موجد تئاتر و خود تئاتر می‌داند.

شهر، هنر مردم

امروز شهر دیگر کمتر از عوامل سیاسی، مذهبی و جغرافیایی تأثیر می‌پذیرد و آنچه آن را شکل می‌دهد عوامل اجتماعی و فرهنگی است و عناصر محیطی در ارتباطی متقابل با مردم قرار می‌گیرند. در طول تاریخ شهرنشینی فضا‌های عمومی شهر چه مکان‌های سکونت افراد و چه در شاکله میدان‌ها، پیاده راه‌ها، پارک‌ها و... نقش اساسی در زندگی اجتماعی افراد داشته‌اند. با توسعه دموکراسی و حق حضور و مشارکت، شهر‌ها تلاش کردند تا محملی باشند برای این حضور و ایجاد تعاملات اجتماعی در بستر خودشان.

داستان نگاه اجتماعی به شهر‌ها آنجا پیش رفت که ادموند بیکن، معمار و برنامه‌ریز شهری آمریکایی، شهر را بزرگ‌ترین دستاورد بشری دانست و معتقد بود تصمیمات مردم شهر است که شکل شهر را تعیین می‌کنند بنابراین عامل اجتماعی و حضور مردم را چیزی بیش از مشارکت صرف دانست او می‌گوید شهر هنر مردم است.

با این نگاه به شهر، بسیاری از شهر‌های کنونی از زمره مفهوم فضای شهری خارج خواهند شد و تنها مجموعه‌ای زیستی محسوب میشوند چرا که اصلا فضایی برای حضور و نقش مردم ندارند.

آنچه به شهر روح می‌دهد، ارتباطات اجتماعی مؤثر و تأثیرگذار است. شاید برای شما هم پیش‌آمده باشد که یک فضای شهری را سرزنده و دارای روح دانسته‌اید. می‌توان گفت آنچه به یک محیط شهری روح می‌بخشد، علاوه بر تعاملات اجتماعی، خوانایی، معنا، حس تعلق و هویت است.

هرچند بسیاری از شهر‌های ایرانی در طول زمان دچار تحولاتی شده‌اند و بسیاری از آن‌ها بدون روح و ایجاد حس تعلق و.. تنها به زیست خود ادامه می‌دهند، اما برخی تلاش‌ها برای ایجاد حس مکان برای شهروندان در ذهن شهروندان شهر خواهد ماند.

---

بیشتر بخوانید: زیست شبانه، استفاده حداکثری از فرصت‌ها به نفع اقتصاد شهر

تهران، پایتخت دویست‌ساله ایران، در رشد و دگرگونی سریع، به یک کلان شر تبدیل شد و از همان ابتدا آغوش خود را برای مهاجرانی از شهر‌های مختلف، با تفاوت‌ها و قطب‌بندی‌های مختلف گشود. همین امر و دلایلی شبیه به این، یعنی همان تفاوت‌های فرهنگی ناشی از مهاجرت‌های همیشگی به این شهر و جابه‌جایی‌های مدام ساکنان آن از محله‌ای به محله دیگر و به‌اصطلاح از پایین‌شهر به بالای شهر، امکان شکل‌گیری روابط اجتماعی درست و تعاملات اجتماعی در دل آن را کمرنگ کرد.

از دیرباز شهر‌های ایران دارای مکان‌هایی برای حضور افراد بوده‌اند، این جمع شدن و ایجاد حس تعلق و شکل‌گیری خاطرات جمعی در روستا‌ها و شهر‌ها سابقه‌ای طولانی دارد، مکان‌هایی که با جمع‌کردن مردم درو هم به خلق سرمایه‌های اجتماعی منجر می‌شدند. اما همین شهر جوان و سخاوتمند که همیشه برای همه مردم ایران جای برای حضور وزندگی دارد، در تجربه‌هایی هرچند، ناقص، اما سعی در ایجاد خاطرات مشترک کرده است.

یکی از این تجربه‌هایی که اخیراً تهران را به‌خصوص در شب سرزنده نگه‌داشته، گذر سی تیر است. خیابانی در منطقه ۱۲ شهر تهران که شهروندان تهرانی قدیم، آن را به خاطر مریض‌خانه‌ای که در آن بود، به نام مریض‌خانه می‌شناختند، بعدازآن هم به علت نزدیکی به خانه قوام‌السلطنه، نام این فرد را به خود گرفت و پس از مدتی نیز به علت قرار داشتن کلیسای پطرس مقدس، کنیسه حییم و آتشکده زرتشتی آدریان، به خیابان ادیان معروف شده بود تا امروز که این خیابان شاخص تهران، یادآور ۳۰ تیرماه ۱۳۳۱ در فرهنگ سیاسی معاصر ایران را یادآوری می‌کند.

