تاریخ انتشار: ۰۱:۰۱ - ۱۰ اسفند ۱۴۰۰
تعداد نظرات: ۱۷ نظر

اعلام تاسیس جمهوری مهاباد توسط قاضی محمد

در سال ۱۳۲۴ قاضی محمد جمهور خودمختار مهاباد را تاسیس کرد. عمر جمهوری قاضی محمد البته به یازده ماه بیشتر قد نداد و حکومت مرکزی با دستگیری او را در میدان اصلی شهر مهاباد اعدام کرد. قاضی محمد چهره‌ای دووجهی دارد، برای برخی کرد‌های ایران او نماد استقلال و مقابله با ستم علیه اقلیت کُرد است و برای برخی دیگر نماد جدایی طلبی.

قاضی محمد جمهوری مهاباد

رویداد۲۴ علیرضا نجفی: تصویر ثبت شده در بهمن ماه سال ۱۳۲۴ که قاضی محمد در بین هوادارنش، تاسیس جمهوری خودمختار مهاباد را به صورت رسمی اعلام می‌کند.

ایران در سال‌های منتهی به جنگ جهانی دوم سیاست خارجی اشتباهی را اتخاذ کرد که عبارت بود از حمایت از حزب نازی. رضاشاه به کشورهایی، چون بریتانیا، شوروی و آمریکا بدبین بود. علت نفرتش از بریتانیا و شوروی به علت سابقه استعماری آن‌ها در ایران و ترس از گسترش مرام سوسیالیسم بود. البته ولادیمیر لنین در دولت کمونیستی جدید تمام قرارداد‌ها استعماری خود با ایران را لغو کرده بود، اما رضاشاه با ایدئولوژی بلشویک‌ها سر دشمنی داشت و از نفوذ آن در ایران به شدت می‌ترسید.

رضاشاه همچنین با آمریکا روابط خوبی نداشت و اصلا شناخت درستی از این کشور مهم که از اواخر قرن نوزدهم مشخص شده بود کشور «آینده» است، نداشت. در دوران رضاشاه روابط ایران و آمریکا به دستور شاه قطع شد و میلسپو که یک حسابدار آمریکایی بود و از طرف مشروطه‌خواهان برای سامان دادن اوضاع مالی کشور به ایران سفر کرده بود توسط رضاشاه از کشور اخراج شد.

همچنین روابط ایران و فرانسه پرتنش بود و تا سال ۱۹۳۹ حالت دوستانه و عادی نداشت. به این ترتیب آلمان به عنوان نیروی ثالثی که رضاشاه و بسیاری از دولتمردان ایرانی در پی یافتنش بودند، انتخاب شد.

این انتخاب نه به واسطه ملزومات دیپلماسی، بلکه بر اساس سیاست‌های ملی‌گرایانه جدید اخذ شده بود. ناسیونالیسم جدید در ایران به شدت به افسانه‌های نژادی توجه می‌کرد و خاندان پهلوی با تمام قدرت ایدئولوژی شوونیستی خود که از «تاریخ پرشکوه ایران باستان» و «نژاد آریایی» دم می‌زد را تبلیغ می‌کرد.

ناسیونالیسم تازه ظهور با جنبش نازیستی آلمان پیوند‌های نزدیکی داشت. چهره‌هایی همچون «سر آرتور کریستین سن» در همان دوره کتاب «ایران در زمان ساسانیان» را نوشتند تا با بیانی علمی عظمت ایران باستان پیش از اسلام را نیز نشان دهند. عظمت دوره هخامنشی و عظمت کورش کبیر در دوره رضاشاه مطرح شد و البته در دوره محمدرضا شاه پهلوی به اوج خود رسید و نیای شاهنشاهی در ایران به صورت رسمی در تحقیقات تاریخی طرح شد.

نهادهایی همچون «فرهنگستان زبان و ادب پارسی» در همین دوره تشکیل شدند تا واژه‌های سره فارسی را از متون تاریخی استخراج کنند یا بر اساس ریشه‌های زبان فارسی، کلماتی بسازند که به جای واژه‌های عربی استفاده شود.

