نقش سازمان محیط زیست در مرگ گورخر آفریقایی/ باغ وحش صفا دشت تعطیل می‌شود؟
رویداد۲۴ شادی مکی: بار دیگر انتشار تصاویری از حیوان آزاری در کشور احساسات عمومی را جریحه دار کرد. این حیوان‌آزاری عجیب و دردناک در حین نقل و انتقال ۳ راس گورخر آفریقایی (دو گورخر ماده و یک گورخر نر) به باغ‌وحش صفادشت تهران رخ داد. آنطور که در فیلم منتشر شده مشخص است یکی از گورخر‌ها که در اثر دویدن توانش را از دست داده با ترس در جوب محل حادثه می‌افتد. ماموران نقل و انتقال برای خارج کردن حیوان او را با شلاق می‌زنند در حالیکه یک نفر هم فریاد می‌زند پایش شکسته است.
در نهایت این حیوان (گورخر نر) روز ۱۳ اردیبهشت در باغ‌وحش صفا دشت تلف شد.
جوابیه برای مرگ گور خر
محمد کرمی رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش استان تهران، ضمن تایید خبر مرگ گورخر نر آفریقایی باغ وحش صفادشت گفته بود: «هفته گذشته سه راس گورخر آفریقایی شامل دو ماده و یک نر از کشور هلند به ایران منتقل و پس از چند روز نگهداری در گمرک، ۱۲ اردیبهشت ماه به مرکز نگهداری حیات وحش صفادشت در استان تهران منتقل شدند و گورخر نر امروز ۱۳ اردیبهشت تلف شد. این سه راس گورخر آفریقایی تنها یک روز است که وارد مرکز نگهداری حیات وحش صفادشت شده‌اند و سازمان دامپزشکی در حال بررسی علت تلف شدن گورخر نر این مجموعه است.»
روابط عمومی باغ وحش صفادشت در جوابیه عنوان کرده بود که روز ۴ اردیبهشت ماه سال جاری سه راس گورخر که توسط این باغ‌وحش خریداری شده بودند از کشور بلغارستان به مقصد ایران حرکت کردند که پس از طی مسافتی دو روزه به گمرک کشور ترکیه رسیدند. گمرک کشور ترکیه بدون هیچ تاخیر و وقفه‌ای محموله مورد نظر را ترخیص کرد و این سه راس وارد کشور ایران و گمرک بازرگان شدند.
در ادامه این جوابیه آمده است: «متاسفانه در بدو ورود به گمرک بازرگان و با سوء مدیریت عوامل نگهبانی، در داخل مجموعه گمرک افرادی برای گرفتن عکس از گورخر‌ها به سمت ماشین حمل هجوم آوردند که موجب شد تا گورخر‌ها رم کنند و از ماشین خارج شوند که پس از خروج متاسفانه در کانال آب محوطه داخل گمرک افتادند که فیلم آن در فضای مجازی منتشر شده است. پس از استقرار گورخر‌ها در گمرک متاسفانه مسئولان گمرک بازرگان گورخر‌ها را ترخیص نکردند و علی‌رغم اینکه اعلام شد که این‌ها موجودات زنده غیربومی هستند و تمهیدات بهداشتی و غذایی ویژه‌ای نیاز دارند، اما ترتیب اثری داده نشد. نهایتا در تاریخ ۹ اردیبهشت گورخر‌ها ترخیص و به گمرک تهران منتقل شدند که با توجه به تعطیلی گمرک تهران در تاریخ ۹ و ۱۰ اردیبهشت (پنجشنبه و جمعه) نهایتا در تاریخ شنبه ۱۱ اردیبهشت گورخر‌ها ترخیص و به مقصدباغ‌وحش حرکت داده شدند.»
روابط عمومی صفا دشت بر این موضوع تاکید می‌کند که گورخر نر در مسیر انتقال به باغ‌وحش جان خود را از دست داد و لاشه آن تحویل باغ‌وحش شده است. در واقع در حالیکه کرمی گفته است گورخر‌ها ۱۲ اردیبهشت وارد صفادشت شده و ۱۳ اردیبهشت گورخر نر تلف شده است، باغ وحش صفا دشت تاکید می‌کند که این حیوان در مسیر انتقال به باغ وحش جان خود را از دست داده است. در اینجا تناقضی آشکار میان سخنان سازمان محیط زیست و صفادشت وجود دارد.
