رویداد۲۴| دکتر فرشاد مومنی، اقتصاددان، با تاکید بر اینکه با هر متری که تحولات بازار کار در ایران را ردگیری میکنیم، واقعا علائم نگران کننده است و حکایت از سلطه مناسبات به غایت استثماری و بهره کش و علیه مردم و به نفع صاحبان سرمایههای غیرمولد است، گفت: جز استثناهای کوچک، کل ساختار نهادی ما، متمایل به بهره کشی از نیروی کار و سرویس دهی به سرمایهای غیرمولد است. اینها بیماریهایی است که نمیتوان آنها را با بازی قیمت حل کرد.
وی ضمن انتقاد نسبت به اظهارات اخیر رئیس جمهور درخصوص یارانه پنهانی که دولت به بخش انرژی میدهد، اظهارداشت: اکنون دیدهاند که این ادعا بی آبرو شده و برای توجیه شوک درمانی میگویند حکومت در برابر یک تصمیم سخت قرار دارد. در ۳۵ سال گذشته، تصمیم سخت، دفاع شرافتمندانه از نیروی کار بوده، در غیر این صورت که شوک درمانی را شما در سال چند بار انجام میدهید! اگر آسان بود چه میکردید؟! اکنون تصمیم سخت، پایبندی به شرافت انسانی و پرهیز از استثمار نیروی کار و آشفته کردن خانوارها و کشور است. نابخردیها در سایستگذاری، آن گونه که هست، مقابل چشم سیاستگذار قرار داده نشده و همه ما در این زمینه مسئول هستیم که آنها را آگاه کنیم که درباره چه تصمیم میگیرند.
به گزارش جماران، دکتر فرشاد مومنی، استاد تمام دانشگاه علامه طباطبایی در نشست بررسی «پیچیدگیهای سیاستگذاری دستمزد در ایران و نسبت آن با توسعه ملی» در موسسه مطالعات دین و اقتصاد با بیان اینکه ما با تقدم رتبهای مسائل سطح توسعه، نسبت به کلان و تقدم رتبهای مسائل سطح کلان به خرد روبهرو هستیم، خاطرنشان کرد: در سرزمین گرامی ما به اعتبار ویژگیهای ساختاری و نهادی اش و به اعتبار اینکه اساس مناسبات پاداش دهی به گونهای است که عدهای هر میزان ابهام و عدم شفافیت بیشتر باشد، نفع بیشتری میبرند و مقامات گرامی ما را گیج میکنند، این موضوع، بخش اعظم گرفتاریهای ما را ایجاد کرده است.
اگر توسعه میخواهید به کرامت انسانها، ساختار انگیزشی و حداقل نیازهای آنها اهمیت دهید
وی با تاکید بر اینکه از آنجا که بخش بزرگی از تصمیم گیران ما از دانش تخصصی اقتصاد برخوردار نیستند، برای اینکه دچار این گیج شدگیها نشوند، باید ابتدا به همه مسائل از سطح توسعه نگاه کنند، افزود: در نگاه سطح توسعه، وقتی بحث از دستمزد و منطق هایش مطرح میشود، گفته میشود در توسعه یک اصل موضوعه وجود دارد و بر اساس آن، انسان و انسانها هدف اصلی برنامههای توسعه و مهمترین ابزار تحقق اهداف توسعه هستند، بنابراین اگر توسعه میخواهید به کرامت انسانها و ساختار انگیزشی و حداقل نیازهای آنها اهمیت دهید، اگر این کار را نکردید، در بلندمدت همه ما باختهایم. در نگاه سطح توسعه، انسانها شاقول هستند و در اجرای هر سیاستی باید دید آن موضوع چه بر سر اوضاع و احوال معیشت و سلامت و آموزش و عزت نفس انسانها میآورد و اگر آن سیاست، این موضوعات را خدشه دار میکند، نباید آن را اجرا کرد.