آدولف هیتلر در یکی از سخنرانی‌هایش مدعی شد ایران با نژاد برتر آریایی در ارتباط است که این امر باعث خوشحالی ناسیونالیست‌های داخلی شد. همین امور باعث شد رضاشاه نام کشور را که تا آن زمان «پرشیا» بود به «ایران» تغییر دهد. چرا که یادآور قوم آریایی بود و شکوه باستانی کشور. این نژادپرستی و شوونیسم جدید با افکار کسانی، چون کنت گوبینو که نژاد ایرانیان را نزدیک به مردم نوردیک شمال اروپا می‌دانست و تاثیر آن بر ایرانیانی که در اروپا تحصیل می‌کردند، تقویت شد. نژادپرستی جدید به قدری مهارگسیخته بود که نشریه ایران باستان علنا سیاست‌ها و عقاید رایش سوم را ترویج می‌کرد.


بیشتر بخوانید: تست اصلاح نژادی در آلمان نازی و برتری خیالی نژاد آریایی


با شروع جنگ جهانی دوم دولت ایران ابتدا اعلام بی‌طرفی کرد، ولی همکاری رژیم پهلوی با آلمانی‌ها چیزی نبود که از چشم متفقین پنهان بماند. متفقین ابتدا از دولت ایران خواستند چهار پنجم آلمانی‌های مقیم ایران را اخراج کند، اما دولت این درخواست را رد کرد. علت این کار نزدیکی زیاد ایران به آلمان و حضور مستشاران آلمانی در راه‌آهن، مخابرات، حمل و نقل و اسلحه‌سازی بود، اما این برای متفقین یک اقدام خصمانه به حساب می‌آمد. به همین دلیل متفقین به ایران حمله کرده و رضاشاه به خواسته آنان برکنار شد. اما در سال‌های بعد و با جانشینی محمدرضاشاه نیز روسیه و بریتانیا همواره بیم بازگشت ناسیونال سوسیالیسم را در سر داشتند و از آن جایی که ایران در جنوب شوروی قرار داشت، استالین و جانشینان وی همواره به دنبال نفوذ در ایران بودند.

از طرفی جنگ سرد باعث شده بود هر دو کشور در پی گسترش قدرت خود در ایرانی که اهمیت فراوان ژئوپلیتیک داشت باشند و این امر باعث شد که استالین از جنبش‌هایی که در مناطق شمالی و غربی ایران وجود داشتند حمایت کند. مهم‌ترین این جنبش‌ها فرقه دموکرات به رهبری سیدجعفر پیشه وری بود که در تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۲۴ حکومت خودمختار آذربایجان را برپا داشت که یازده ماه بعد فروپاشید. اما حکومت دیگر و کمتر شناخته‌شده‌تری که در غرب ایران ایجاد شد جمهوری مهاباد بود که بهمن سال ۱۳۲۴ تشکیل شد و با خروج نیرو‌های شوروی از ایران پس از یازده ماه فروپاشید.

به گزارش رویداد۲۴ رهبر جمهوری خودخوانده مهاباد فردی به نام قاضی محمد بود که در که در بیست و پنجم شهریور ۱۳۲۱ خورشیدی در شهر مهاباد، سازمان سیاسی مخفی به نام جمعیت احیای کُرد تشکیل داده بود که مطالبات اقلیت کُرد را که توط دولت مرکزی تحت ستم بودند احیا کند.

جمعیت کرد مانند فرقه دموکرات، خیلی زود از مطالبه به حق اقلیت‌ها فراتر رفت و در پی جدایی کردستان از ایران فعالیت کرد. گروه جمعیت احیای کُرد اگرچه به صورت مخفی و محدود فعالیت می‌کرد، اما در مدت نسبتاً کوتاهی توانسته بود بسیاری از سرکردگان قبایل و مردم پاره‌ای شهر‌ها را با وعذه ایجاد کردستان بزرگ جذب کند.