باغ وحش صفادشت همچنین اعلام کرده که پس از بررسی تیم دامپزشکی باغ‌وحش مشخص شد که علت مرگ استرس بیش از حد و ایجاد عفونت داخلی حین انتقال و وقفه بدون دلیل در گمرک بازرگان بوده است. آنچنانکه روابط عمومی باغ وحش خبر داده حال عمومی دو گورخر دیگر هم خوب نیست.
اما در واکنش به انتقادات نسبت به نحوه برخورد گمرک با این حیوانات، معاون فنی گمرک ایران نیز اعلام کرد: «برای ورود این سه راس گورخر، ثبت سفارش انجام نشده بود و امکان اظهار به گمرک جهت انجام تشریفات برای ترخیص را نداشت، اما با این حال طی هماهنگی‌های صورت گرفته مجوز خروج داده شده و هر سه گورخر در هنگام ترخیص سالم بوده‌اند.»
غیر استاندارد بودن نقل و انتقال در ماجرای گورخر آفریقایی
علیرضا شهرداری فعال محیط زیست در واکنش به این حادثه تلخ به رویداد۲۴ می‌گوید: سازمان محیط زیست باید بررسی کند که آیا مرکزی که گورخر‌ها از آن منتقل شده‌اند مرکزی مجاز است یا خیر. در باغ وحش‌هایی که به صورت اصولی فعالیت می‌کنند و در کشور‌های پیشرفته در امور باغ وحش و حیات وحش، گونه‌های مختلف حیات وحش را به صورت رایگان منتقل می‌کنند وقتی کار بدون رد و بدل کردن پول انجام می‌شود ماجرا دیگر تجارت نیست در این شرایط نقل و انتقال حیات وحش برای حفاظت از آن یا تکثیر محافظتی یک گونه و یا برای جلوگیری از درون آمیزی یک گونه انجام می‌شود یعنی شیری که چند بچه به دنیا آورده است برای اینکه خواهر و برادر با هم تکثیر نشوند آن‌ها را به باغ‌وحش مختلف منتقل می‌کنند.
وی اضافه می‌کند: وقتی یک گونه خریداری می‌شود یعنی یک سری افراد وجود دارند که حیوانات را تکثیر می‌کنند تا بفروشند و این مساله ماجرا را زیر سوال می‌برد. مراکزی در جهان وجود دارد که کارکردی غیراصولی دارند، نر و ماده گونه‌هایی مانند ببر و شیر و پلنگ را که به راحتی تکثیر می‌شوند در جایگاه‌های بسته و کوچکی نگهداری می‌کنند تا تکثیر شوند. در این شرایط والدین تنها باید بچه به دنیا بیاورند و به محض تولد بچه او را از مادر جدا کرده و به صورت دستی پرورش می‌دهند نتیجه آن می‌شود همین توله ببر‌ها وپلنگ‌هایی که با انسان زندگی می‌کنند و حالت حیات وحش بودن خود را از دست داده‌اند. تعدادی از آن‌ها به ایران هم آمده‌اند که شاهدیم بازیگران و عوامل باغ وحش آن‌ها را بغل کرده و نوازش می‌کنند و بازدیدکنندگان هم پول می‌دهند و حیوانات را لمس می‌کنند.
این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه مسئولان باغ وحش صفا دشت هم اعلام کرده‌اند که این گورخر‌ها را خریداری کرده‌اند، عنوان می‌کند: والدین این توله‌ها مجبورند بچه بیاورند و برای اینکه سریع‌تر فحل (آماده جفت‌گیری) شوند آن‌ها را سریع از فرزندانشان جدا می‌کنند و بچه‌ها را هم می‌فروشند. به این اقدام تجارت حیات وحش گفته می‌شود. وقتی ما از سازمان متولی مجوز خرید حیوان می‌گیریم در واقع به تجارت حیات وحش و ادامه کار تکثیر‌های غیراصولی در مراکز غیراصولی کمک می‌کنیم؛ که در کشور ما هم این کار رونق یافته است.