اظهارات آقای پزشکیان درباره یارانه انرژی، بسیار سست و بی بنیاد بود
این اقتصاددان ضمن انتقاد به اظهارات رئیس جمهور در خصوص ضرورت انجام برخی اصلاحات درباره قیمت حاملهای انرژی، ابراز عقیده کرد: اظهارات آقای پزشکیان بسیار سست و بی بنیاد بود، به این دلیل که این عزیزان را و لو اینکه بسیار هم حسن نیت داشته باشند، با متنوع و متفاوت حرف زدن، گیج میکنند. هر کدام از آن حرفها تابع فروض و شروطی است که این فروض و شروط را به ایشان نمیگویند و ایشان سوراخ دعا را گم کرده است. خداوند به ایشان توفیق داده در زمینه این نوع مسائل، در همین چند ماه گذشته بسیار توفیق و موفقیت داشته است! به همین دلیل صمیمانه و مشفقانه دائما به ایشان تذکر میدهم که گوش و وقتت را در اختیار هر کسی نگذار. در غیر این صورت همه ما ضرر میکنیم و از همه بیشتر، خود ایشان ضرر میکند.
دستمزد، یکی از بزرگترین نیروهای برانگیزاننده نوآوریهای فناورانه است
مومنی ضمن اشاره به بخشهایی از مقاله «ژوزف استیگلیتز» که در آن نسبت به این نگاه که انسان هم یکی از عوامل در میان مجموعه عوامل تولید و با آنها همگن است و میتوان این عامل را هم جابجا کرد انتقاد شده، اظهارداشت: او تاکید دارد که شما در اینجا انسان را هم تراز با چوب و آهن در نظر میگیرید و به طعنه و استهزا، تفاوتهای انسان و چوب را برشمرده بود و طرز نگاه به مساله دستمزد را یکی از بزرگترین تجلی گاههای این تفاوتها عنوان کرده بود. در تحلیلهای سطح توسعه، گفته میشود دستمزد، یکی از بزرگترین نیروهای برانگیزاننده نوآوریهای فناورانه است.
ستون فقرات استقلال، انسانهای تولیدکننده هستند و نباید به آنها جفا کرد
این استاد دانشگاه با بیان اینکه یکی از مهمترین عوامل توضیح دهنده پیشگام شدن انگلستان در انقلاب صنعتی این بود که انگلستان بالاترین سطح دستمزدها را پرداخت میکرد، بنابراین در آنجا بالاترین سطح انگیزه برای نوآوریهای فناورانه پدیدار شد، گفت: حتی رابرت آلن در کتاب درخشان «معمای توسعه» میگوید به همان اندازه که دستمزد بالا، نیروی محرکه نوآوری فناورانه بوده، انرژی ارزان هم همین نقش را بازی میکرده است. حالا هدفگذاریهای حکومت گرامی ما را نگاه کنید تا ببینید چه خبر است! از آن بالاتر و حیاتی تر، مطالعههای جدیدی است که در این زمینه وجود دارد؛ که در آن میگوید هیچ عنصری در میان سیاستهای دولت، برای رفع فقر و کاهش نابرابریهای ناموجه به اندازه کیفیت اشتغال و سطح دستمزد پرداختی، اثر تعیین کننده ندارد. ستون فقرات استقلال، انسانهای تولیدکننده هستند و بنابراین نباید به آنها جفا کرد.
رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد با تاکید بر اینکه از دریچه تحلیلهای سطح توسعه، متغیر دستمزد، یک قیمت در کنار سایر قیمتها نیست و نشان میدهد که چقدر حق زحمت انسانها را پاس میدارید و اگر ظلمی در این زمینه انجام شود قابل مقایسه با ظلمی که به چوب و آهن میرود نیست، یادآورشد: نویسندگان کتاب «مرگهای از سر ناامیدی و آینده سرمایه داری» تاکید دارند که غیر از اینکه با روند کاهشی دستمزد، سه نوع مرگ با «خودکشی»، «مرگ به دلیل اعتیاد به الکل» و «مرگ به دلیل اعتیاد به مواد مخدر» افزایش پیدا کرده، روند تولد بچه، خارج از مناسبات ازدواج رسمی هم به طرز حیرت انگیزی افزایش نشان میدهد. حتی روند مراجعه به مسجد و کلیسا سقوط کرده است. یعنی انسان به دلیل اینکه یک پدیده چند بعدی است، تمام آثار و تبعات طرز نگاه ما به مساله دستمزد و حق شناسی نسبت به زحماتش در همه عرصههای حیات جمعی اش هم انعکاس پیدا میکند. نگاه سطح توسعه این گونه است.