در چند ماه پس از اتمام جنگ جهانی دوم، قاضی محمد به همراه جمعیت احیای کرد به شوروی دعوت شدند و با میرجعفر باقرف رئیس جمهور آذربایجان دیدار کردند. این دیدار در حالی انجام می‌گرفت که شوروی ایران را اشغال کرده بود و از بیم هژمونی بریتانیایی‌ها حاضر به ترک کشور نبود.

قاضی محمد و ۱۰۵ تن از سرشناسان کُرد بیانیه‌ای را منتشر کردند و تأسیس حزب دموکرات کردستان و اهداف جدایی از ایران و اعلام جمهوری خودخوانده مهاباد را انجام دادند. به این ترتیب در همان روز کنگره اول حزب دموکرات کردستان منعقد شد.

پس از مدتی در روز دوم بهمن‌ماه سال ۱۳۲۴ برابر با ۱۹۴۵ میلادی، دولت خودمختار مهاباد اعلام موجودیت کرد و به مدت یازده ماه دولت خودمختار مهاباد بر مهاباد و شهر‌های اطراف حکومت کرد.


بیشتر بخوانید: سیدجعفر پیشه‌وری آرزوی ناکام جمهوری خلق‌ها


همان زمان که «جمهوری مهاباد» کارش را آغاز کرد، بخش اصلی مناطق کردنشین ایران، کماکان به عنوان استان پنجم ایران محسوب می‌شدند و هر سه شهر بزرگ کردنشین سنندج، ایلام و کرمانشاه نیز در این استان قرار داشتند. 

جمهوری مهاباد تفاوت بسیاری با فرقه دموکرات و جریان پیشه وری داشت. یرواند آبراهامیان درباره این تفاوت چنین می‌نویسد: «جمهوری مهاباد یک اقدام مستقل بود و می‌توان گفت که آن‌ها در مقایسه با آذربایجان، جدایی‌طلب بودند نه خودمختار. چرا که فرقه هیچگاه چیزی به اسم جمهوری آذربایجان تاسیس نکرد. اما حزب دموکرات، جمهوری کردستان را به وجود آورد. این کار برای آذری‌ها دور از انتظار بود و برای باکو هم دور از انتظار بود؛ که نشان می‌دهد کرد‌ها سیاستگذاری‌های مستقلی داشتند. در دوره جنگ سرد همیشه اینگونه تحلیل می‌شد که نخ همه این ماجرا‌ها در دست مسکو بوده، ولی الان به وضوح می‌دانیم که این گروه در مهاباد، تا حدی برنامه خودشان را پیش می‌بردند. به نظر من حزب دموکرات کردستان در این مقطع به این نتیجه رسید که فرصت مناسبی فراهم شده تا دولت کردستان تشکیل شود. این چیزی نبود که از باکو یا مسکو بیاید، این تحلیل آن‌ها بود که فرصتی هست که می‌توان از استفاده کرد.»

گروهی از مورخان مانند «عباس ولی» هم معتقدند که جمهوری مهاباد در پی جدایی از ایران نبود. او معتقد است الگوی اصلی کسانی که در سال ۲۴ در مهاباد «جمهوری» اعلام کردند، نه جمهوری‌های مستقل جهان، بلکه جمهوری‌های وابسته به اتحاد جماهیر شوروی بود و آنچه آن‌ها در نهایت می‌خواستند، بیش از آنکه آینده‌ای مستقل از ایران باشد، نظامی بود که در آن اقوام گوناگون ایرانی، مجموعه‌ای از جمهوری‌های خودمختار را تشکیل بدهند.

عباس ولی می‌نویسد: «چیزی که این‌ها می‌خواستند در چارچوب یک حکومت متمرکز سلطنتی قابل اجرا نبود. کلمه جمهوری در اینجا، تقلیدی است از جمهوری آذربایجان و کلیتی که این جمهوری آذربایجان در اتحاد جماهیر شوروی داشت. یک جمهوری که شبیه به یک استان است. از حرف‌هایی که گفته می‌شد، این مساله کاملا مشخص است. این موضوع هم در گفتمان رادیکال بعد از سقوط رضا شاه، یک مساله غیرعادی نبود. خیلی‌ها در آن زمان می‌خواستند که حکومت ایران تغییر کند.»

