بیش از نیمی از مردم حتی برای نوشیدن به آب پاکیزه دسترسی ندارند
رویداد۲۴ هفته اول تیر ماه هم زمان با شروع فصل تابستان، هفته صرفه جویی در مصرف آب نام گذاری شده است. آب، این سرچشمه زندگی را خداوند به اندازه نیازموجودات زنده آفریده است، چنان که خود می فرماید: «ما همه چیز را به اندازه آفریدیم» و در آیه ای دیگر فرموده است: «چیزی وجود ندارد مگر اینکه خزاینش نزد ماست و نمی فرستیم و ایجاد نمی کنیم مگر به اندازه معیّن و حساب شده.»
این روزها متاسفانه کمبود آب و بحث تنش آبی شدید در هر استان و شهری مطرح می شود و خطر کم آبی و خشکسالی کشورعزیزمان ایران را به شدت تهدید می کند و بدون شک موثرترین و مهمترین راه، مدیریت مصرف و صرفه جویی آب توسط همه مردم می باشد.
میزان‌حجم آب در کره زمین ثابت و در مداری بسته به طور دائم در حال گردش است و تنها ٣درصد از کل آب های کره زمین که برای مصارف انسانی مانند کشاورزی و صنعت و شرب مناسب است شیرین می باشد. از این مقدار نیز سه چهارم در یخ های قطبی و خارج از دسترس انسان است. بنابراین درصد بسیار کمی از آب دنیا برای ما قابل استفاده می باشد.
پیش بینی ها حاکی از آن است که ذخائر آب شیرین جهان هر سال رو به کاهش است و تا ربع قرن آینده نیمی از جمعیت جهان با مشکل کمبود آب شیرین مواجه خواهند شد. مطالعات انجام یافته نشان میدهد اکنون یک سوم جمعیت دنیا در نقاطی زندگی می کنند که آب کافی ندارند. در نواحی روستایی وضع به مراتب وخیم تراست. تنها ٢٩درصد مردم به منابع آب دسترسی دارند و تعداد کسانی که از تاسیسات بهداشتی استفاده می کنند، حتی به ١٣درصد هم نمی رسد.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد یادآور می شود، بیش از نیمی از مردم حتی برای نوشیدن به آب پاکیزه دسترسی ندارند و با وجود این که سه چهارم بیماری های انسانی به دلیل فقدان آب سالم می باشد، لذا ٧٥درصد مردم جهان خصوصا کشورهای جهان سوم از داشتن آب بهداشتی محروم هستند. بر پایه تخمین های سازمان بهداشت جهانی، ٨٠ درصد بیماری هایی که گریبان گیر انسان است، مستقیما با آب در ارتباط هستند. اگر آب آشامیدنی سالم در اختیار همه انسان ها باشد بی شک مرگ و میر کودکان از بیماری های مختلف به نصف کاهش خواهد یافت.
میدانیم که میزان متوسط بارندگی سالانه در اروپا حدودا ٧٥٠میلی متر و در آسیا ٥٠٠میلی متر و در ایران ٢٥٠میلی متر است، بنابراین در مقایسه با کشورهای پرباران، ایران از حداقل ریزش های جوی برخوردار است که با توجه به تقسیم بندی های اقلیمی، ایران ذاتا کشوری خشک و نیمه خشک محسوب می شود و تامین آب در چنین اقلیمی واقعا دشوار و پرهزینه است. میزان و نوع استفاده آب در کنار سوء مدیریت منابع آب و تصرف‌های انسانی در محیط زیست همگی دست به دست هم داده‌اند تا کشور ما قدم به قدم به بحران خشکسالی نزدیکتر شود. از سوی دیگر طبق هشدارهای ناسا زمین به سمت کمبود آب پیش رفته است و دریاچه‌های بزرگ جهان در حال ناپدید شدن هستند.
حال سوال اساسی این است که سهم و نقش هر کدام از ما برای مقابله با این بحران چیست؟ آیا میتوانیم بدون توجه به موقعیت کشورمان هر گونه که دوست داریم از منابع انرژی به ویژه آب استفاده کنیم؟! آیا تا به حال تصاویر سرزمین‌های خشکسالی زده را دیده‌ایم؟ بهتر نیست کمی به ایران بدون آب فکر کنیم؟ آیا وضعیت این روزهای دریاچه های ارومیه، بختگان ، .. و یا رودخانه های زاینده رود، ارس، کرخه و یا دز را نمی بینیم؟ آیا از وضعیت تاسف بار ذخائر سدهای کشورمان مطلع هستیم؟ از فرونشست زمین ناشی از برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی چطور؟ بدون شک فقط کافی است اندکی، بله فقط و فقط اندکی صرفه‌جویی در مصرف آب را پیشه کنیم حتی در حد یک لیوان آب در طول روز.