به گزارش جماران، مومنی خاطرنشان کرد: «مایکل پورتر» میگوید در کشورهای در حال توسعه، میخواهند مزیت رقابتی را از طریق کاهش سهم نیروی کار جستوجو کنند. در حالی که اگر این کار را کردید، آنچه که میفروشید، محصولا صادراتی تان نیست، بلکه فقر فروشی است و به بهای فقیرکردن مردمتان، جنسی را صادر میکنید و به حکومتگرانمان میگوییم شما متوجه میشوید که چه رابطهای میان فقر و کفر وجود دارد؟! شما از یک سو نیروی کارتان را استثمار میکنید و از سوی دیگر مرتب بودجه نهادهای موعظه گر را بالا میبرید، اما به جای اینکه موعظهها موثر شود، نفرت از موعظه پدیدار میکند. ببینید نگاه از سطح توسعه چه دریافتهایی به ما میدهد؟!
فکر آقای رئیس جمهور گرامی را با تفاوت قیمتها مشغول کردهاند
وی با بیان اینکه فکر آقای رئیس جمهور گرامی را با تفاوت قیمتها مشغول کردهاند و به او نمیگویند که ماجرا بسیار فراتر از اینها است، او را گیج کرده و به سیاستگذاری اقتصادی نادرست انداختهاند، افزود: از دریچه تحلیلهای سطح توسعه، گفته میشود که حیاتیترین کوشش معرفتی باید مصروف این شود که دورهای باطل اصلی بازتولیدکننده توسعه نیافتگی شناسایی شود. مطالعههای جدید مرتبا میگویند یکی از مهمترین دورهای باطل بازتولیدکننده توسعه نیافتگی در کشورهای در حال توسعه، سقوط نسبی دستمزدها چه در ارتباط با بهره وری نیروی کار و چه در ارتباط با دستمزدهای پرداختی در سایر کشورها است. هیچ عنصری از نظر انگیزشی، برای خروج سرمایههای انسانی از یک کشور، به اندازه پرداخت دستمزد ناچیز نقش آفرینی نمیکند. این دور باطل، انبوهی از به هم ریختگیها را از جمله صرف نظر کردن مردم از علایق وطنی شان و خروج از کشور ایجاد میکند.
با دستمزد پایین و استثمار نیروی کار، باکیفیتترین نیروهای کار را فراری میدهید
مومنی ادامه داد: وقتی با دستمزد پایین و استثمار نیروی کار، آنها را فراری میدهید، بخش مهمی از اینها که فراری میشوند، باکیفیت نیروهای کشور بودهاند. بعد آنها را به آنجا فراری میدهید که در تبلیغات رسمی تان به آنها استکبار جهانی میگویید. باید این عزیزان را دعوت کرد که از هر کس که آنها را به اجرای سیاستهای عجیب و غریب ترغیب میکند، تبیینهای سطح توسعه بخواهند. یقین دارم اگر این گونه شود، امکان ندارد حکومتگران گرامی ما به شوک درمانی تن دهند. بسیار تلخ و دردناک است که بی سابقهترین سطح فقر، فلاکت، وابستگی ذلت آور به دنیای خارج و نابرابریهای ناموجه و بی اعتمادی به حکومت در اثر شوک درمانی ایجاد میشود و بعد در سازه ذهنی بعض از حکومتگران، آنها که میگویند شوک درمانی انجام ندهید، تبدیل به عنصر نامطلوب میشوند. کاش میتوانستیم به حکومتگران گرامی بفهمانیم که سیاست تورم زا، همه قراردادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را متزلزل میکند.
متاسفانه دولت با انحراف از نگاه سطح توسعه، تبدیل به کاسب بنگاه دار شده
وی با بیان اینکه بستر تورمی فاجعه آمیزترین سرقتها را از شریفترین آدمها در دستور کار قرار میدهد، افزود:، چون از نگاه از سطح توسعه منحرف شدهاند، تحت الشعاع این قرار گرفتهاند که مرتب بگویند بنزین برای من فلان قدر تمام شده، چرا من با این قیمت بفروشم؟! متاسفانه تبدیل به کاسب بنگاه دار شدهاند. شما با همه حقوقی که مردم بر شما دارند و همه حقوقی که شما میتوانید بر مردم داشته باشید، حاکم هستید، مساله را میخواهید چرتکهای حل کنید؟! نمیشود.