اما به سختی می‌توان چنین تحلیلی را درست دانست. ضدیت با قدرت مرکزی در گفتار بزرگان جمهوری مهاباد ثبت شده و در اعلامیه‌ای که پس از تشکیل جمهوری منتشر شد، علنا به جدایی از دولت مرکزی ایران اشاره می‌شود.

اما نهایتا اولتیماتوم هری ترومن و مذاکرات قوام با استالین که در جریان آن وعده واگذاری نفت شمال به اتحاد شوروی داده شد، باعث شدند استالین دستور خروج نیرو‌های شوروی از ایران را صادر کند و دست از حمایت فرقه دموکرات و جمهوری مهاباد بردارد.

قوام در بازگشت از شوروی دستور حمله به این دو منطقه را داد و پیشه‌وری و قاضی محمد که در این یازده ماه قوای نظامی خود را به پشتوانه شوروی تقویت نکرده بودند، با کمترین مقاومت شکست خوردند. وقتی خبر حمله ارتش شاهنشاهی به جمهوری مهاباد رسید قاضی محمد و نه نفر از بزرگان جمهوری مهاباد شورای جنگی تشکیل دادند تا با ارتش شاهنشاهی مقابله کنند.

فردای آن روز وزیر جنگ قاضی محمد در مسجد شهر نطق کرد و چنین گفت: «دولت مرکزی قادر نیست در جبهه‌های آذربایجان و مهاباد همزمان بجنگد من قریب ۳ سال در تهران بودم و به خوبی از روحیهٔ سربازان و درجه‌داران و افسران ارتش مطلع هستم دولت در سقز و سردشت و تکاب نیرویی ندارد و ما، به خوبی با کمک فداییان دموکرات آذربایجان می‌توانیم، قوای دولتی را تارومار کنیم.»

چنین تصوری به ضرر آن‌ها تمام شد. ارتش ایران از سمت شمال وارد منطقه شد و شرق وارد منطقه شدند و عده چشمگیری از عشایر که مخالف قاضی محمد بودند از شرق به آن‌ها پیوستند. قاضی محمد و سران جمهوری مهاباد با ورود ارتش خود را تسلیم کردند. قاضی محمد در پاسخ به اتهامات خود مدام تکرار می‌کرد «همه چیز به اراده روس‌ها انجام می‌شد.» نهایتا هم قاضی محمد و برادرش کمتر از چهار ماه بعد، در دهم فروردین سال ۱۳۲۶ در میدان اصلی مهاباد اعدام شدند.