این صرفه جویی در مصرف آب فقط مربوط به کشور عزیزمان ایران نیست. نیمی از جمعیت جهان با پدیده کم آبی دست به گریبان هستند و سرانه منابع جهانی آب که با رشد جمعیت کاهش می یابد، اکنون به یک سوم کمتر از سال۱۹۷۰ میلادی رسیده و شمار قابل توجهی از کشورهایی که منابع سرانه سالانه آب آنها بین یک هزار تا دو هزار متر مکعب است، در مرز بحران کم آبی قرار دارد.
ایران مدتهاست با مشکل کمبود آب روبروست ولی طی چند سال اخیر این مشکل حادتر شده است و عدم مدیریت قوی روی کنترل آن بیشترین سهم را در بروز این مشکل دارا بوده و هر ساله وضعیت بحرانی تر می شود. افزایش جمعیت ، کشاورزی ناکارآمد با بهره وری بسیار اندک، کمبود بارش با توجه به اقلیم کشور ، عدم توجه و سرمایه گذاری در بازچرخانی آب و خیلی عوامل دیگر موجب شده تا امروزه مسئله ی آب بحرانی ترشود. با توجه به افزایش دمای هر ساله ی جهان می توان گفت میزان بارش ها کاهش پیدا میکند. با مصرف بیشتر از سفره های آب زیر زمینی و کمبود بارش ها تا خشکسالی شدید خیلی فاصله نداریم. اما اگر چنانچه هر فرد دلسوز این سرزمین بر میزان آب مصرفی خودش کمی صرفه جویی داشته باشد کمکی به این بحران کرده است.
بر اساس آمار و ارقام موجود میانگین سالانه حجم بارندگی در ایران حدود ۴۰۰ میلیارد متر مکعب برآورد می شود که از این میزان ، ۳۱۰ میلیارد متر مکعب مربوط به مناطق کوهستانی با مساحتی حدود ۸۷۰ هزار کیلومتر مربع و ۹۰ میلیارد متر مکعب دیگر به مناطق دشتی به وسعت ۷۷۸ کیلومتر مربع اختصاص دارد که از این مقدار حدود ۲۹۴ میلیارد متر مکعب به صورت تبخیر و تعرق از دسترس خارج می شود و از ۱۱۶ میلیارد متر مکعب باقیمانده حدود ۹۳ میلیارد متر مکعب از طریق منابع سطحی و زیرزمینی بهره برداری می شود و بقیه صرف تغذیه سفره های آب زیرزمینی می شود. از این مقدار حدود ۸۶ میلیارد متر مکعب جهت مصارف کشاورزی و نزدیک به ۷ میلیارد متر مکعب آن به مصارف شرب و صنعت اختصاص می‌یابد. از آنجایی که متوسط حجم کل آب سالانه کشور رقمی ثابت است، تقاضا برای آب به علت رشد نسبتاً بالای جمعیت، توسعه بی رویه کشاورزی، شهرنشینی و صنعت در سالهای اخیر، متوسط سرانه آب قابل تجدید کشور را تقلیل داده است، به طوری که این رقم از حدود ۵۵۰۰ مترمکعب در سال ۱۳۴۰، به حدود ۳۴۰۰ مترمکعب در سال ۱۳۵۷، و حدود ۲۵۰۰ مترمکعب در سال ۱۳۶۷ و ۲۱۰۰ متر مکعب در سال ۱۳۷۶ کاهش یافته است. این میزان با توجه به روند افزایش جمعیت کشور با نرخ فعلی رشد در سال ۱۳۸۵ به حدود ۱۷۵۰ مترمکعب و در سال ۱۴۰۰ به حدود ۱۳۰۰ مترمکعب تنزل یافته است . صرف نظر از تفاوت‌های آشکار منطقه‌ای در کشور و طیف گسترده مناطق خشک نظیر سواحل خلیج فارس و دریای عمان، نیمه شرقی کشور از خراسان تا سیستان و بلوچستان و نیز حوضه‌های مرکزی که میزان سرانه آب قابل تجدید در آنها از میزان متوسط کشور به مراتب پایین‌تر است که ارقام متوسط سرانه آب کشور در سالهای آینده به مفهوم ورود ایران به مرحله کم آبی جدی در سال ۱۴۱۵ شمسی خواهد بود.
