رویداد۲۴ مرضیه امیری: بعد از شرکت‌های دولتی، دارایی‌ها عمومی و مسکن حالا نوبت چرخاندن فرمان خودرو به سمت تالار بورس تهران است. سخنگوی کمیسیون صنایع مجلس از تصویب طرحی خبر داده که بر مبنای آن از این به بعد خودرو هم در بورس عرضه می‌شود؛ بورسی که این روزها دیگر از شیر مرغ تا جون آدمیزاد هم در آن پیدا می‌شود و حالا به گفته کارشناسان باید منتظر انفجار دوباره قیمت خودرو این بار با آزادسازی قیمت خودرو در این یازار باشیم.
یک ماهی بود که زمزمه‌های عرضه خودرو در بازار بورس مطرح بود تا اینکه روز گذشته (یکشنبه) اولین گام آن در مجلس برداشته شد. از حالا به بعد در آشفته بازار بورس باید منتظر قیمت‌گذاری خودرو در این بازار هم باشیم، طرحی که به گواه کارشناسان اقتصادی نه به بازار بورس کمکی خواهد کرد و نه به بازار خودرو. با اجرایی‌ِ شدن این طرح عملا کارکرد نصف و نیمه شورای رقابت در تنظیم قیمت بازار نیز از بین خواهد رفت و قیمت خودرو لحظه‌ای در تالار بورس تهران تعیین خواهد شد.
طرح مجلس یازدهم با نام «تحول صنعت و بازار خودرو» در همان ماه‌های ابتدایی آغاز به کار بهارستان مطرح شد. محوریت اصلی این طرح «عرضه خودروهای داخلی در بورس کالا» بود. این طرح ابتدا در کمیته خودرو مجلس تدوین شد و نمایندگان از خودروسازان و کارشناسان و مسوولان دولتی دعوت کردند پای شور و مشورت بر سر این طرح بنشینند. مفاد این طرح هم خوشایند دولتی‌ها قرار گرفت و هم صاحبان صنایع خودرو. اما این طرح به دلیل مخالفت کمیسیون صنایع و معادن مجلس با بند مربوط به «عرضه خودروهای داخلی در بورس کالا» تصویب نشد. نمایندگان حاضر در کمیسیون صنایع معتقد بودند، عرضه خودرو در بورس هزینه‌های اجتماعی به دنبال خواهد داشت و به همین دلیل مخالف تصویب این طرح بودند.
بیشتر بخوانید: سرنوشت بورس در انتظار تحقق وعده‌ها/ بورس هفته آخر آبان مثبت می‌شود؟
با گذشت تقریبا یک ماه از این مخالفت، ناگهان اعضای کمیسیون صنایع مجلس با این طرح هم‌صدا و همراه شده و کلیات آن را تصویب و نهایی کردند. اما اعضای این کمیسیون اعلام نکردند که چه شد از مخالفت یک ماه پیش خود به موافقت صددرصدی رسیدند. طی این مدت محتوای این طرح هیچ تغییری نکرد و آنچه دلیل مخالفت اولیه اعضای این کمیسیون بود، هیچ راهکاری برایش اندیشیده نشد اما چه اتفاقی افتاد که این اعضا پای این طرح را امضا کردند؟ آیا هزینه‌های اجتماعی احتمالی این طرح به نظرشان موضوعیت خود را از دست داد؟
طبق این طرح، خودروسازان ملزم هستند، تمام محصولات سواری خود را از طریق بورس کالا عرضه کنند. آنچه به عنوان توجیه این طرح آمده این است که نرخ فروش در بستر نظام عرضه و تقاضای بورس کشف شود. به استناد این طرح از عرضه خودرو در بورس دو هدف اصلی وجود دارد؛ یکی خروج تولیدکنندگان (شامل خودروسازان و قطعه سازان) از زیان‌دهی و دیگری شفاف‌سازی قیمت و حذف بازار سیاه خودرو. ایده طراحان در واقع این بود که با عرضه خودروهای داخلی در بورس کالا، به نوعی نرخ‌گذاری دستوری تعدیل و خودروسازان بتوانند محصولات خود را متناسب با هزینه‌های تولید بفروشند.
بر اساس این طرح تمامی خودروهای تولید داخل صرفا از طریق بورس کالا عرضه می‌شوند. خریداران خودرو در بورس حق فروش خودرو را تا دوسال بعد نخواهند داشت و خودرو تا بازه زمانی دو ساله ملزم به پرداخت مالیات خواهد شد. تمام خودروهای سبک صفر کیلومتر داخلی و برخی خودروهای خارجی هم مشمول این طرح می‌شوند. بر همین اساس هرکس در سال فقط یک خودرو از یک مدل می‌تواند از بورس خریداری کند و قیمت خودرو بر اساس نرخ لحظه‌ای بازار تعیین می‌شود و سقف قیمتی وجود نخواهد داشت.