خبر های مرتبط
خبر های مرتبط
نظرات بینندگان
انتشار یافته: ۱۷
ناشناس
|
Luxembourg
|
۱۶:۱۴ - ۱۴۰۰/۱۲/۱۰
15
11
در مقاله تان طوری تاکید بر اقلیت کرده اید که انگار کرد مثلا اقلیتی در حد یک شهر با چند هزار تن جمعیت است.کردها در 6 استان ایران پراکنده هستند.تقریبا تمامی مرز غربی از آذربایجان تا خوزستان حضور دارند.علاوه بر اینکه حداقل بیست و پنج میلیون کرد در ترکیه عثمانی هستند و همچنین در عراق و سوریه و لبنان حضور دارند
اگر طبق قانون اساسی مشروطه انجمن های ایالتی و ولایتی تشکیل میشد کار به انجا ختم نمیشد که نمایندگان این اقوام برای بدست آوردن حق و حقوق قانونی و منطقی خود راه چاره را در دست به دامن روس و استالین شدن ببینند و در اخر بدان گونه از بین بروند.
انگلیس و امریکا با ابزار مقوله "نژاد آریایی نژاد برتر" در دوران بعد از دوران رضاشاه هم استفاده کردند که میتوان به جریانات ملی شدن نفت و بازی و نقش افرینی منشی زاده یکی از ایرانیان عضو حزب نازی و جوانان هیتلری در دوره هیتلر و حزب سومکا با دریافت پول از دربار و امریکا و انگلیس در مقابل حزب توده و شوروی از ان یاد کرد.
پاسخ ها
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۰۲:۳۵ - ۱۴۰۱/۰۸/۲۲
اگر پهلوی نبود اصلا استانی به اسم کردستان نداشتیم شما لطف کن نقشه های تاریخی رو نگاه کن نقشه های قاجار ، صفوی ، سلجوقی و ...اصلا ایالتی به اسم کردستان نبود پهلوی تا تونست به کردهای عراقی تابعیت و شناسنامه ایرانی داد اونا هم دستمزدش و دادن ضمنا جمعیت کردها در ترکیه هم حداکثر ۱۰ میلیونه کردها هم اگر دنبال خودمختاری یا کردستان بزرگن بدونن مالک اصلی آذرباییجان چه کسانی هستن برن تو همون کردستان اهدایی پهلوی حکومت خودمختار تشکیل بدن تو لبنان و سوریه هم کردهای آواره شده ترکیه بعد از سرکوب مهاجرت کردن
فاروق
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۲۳:۱۸ - ۱۴۰۱/۰۷/۲۴
7
20
ما کردها همواره جزئی جدایی ناپذیر از خاک ایران هستيم و به آن افتخار می‌کنیم
محمد
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۲۰:۰۱ - ۱۴۰۱/۰۸/۲۲
6
12
دوستان عزیز، اشتباه مغرضانه نکنید اصیل ترین و کهن ترین قوم ایرانی کردها هستند، فعلاً جای بحث و تفصیل بیشتر نیست. چگونه امکان داره آدم از سرزمین مادری خودش جدا شود. ایران آباد و آزاد خواستارم
ناشناس
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۰۶:۳۴ - ۱۴۰۱/۰۸/۲۳
5
4
چه کسانی دستور تحریک علی اف را صادر کردند؟... شما حاضرید برای یک روز بیشتر در قدرت ماندن، ایران را هزار تکه کنید.
نائب
|
Romania
|
۱۳:۲۶ - ۱۴۰۱/۰۸/۲۳
10
12
این تروریست نامسلمان از حزب بزکوهی کیست عکسش را گذاشته اید.
پالانی هوای اقلیت اکراد را داشته تا توانست آنها را به آزربایجان غربی گسیل داشت تا انجا که ادعای مالکیت آزربایجان را میکنند.اما زهی خیال باطل؛.
پاسخ ها
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۳:۵۵ - ۱۴۰۱/۰۸/۲۷
حرفت قبوله ولی شما هم دست کمی از اونا ندارید وقتی کرج و گیلان و اراک و قم و آذرباییجان میدونید هم شما هم کردها به نقشه های قبل از سلجوقیان نگاه کنید کردستان که اصلا وجود نداشت آذرباییجان هم بکد ولی نه با وسعتی که الان تو نقشه های پانترکی علی اف میارید
ناشناس
| Finland |
۰۱:۴۴ - ۱۴۰۱/۰۹/۰۲
کرج و اراک و همدان و قم و نیمی از گیلان، آذربایجان نیستند ولی اکثریتی ترک تبار دارند