وی با بیان اینکه باغ وحش اعلام کرده است که با هجوم مردم برای تصویر برداری از گورخر‌ها در زمان نقل و انتقال حیوان رم کرده است، می‌گوید: حتی این مساله هم نشان می‌دهد که کار حمل و نقل هم غیراستاندارد بوده است. این درحالی است که حمل و نقل گونه‌های جانوری تخصصی خاص می‌طلبد و باید به بهترین و اصولی‌ترین شیوه ممکن انجام شود. به عنوان مثال اگر قرار است حیوان به صورت هوایی منتقل شود، شرایط باکس، نگهداری، تغذیه و میزان اکسیژن وی مشخص می‌شود. اگر قرار است به صورت زمینی حمل شود بازهم شرایط دمایی، تغذیه، چگونگی باکس و... بسیار مهم است.
شهرداری با تاکید بر اینکه وقوع این حادثه نشان‌دهنده غیراستاندارد بودن حمل و نقل است عنوان می‌کند: از این موضوع که بگذریم اگر حیوان فرار هم بکند نحوه زنده‌گیری حیوانات بسیار سخت و خاص است. اینکه این گورخر را دنبال کرده‌اند تا جایی که توان از دست داده و بدنش شروع به لرزیدن می‌کند و در عین حال او را کتک می‌زنند نه تنها بسیار وحشتناک و تلخ است که نشان‌دهنده رفتار غیراصولی است. برای حمل و نقل حیات وحش پروتکل‌هایی تدوین شده و علم و تجربه باید در کنار هم قرار گیرند تا به آن‌ها صدمه نرسد. رفتار سلیقه‌ای منجر به چنین حوادثی می‌شود.
وی یادآور می‌شود: نحوه نقل و انتقال یوزپلنگ‌هایی که سال گذشته از پایتخت به پارک ملی توران منتقل شدند به شدت غیراستاندارد بود، اما ادعا این بود که این حیوانات نمردند. دو سال پیش هم تعدادی گورخر ایرانی را در یک باکس غیراستاندارد به پارک ملی کویر منتقل کردند که تعدادی از آن‌ها از جمله تنها گور نر موجود درگروه تلف شدند. به علاوه وقتی یک گونه را به داخل کشور منتقل می‌کنید باید به محل نگهداری، نحوه رفتار با او در بدو ورود به محل جدید، تغذیه، محرک‌های محیطی و ... توجه شود؛ بنابراین نگهداری از حیوانات به صورت سلیقه‌ای و تصمیم‌گیری شخصی استاندار نیست و جان حیوان را به خطر می‌اندازد.
این فعال محیط زیست با اشاره به ناتوانی گور خر به دنبال دویدن زیاد، توضیح می‌دهد: ما اصطلاحی داریم که معنای فارسی آن می‌شود دواندن زیاد یک حیوان بیش از حد توان او. در این حادثه گورخر بیش از حد توان می‌دود این موضوع باعث لیز شدن ماهیچه‌ها و در نتیجه مشکلات خونی می‌شود به دنبال این موضوع هم کلیه حیوان آسیب می‌بیند که منجر به مرگ حیوان می‌شود به احتمال زیاد مرگ این گور خر ناشی از همین دواندن زیاد حیوان می‌شود.
وی تصریح می‌کند: سازمان محیط زیست موظف است بر نقل و انتقال حیواناتی که اجازه ورود آن‌ها را می‌دهد و حتی مراکزی که حیوانات از آن‌ها گرفته می‌َشوند نظارت کند. همچنین این سازمان باید بر باغ‌وحش‌ها و بر شرایط محل نگهداری حیوانات، تغذیه و ... نظارت کامل داشته باشد که اگر چنین بود هرگز شاهد چنین اتفاقی نبودیم.