سی تیر، بازوی خاطره سازی تهران

خیابان سی تیر ازجمله خیابان‌های تاریخی تهران است که در طی سال‌ها و با داشتن بنا‌های تاریخی و هویتی شهر، مانند موزه ملی ایران که بزرگ‌ترین موزه باستان‌شناسی و تاریخ ایران است و قدمتی حدود ۶۰ سال دارد و موزه آبگینه و سفالینه تهران، مربوط به دوره قاجار را در دل خود جای دهد و علاوه بر آن موزه علوم و فناوری ایران، بنیاد سینمایی فارابی، مدرسه و آتشکده زرتشتی فیروز بهرام کلیسای انجیلی یا پطرس مقدس، کنیسه حییم نیز از عناصر هویتی این خیابان هستند.

سی تیر امروز در کنار تفکر تاریخی و نوستالوژیک خود، نماینده یک خیابان مدرن در تهران است که همچنان تلاش می‌کند آغوشی باز برای شهروندان تهرانی داشته باشد. سال ۱۳۹۵ که سنگفرش شد، ندای طراحی یک پیاده راه شهری را به شهر سازان تهرانی می‌داد، شهری که قرار بود در کنار این‌همه اهمیت به خودرو و عزیز داشتن آن، کمی هم به فکر عابران پیاده باشد.

تهرانی که سعی می‌کرد از اندیشه شهر‌های مدرن عقب نماند حالا سالهاست نمی‌دانست که در شهر‌های مدرن جهان، این پیاده‌ها هستند که در اندیشه شهر سازان و معماران اولویت‌دارند.

در حقیقت پیاده راه‌ها، معابری با بالاترین حد ایفای نقش اجتماعی هستند که آمدوشد از آن‌ها حذف می‌شود و تنها به راهی برای عبور اضطراری ختم می‌شود تا عابرین پیاده در ایمنی و امنیت حس مکان را درک کنند و به تعامل باهم بپردازند. اهمیت ساخت چنین پیاده راه‌هایی و همچنین نمونه‌های موفق آن در جهان، مانند محور پیاده راه رمبلا در شهر بارسلون اسپانیا و محور پیاده استقلال در استامبول شهر‌ها را به تکاپوی ایجاد چنین نمونه‌هایی انداخت. خیابان صف یا باغ سپه‌سالار یکی از این نمونه‌ها در تهران شد، یک محور تجاری قوی که با حضور زیاد مردم و خودرو دچار مشکلات ترافیکی شدیدی شده بود، در سال ۱۳۸۵ به‌صورت آزمایشی عبور خودرو را مسدود کرد و پس‌ازآن به‌عنوان اولین تجربه پیاده راه‌سازی در تهران مطرح شد و به‌صورت کامل به تردد پیاده اختصاص یافت و پس‌ازآن چند نمونه دیگر نیز در تهران ایجاد شد.

نمونه سی تیر در میان پیاده راه‌ها یک ویژگی منحصربه‌فرد دارد و آن مسیری است که فضایی هیجان‌انگیز و متنوع از غذا‌ها را به عابرین ارائه می‌کند و به‌عنوان استریت فود (Street Food) مطرح است هرچند این خیابان کاملاً به پیاده اختصاص داده نشده و بازهم شاهد عبور خودروهاست، اما توانسته حیات شبانه را برای پایتخت فراهم کند و به گسترش روح اجتماعی در شهر منجر شود آنچه شهر تهران در کمبود و یا فقدان آن است.

موضوعی که در اجرای این طرح مدنظر مدیریت فرهنگی شهر تهران قرار گرفت، دور شدن از شب مردگی برخی مناطق بود، طرحی که جدا از اختلافات بر سر آن، به پررنگ شدن رنگ تعلق، هویت و غنای مفهوم شهر می‌شود، معنایی که مدتی است رو به کمرنگ شدن رفته و برای تهران به‌مثابه عنصری زندگی‌بخش است. به نظر میرسد امروز به جای جلوگیری از فعالیت این نمونه‌های اندک باید به فکر افزایش کمیت و کیفیت آن‌ها باشیم.

 

منبع: رویکرد امروز