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۰:۵۷ - ۱۴۰۱/۰۹/۰۵
ترکها مهاجر به کرج و همدان و قم و گیلان هستن نه بومی اینجاها اکثریت هم نیستن همدانیها اکثرا فارس و لرن کرج که خوزستانیهاش بیشتر از ترکهاست و مثل قم 72 ملته
گیلان هم اکثریتش گیلکها هستن اون مازندران که شرقش مشهور به اقلیم ترک بود و پایتخت صفوی بود و ساری کند معروف بود و مادر شاه عباس مازنی بود و نوادگان قاجار هنوزم درش هستن ، و قزوین ، الان نصفشون ترک نیستن چه برسه به گیلان تازه همون رضاخان یا بقول شما رضا پالانی هم دو رگه ترک و مازنی بود شاه هم مادرش ترک بود
ل
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۳:۱۶ - ۱۴۰۱/۱۲/۱۱
کرد همیشه بهش ظلم شده
قاضی بزرگ ماست حق نداری بهش بی احترامی کنی
ما هرگز تجزیه طلب نبودیم
خبرهای دروغ زیاده
سایت جالبه می گه بی احترامی به اشخاص ممنوعه ولی این رو پخش کرده
ن
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۳:۱۷ - ۱۴۰۱/۱۲/۱۱
قاضی محمد خودش ملا بود حق نداری بی احترامی کنی بی شرف
Che
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۳:۳۵ - ۱۴۰۲/۰۹/۱۱
آخه مرتیکه پانخر ترک شماها که از بیابان‌های ترکستان به قصد ترکتازی و غارت وارد ایران شدین رو چه به این غلط کردانها؟؟
برو یه کم تاریخ بخون خرفهم شو ببین قدمت کردها به کجا برمیگرده و از قدیمی ترین ساکنان این مناطق بودن یا شما مغول زاده های هر جایی
Ali
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۱۶:۰۸ - ۱۴۰۱/۰۸/۲۹
2
6
نارسانه منافق و اختلاف انداز برده غربزده و بن سلمان
ناشناس
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۱۸:۳۸ - ۱۴۰۱/۰۹/۲۶
0
2
سلام دوستان عزیزی که این همه سنگ ایرانی بودن به سینه می‌زنید ببینید کجای دنیا هستید حکومت و حکومتداری ارزونی خودتون همه ایران مال تو الان مملکت رو به فنا دادین حداقل من کرد تو این خیانت هیچ سهمی ندارم فقط بهم بگو به چه چیزت می نازی چه گلی به سر مملکت زدی حالا من و تجزیه طلب می خونی.؟؟ من هیچی نیستم با خراب کردن من گندی که زدین پاک شدنی نیست فدات شم
ناشناس
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۰۳:۵۶ - ۱۴۰۱/۱۰/۰۲
2
1
درود بر شرف ملت کرد نمک شناس
ل
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۱۱:۰۰ - ۱۴۰۱/۱۱/۰۲
4
5
متاسفانه خبرات دروغ در حال بی داد کردن است قاضی محمد هرگز به پهلوی اطلاعات نداد همین باعث اعدامش شد
پهلوی خبیث و کثیف بود که این بزرگ مرد را کشت و
ننگ تجزیه طلبی به او زد کردستان هرگز خواهان تجزیه طلبی نبوده،پهلوی همیشه به کرد ظلم کرد
امید
|
United States of America
|
۰۳:۳۱ - ۱۴۰۲/۰۲/۰۵
7
1
افای ایکس شما گفتین جمعیت خوزستانیها در کرج بیشتر از ترکهاست 70 درصد کرج ترک هستند بنده خودم تو اداره میراث فرهنگی استان البرز مشغول بکار بودم وسوابق اماری وبومگردی دارم روستاهای دشت کرج تماما ترک زبان وبومی هستند و روستاهای رشته کوههای شمال کرج به زبان تاتی وشمالی صحبت میکنن دراصل بومیان واقعی کرج ترکها میباشند و80 درصد استان همدان ترک میباشند الکی امار ارقام خودمن دراوردی نیار عربها به ری به اینور که شامل تهران وکرج تا ارومیه میشده رو اذربایجان میگفتن در دوران استیلای اعراب به ایران اونوقت تو بیسواد نمیخواد به شهر اب واجدادی ترکها بگی خوزستانیها بیشترن خوزستانیها اقلیتی مهاجر به شهر با اکثریت ترک زبان کرج هستند درضمن بومیان واقعی کرج ترک هستند
نظرات شما
پیشخوان