در چهارم اکتبر ۲۰۲۵، با درگذشت ایوان کلیما در سن ۹۴ سالگی، یکی از آخرین راویان بزرگ «قرن دیوانه» خاموش شد؛ نویسنده‌ای که نوشتن را نه برای شهرت، که، چون یک ضرورت حیاتی می‌دید و آثارش، آینه‌ای تمام‌نما از مصالحه اخلاقی و بقای وجدان در جهانی آکنده از جنون بود. میراث کلیما، که نامش در کنار واتسلاو هاول و میلان کوندرا می‌درخشد، فراتر از مرز‌های چک، به تمام کسانی تعلق دارد که به قدرت کلمه در برابر سرکوب ایمان دارند.

ترور ناصرالدین شاه قاجار پس از نیم قرن سلطنت، نه تنها پایان یک عصر، که سرآغاز نمایشی بی‌سابقه در تاریخ ایران بود. مرگ او با یک گلوله در حرم شاه عبدالعظیم، به یک سال عزاداری، انتظار و در نهایت، تشییعی باشکوه و مدرن منتهی شد که خود به سندی مهم از دوران گذار ایران بدل گشت.

تخت‌جمشید، که یونانی‌ها آن را «پرسپولیس» یا «شهر پارسیان» می‌خواندند، صحنه‌ای عظیم برای نمایش قدرت و آیینه تمام‌نمای فرهنگی چندملیتی است. این مجموعه بی‌نظیر که در سال ۱۹۷۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، بر پهنه‌ای وسیع و به مساحت ۱۲۵۰۰۰ متر مربع بنا شده است و ساخت آن خود یک شاهکار مهندسی به شمار می‌رود.

آنتوان-هانری ژومینی، مردی که می‌خواست آشوب جنگ را در قالب اصولی علمی و تغییرناپذیر زندانی کند. او برای نخستین بار ادعا کرد پیروزی یک فرمول ریاضی دارد: تمرکز نیرو در نقطه‌ای تعیین‌کننده.

آتش اولیه جنگ ایران و عراق حاصل ترکیبی پیچیده از اختلافات تاریخی، جاه‌طلبی‌های سیاسی، شکاف‌های ایدئولوژیک و انگیزه‌های اقتصادی بود. درک این زمینه‌ها برای تحلیل چرایی آغاز و ادامه یافتن این جنگ ضروری است.

امام موسی صدر متولد ۱۴ خرداد ۱۳۰۷ در قم، از خاندان سرشناس صدر، با ترکیب تحصیلات حوزوی و دانشگاهی، به یکی از چهره‌های اثرگذار شیعیان لبنان تبدیل شد و نهادهایی، چون مجلس اعلای اسلامی شیعیان و حرکت المحرومین را بنیان گذاشت. او در سال ۱۹۷۸ میلادی طی سفر رسمی به لیبی ناپدید شد؛ سرنوشتی که پس از ۴۷ سال همچنان یکی از معما‌های حل‌نشده سیاسی و حقوقی در حافظه جمعی ایران و لبنان باقی مانده است.

در بهار سال ۱۹۸۰ میلادی شش مهاجم مسلح به سفارت ایران در لندن یورش بردند و ۲۶ نفر را گروگان گرفتند. محاصره شش روز طول کشید و نهایتا با حمله‌ی یازده‌دقیقه‌ای نیرو‌های ویژه بریتانیا (SAS) خاتمه یافت.

او نه شمشیر برداشت، نه فریاد انتقام سر داد. با ایمان به «تنش خلاق»، «کنش بی‌خشونت» و «عشق به دشمن»، پایه‌گذار یکی از پرشکوه‌ترین جنبش‌های عدالت‌خواهی تاریخ شد.

فردریک کبیر، نابغه‌ای که هنر جنگ‌های اشرافی را به اوج کمال رساند. اما همین کمال، نظامی را که ساخته بود، در برابر طوفان انقلاب فرانسه و ظهور «جنگ ملت‌ها» به کلی بی‌اثر کرد. روایتی از ظهور و افول آخرین استاد جنگ پادشاهان.

عبارت «جنگ جهانی سوم» از دهه ۱۹۴۰ میلادی تاکنون، بار‌ها و بار‌ها در کانون توجه جهانی قرار گرفته است. این هراس عمیق، صرفا برآمده از تجربه تلخ دو جنگ جهانی پیشین نیست، بلکه توانمندی سلاح‌های مدرن امروزی در ویرانگری نیز بر آتش وحشت از وقوع آن دمیده است. گویا همین ترس همگانی، این یادآوری همیشگی، به‌خودی‌خود نقش بازدارنده را ایفا می‌کند؛ چرا که به یادمان می‌آورد که جهان نه یک‌بار، بلکه دو‌بار شاهد دهشت و جنون جنگ جهانی بوده است؛ و سومین بار، شاید دیگر فرصتی برای عبرت گرفتن باقی نماند.