بیشتر بخوانید: وضعیت دردناک حیوانات باغ وحش صفادشت/ پول بدهید، لمس کنید! +فیلم و تصاویر
باغ وحش اصفهان در انتظار تعطیلی/ چرا مجلس در مقابل حیوان آزاری در باغ‌وحش‌ها سکوت کرده؟
شهرداری عنوان می‌کند: سازمان محیط زیست تنها یک مجوز داده است و بس، این موضوع در خصوص زرافه‌ها و شیرسفید و ... که به باغ وحش صفا دشت منتفل شدند و تلف شدند، هم صدق می‌کند در آن‌ها هم سازمان محیط زیست تنها مجوز داده بود و به نظر نمی‌رسد نظارتی در کار بوده است.
یک منبع آگاه که نمی‌خواهد نامش فاش شود با اشاره به تعدد حیوانات تلف شده در باغ وحش صفا دشت به رویداد ۲۴ می‌گوید: یکی از قاچاقچیان حیات وحش کشور، با نفوذ و روابطی که دارد، در اتفاقات مختلف این حوزه اثرگذار است. سازمان محیط زیست حدود ۳، ۴ سال پیش از همین فرد یک بار بزرگ قاچاق حیات وحش را گرفت. این فرد همچنان به کار قاچاق حیوانات مشغول است و کسی هم متعرض او نیست.
ضرورت رسیدگی قضایی به پرونده گورخر آفریقایی
محمد داسمه وکیل دادگستری و فعال محیط زیست نیز درباره ابعاد حقوقی و قضایی این حادثه به رویداد ۲۴ می‌گوید: باید چند موضوع در این رابطه بررسی قرار گیرد. نخست آنکه آیا دفتر حیات وحش سازمان محیط زیست اجازه ورود این گورخر‌ها را به صفادشت داده بوده است یا خیر. دوم آنکه اگر سازمان مجوز داده است آیا پروتکل‌های حمل و نقل حیوانات حیات وحش را به این باغ‌وحش ابلاغ کرده است یا خیر. چرا که نقل و انتقال حیوانات حیات وحش پروتکل‌های خاصی دارد که باید رعایت شود. نوع باکس، نوع خودرو، دمای نگهداری و ... همگی مسائلی هستند که باید زمان حمل و نقل مورد توجه قرار بگیرند.
وی ادامه می‌دهد: اگر سازمان محیط زیست این پروتکل را تهیه و ابلاغ نکرده است مسئولیت حقوقی دارد و دفتر حیات وحش سازمان باید پاسخگو باشد. سازمان محیط زیست می‌گوید ما مجوز ورود داده‌ایم با این موضوع کاری نداریم پروتکل‌های حمل و نقل حیوانات مهم است اگر این پروتکل‌های تهیه و ابلاغ شده‌اند و درمرحله اجرا رعایت نشده است مسئولیت بر عهده رئیس باغ وحش است. اما سازمان هم از باب نظارت بر رعایت پروتکل‌ها مسئولیت حقوقی دارد و اگر این نظارت را انجام نداده باشد به عنوان معاونت در جرم مسئولیت دارد. به معنای دیگر مسئولیت در باب رعایت پروتکل‌ها از باب اجرا بر عهده باغ وحش و از باب نظارت بر عهده سازمان محیط زیست است.
این وکیل دادگستری با اشاره به اینکه گمرک اعلام کرده که این ۳ گورخر ثبت سفارش نشده بودند، تصریح می‌کند: براساس قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز هرگونه کالایی که در زمان ورود و خروج از کشور عوارض گمرکی آن پرداخت نشوند قاچاق تلقی می‌شود. ما باید بدانیم منظور گمرک از این حرف چیست؟ آیا این خبر صحت دارد؟ اگر منظور از ثبت سفارش نشده آن است که محوز‌های لازم برای ورود این حیوانات گرفته نشده است و به تبع آن عوارض مربوطه هم پرداخت نشده است این اقدام قاچاق است که جرمی بسیار مهم است.
وی با تاکید براینکه این پرونده باید از جهات مختلف توسط دادستانی بررسی شود، خاطرنشان می‌کند: صفادشت پیش‌تر هم چنین سوابقی در کارنامه خود داشته است. به عنوان مثال ۳ زرافه را وارد کشور کردند وقتی یکی از آن‌ها تلف شد ابتدا انکار کرده و وقتی تصاویر کالبدشکافی زرافه منتشر شد موضوع را گردن گرفتند. بعد از زرافه ۳ ببر را وارد کشور کردند که یکی از آن‌ها نیز تلف شد، همچنین یک سیخور، یک گرگ و یک شیر نیز در این باغ‌وحش تلف شدند.