اما جالب است که در مشروح این طرح جایی صحبت از مصرف‌کننده و قدرت خرید او نشده است. تاکنون شورای رقابت وظیفه تنظیم‌گری و تعیین قیمت خودرو داخلی را برعهده داشته و با وجود این نهاد تنظیم‌گر اما در ماه‌های اخیر ما شاهد افزایش چندین برابری قیمت خودرو بوده‌ایم که با کاهش قدرت خرید کلی مردم به دلیل تورم و رکود و همچنین تحریم‌ها عملا خرید خودرو به قصد رفع نیاز را هم برای عموم مردم دشوار کرده و خودرو را تبدیل به یک کالای سرمایه‌ای و نه مصرفی کرده است.
ادعای خودروسازان بزرگ کشور این است که شورای رقابت (مرجع تعیین قیمت خودروهای داخلی) گاهی نرخ‌هایی پایین‌تر از قیمت تمام شده و هزینه تولید خودروهای داخلی را اعمال می‌کند و از همین رو آنها زیان می‌دهند.
خودروسازان درحالی از زیان‌دهی خود حرف می‌زنند و برای پوشش زیان مالی مدنظرشان تمام قد پای عرضه خودرو در بورس ایستاده‌اند که اخیرا مدیرعامل گروه خودروسازی سایپا از افزایش سرمایه ۴۵۰ درصدی حسابرسی شده از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها، برای این گروه خودروسازی خبر داد. خودروسازان طی این سال‌ها تلاش بسیاری کرده‌اند تا دولت را به آزادسازی قیمت خودرو راضی کنند و حالا ایده‌آل آنها قرار است در بازار بورس تهران اتفاق بیفتد.
دیگر خبر از نام‌نویسی خودرو و خرید و فروش خودرو داخلی در بازار معاملات نخواهد بود و هر خریدار خودرویی باید به بورس برود تا به قیمت لحظه‌ای بورس خودرو خود را بخرد. دیگر در این بازار نه شورای رقابت بلکه دست نامرئی بازار عرضه و تقاضا قیمت را تعیین می‌کند.
اما در مقابل کارشناسان معتقدند، این طرح راه به گرانی می‌برد. آنها پیش‌بینی می‌کنند پس از عرضه خودروهای داخلی در بورس کالا ما با یک انفجار قیمت در بازار خودرو روبه‌رو خواهیم شد که پس از شوک چندین برابر شدن قیمت خودرو در ماه‌های اخیر می‌تواند ضربه بزرگی برای تامین خودرو مصرف‌کنندگان باشد.
نکته مهم این است که مردم عادی با سازوکار حضور و فعالیت در بورس کالا آشنا نیستند و کسانی که برای اولین بار می‌خواهند وارد بازار سرمایه شوند و مثلا از بورس خودرو خریداری کنند، باید به یک کارگزاری مراجعه کنند و اینجا یک هزینه کارگزاری بر آنها تحمیل می‌شود. از سوی دیگر نمایندگی‌های فروش و خدمات پس از فروش خودرو هستند. سرنوشت آنها بعد از عرضه خودرو در بورس چه می‌شود؟ آیا اقتصاد توانایی تحمل بار ورشکستگی نمایندگی‌های خودرو در سراسر کشور را دارد؟
اینها سوالاتی است که این طرح به هیچ‌کدام آنها پاسخ نداده است. همچنین قیمت‌گذاری در بورس کالا از نظام عرضه و تقاضا پیگیری می‌شود و رفتن خودرو به بورس سبب رشد نرخ کارخانه‌ای خودروها خواهد شد، بنابراین شهروندان بیشتری توان خرید خود را از دست خواهند داد. اما در مقابل سود حداکثری برای خودروسازان بزرگ تامین می‌شود. همین توازن نابرابر میان منافع صاحبان صنایع و مصرف‌کنندگان هم هست که این گمانه‌زنی را پیش آورده که اعضای کمیسیون صنایع مجلس با لابی‌گری و به اصطلاح دم نمایندگان را دیدن، توسط خوردوسازان بزرگ، بی‌خیال هزینه‌های اجتماعی این طرح شده و پای آن را امضا کرده‌اند.
حالا باید منتظر ماند و دید این برگ برنده خودروسازان این بار چه بلایی بر سر بازار خودرو و توان خرید مصرف‌کنندگان واقعی و نه سرمایه‌گذاران و سوداگران خودرو می‌آورد.