هر چند فقط ۱۵ درصد از زمین های کشاورزی دنیا تحت آبیاری قرار دارند و ۸۵ درصد بقیه به صورت دیم و بدون آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند اما نیمی از تولیدات کشاورزی و غذایی مردم جهان از همین زمینهای آبی حاصل می‌شود.که این خود نشان دهنده اهمیت و نقش آبیاری در بخش کشاورزی است. بخش کشاورزی با ۹۲ درصد بزرگترین و مهمترین مصرف کننده آب در کشور به شمار می رود. بیش از ۸۰ درصد اتلاف منابع آب به دلیل عدم استفاده از تکنولوژی های پیشرفته آبیاری در این بخش به هدر می رود. ما معتقدیم که مدیریت منابع آب کشور در شرایط فعلی مدیریت مناسبی نیست و موجب شده تا طی سالهای اخیر شاهد کاهش منابع آب های زیرزمینی و نیز کاهش سطح زیر کشت کشاورزی در برخی مناطق باشیم. الگوی مصرف آب آشامیدنی بر اساس اعلام بانک جهانی برای یک نفر در سال، یک متر مکعب و برای بهداشت در زندگی به ازای هر نفر، ۱۰۰ متر مکعب در سال است. بر این اساس، در کشور ما ۷۰ درصد بیشتر از الگوی جهانی آب مصرف می‌شود! همچنین براساس آمار اعلام شده، میانگین آب مصرفی سرانه جهان (صنعتی ، کشاورزی و آشامیدنی) در حدود ۵۸۰ مترمکعب برای هر نفر در سال است که این رقم در ایران حدود ۱۳۰۰ مترمکعب در سال است که این امر بیانگر اتلاف منابع آب و اسراف بیش از حد منابع حیاتی می‌باشد. مقدار مصرف سرانه آب لوله کشی آشامیدنی در شهرهای ایران در حدود ۱۴۲ متر مکعب در سال است که از مصرف سرانه برخی کشورهای اروپایی پرآب ، مانند اتریش (۱۰۸ مترمکعب درسال) و بلژیک (۱۰۵ مترمکعب درسال) بیشتر است که یکی از دلایل این امر آن است که در کشورمان برای شستشوی اتومبیل، آبیاری باغچه ها، استحمام ، شستن لباس و ظروف و … به جای استفاده از آب خاکستری از آب آشامیدنی تصفیه شده استفاده می شود.
بیشتر بخوانید: زیاد آب تصفیه شده نخورید+ علت
بر اساس گزارشات موجود میزان هدر رفت آب در کشور ما ۲۸ تا ۳۰ درصد است درحالی که این مقدار اتلاف در دنیا ۹ تا ۱۲ درصد گزارش شده است که یکی از عوامل اصلی آن برداشت های غیر مجاز از شبکه آب رسانی و فرسودگی تاسیسات آب و شبکه های آبرسانی است. اصلاح الگوی مصرف، تنها راه برای گذر از بحران کم آبی است.
کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه در سال ۱۹۸۷ " توسعه پایدار" را چنین تعریف کرده است:
«توسعه ای که بدون مخاطره انداختن توان نسلهای آینده برای رفع نیازهای خود، پاسخگوی نیازهای حال حاضر باشد». این مفهوم طی تعریف زیر برای بخشهای مواد غذایی و کشاورزی دقیق‌تر بیان شد و در سال ۱۹۸۸ توسط شورای فائو مورد پذیرش قرار گرفت.
«توسعه پایدار، مدیریت و نگهداری منابع طبیعی و جهت بخشی تحولات و ساختار اداری است، به طوری که تأمین مداوم نیازهای بشری و رضایتمندی نسل حاضر و نسلهای آینده را تضمین کند. چنین توسعه پایداری(در بخشهای کشاورزی، جنگلداری وشیلات) با حفاظت زمین، آب و ذخائر ژنتیکی گیاهی و جانوری همراه است، تخریب زیست محیطی به همراه ندارد، از فناوری مناسب استفاده می کند، از نظر اقتصادی بالنده و پایدار و از نظر اجتماعی مورد قبول است.»
فدراسیون صنعت آب ایران به عنوان بزرگترین مجموعه صنعت آب کشور در راستای چشم انداز و ماموریت خود یعنی " دسترسی عادلانه همگان به آب سالم و کافی با رویکرد توسعه پایدار " ضمن دعوت از آحاد مردم شریف ایران به صرفه جویی در مصرف آب و رعایت الگوی مصرف امید دارد مجموعه حکمرانی کشور با رویکرد توسعه پایدار و استفاده از همه ظرفیتهای تخصصی و کارشناسی و فارغ از هرگونه گرایشات سیاسی بتواند ضمن کاهش خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی ها و خشکسالیهای شدید، کشور عزیزمان ایران را برای مواجهه درست و علمی با شرایط پیش رو سازگار و مهیا کند.