سازمان محیط زیست درباره باغ وحش صفادشت تجدیدنظر کند
داسمه می‌افزاید: این باغ وحش همچنین اقدام غیرقابل قبول دیگری دارد که کارشناسان حیات وحش متعقدند باعث تبلیغ قاچاق حیات وحش ولو به صورت ناخواسته می‌شود، به این معنی که در این باغ وحش بازیگران، افراد معروف و بازدیدکنندگان با پرداخت پول می‌توانند حیات وحش را لمس کنند. تصاویری از این رفتار در باغ‌وحش صفا دشت نیز بار‌ها منتشر شده است. حتی در یک مورد شهردار وقت ملارد جکوار این باغ‌وحش را در آغوش کشید. نتیجه همه این رفتار‌ها ایجاد جذابیت و دامن زدن به قاچاق حیات وحش است.
بیشتر بخوانید:نگهداری از شامپانزه‌ها در باغ وحش ارم به قیمت مرگ/ محیط زیست چه بر سر «باران» آورده است؟
هویزه؛ جایی برای کشتن حیات وحش/ سکوتِ سازمان محیط زیست در سایه تولیت عجیب شهرداری
وی می‌گوید: سال گذشته شبکه ملی سمن‌های محیط زیستی و منابع طبیعی کشور اقدامات صفادشت را رسما به سازمان محیط زیست به صورت مستند و مستدل اعلام کرده بود. اگر سال گذشته این موضوع پیگیری و با آن برخورد می‌شد امروز این گورخر با این سبک از بین نمی‌رفت. دفتر حیات وحش سازمان محیط زیست باید پاسخگو باشد. امروز آبروی ایران در تمام جهان با انتشار این تصاویر از بین رفته است. پای چپ این حیوان شکسته است با این حال او را می‌زنند.
این فعال محیط زیست اضافه می‌کند: مدیر باغ وحش مدعی شده است که کارگران گمرک این رفتار را با حیوانات داشته‌اند چرا باید کارگران گمرک کار نقل و انتقال را انجام دهند. وقتی پروتکل‌های حمل و نقل رعایت نمی‌شود و در خودروی مناسب نباشند، وقتی نیروی انسانی متخصص برای حمل آن‌ها استخدام نشود این اتفاق رخ می‌دهد. براساس تصاویر افرادی که با این حیوان برخورد می‌کردند نشان می‌دادند که بسیار ناشی بوده و با خشونتی بالا رفتار می‌کردند.
وی تاکید می‌کند: دادستانی احتمالا می‌تواند به این موضوع ورود کند، زیرا جرایم محیط زیستی جرایمی عمومی هستند و معمولا دادستانی به این موارد ورود می‌کند. ضمن آنکه حتما انجمن‌های محیط زیستی هم به ماجرا ورود می‌کنند. سازمان محیط زیست هم اعلام کرده که موضوع را در دست پیگیری دارد.
داسمه با بیان اینکه در این پرونده تناقضاتی وجود دارد، توضیح می‌دهد: باغ وحش صفا دشت ابتدا فیلمی منتشر کرد که در آن اعلام می‌کند ۳ گورخر یک نر و دو ماده وارد کشور می‌کند. بعد هم اعلام کرد که یکی از آن‌ها تلف شده است، اما ما می‌دانیم که علت بیماری و تلف شدن حیوان همین اتفاق تلخی است که در مرز بازگان رخ داده است باغ وحش نمی‌تواند بگوید مسئولیتی ندارم. اینکه حال ۲ حیوان دیگر هم خوب نیست نارحت کننده است و به نظر می‌رسد با توجه به نحوه برخوردی که این باغ‌وحش دارد سازمان باید یک تجدیدنظر جدی درباره این باغ وحش بکند. کارشناسان متعددی از سال گذشته تاکنون درباره عملکرد این باغ وحش تذکر داده‌اند و به نظر می‌رسد سازمان باید تسامح درباره این باغ وحش را کنار گذاشته و اعمال قانون کند.