خوگرفتن به شوک درمانی، بازار کار را دچار انبوه آشفتگیها کرده
مومنی ضمن اشاره به دادههای سرشماری سال ۱۳۹۵ که به گفته او، «آه از نهاد بر میآورد»، گفت: این دادهها میگوید خوگرفتن حکومت به شوک درمانی، بازار کار ایران را دچار انبوه آشفتگیها کرده است. اگر حکومت ما میتوانست هزینههای شوک درمانی را از این زاویهها متوجه شود، انشالله که به چنین چیزهایی تن نمیداد. این دادهها میگویند شغل ۷۰ درصد جمعیت شاغل ایران با رشته تحصیلی شان تناسبی ندارد. در برخی از مشاغل، این عدم تناسب حتی از ۹۰ درصد هم عبور کرده است. یعنی ما یک عدهای از تحصیل کردهها را به خارج از کشور فراری میدهیم و از آنها که ماندهاند این گونه استفاده میکنیم! شما متوجه میشوید که هزینه این کارها برای امروز و فردای کشور چیست و چگونه تیشه به ریشه کشور زده میشود؟! اینها از درون شوک درمانی بیرون میآید. این گزارش میگوید یکی از گرانترین زمینههای تربیت متخصص در ایران، متخصصان کشاورزی و صنعتی هستند، اما عدم تطابق زمینه تحصیلی با شغل در بخش کشاورزی، حدود ۸۶ درصد است! نسبتها را ببینید!
این استاد اقتصاد یادآورشد: هر میزان سهم تحصیلات نیروی کار در ایران بالاتر میرود، نرخ بیکاری آنها افزایش مییابد. یعنی حکومت بساطی بر پا کرده که همه خود را سرزنش کنند که چرا سراغ علم رفتهاند! در این زمینه، دانش آموختگان زن، وضعیت بسیار وحشتناکی دارند و ۷۱ درصد دانش آموختگان زن، بیکارند. شما نزدیک به سه، چهارم زنانی که تحصیلات دارند را با سیاستهایتان از اشتغال محروم کردهاید.
با پدیده حاد پرکاری جمعیت بالای ۶۵ سال روبهرو هستیم
رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد با بیان اینکه ما در بازار کار با پدیده حاد پرکاری جمعیت بالای ۶۵ سال روبهرو هستیم به این معنا که آن کس که از سن کارش هم گذشته اگر بخواهد آبرومند زندگی کند باید بیشتر از جوانان کار کند، اظهارداشت: آیا مردم ایران این گونه عزت و کرامت پیدا میکنند؟! همه اینها به این دلیل است که آلت دست منافع مافیاها میشوند و تصور میکنند که راه نجات ایران از مسیر شوک درمانی و استثمار نیروی کار عبور میکند.
به گزارش جماران، رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد ضمن اشاره به ایرادات جدی که به گزارشهای رسمی از آمار اشتغال و بیکاری در کشور منتشر میشود و با کم برآوردیهایی همراه است، گفت: مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی عنوان کرد که بیشتر شاغلین فقیر هستند و کسی که شاغل است نمیتواند از عهده حداقل معیشتش برآید، اما ما در گزارشها از ثبت میزان اشتغال و بیکاری، کسی که دو ساعت قبل از گزارش گیری کار کرده بود را بیکار درنظر نمیگیریم! این قدر ابعاد مساله قابل اعتنا است. گزارشهای رسمی مرکز آمار میگوید تازه کمتر از یک چهارم آن جمعیتی که ما به آنها جمعیت شاغل میگوییم، شغل ۴۱ ساعت در هفته دارند، بقیه کمتر هستند.
برای توجیه استثمار نیروی کار، فریبکاریهایی میکنند
مومنی با بیان اینکه برای توجیه استثمار نیروی کار، فریبکاریهایی میکنند، گفت: یکی از این فریبکاریها این است که اگر قیمت ارز جهش پیدا کرد، مارپیچ تورمی ایجاد نمیکند! اگر نرخ بهره، بیش از ۱۰ برابر نرخ بهره کشورهای همجوار باشد، مارپیچ تورمی ایجاد نمیکند، اما اگر بخش بیشتری از قدرت از دست رفته نیروی کار را جبران کنید، خطر مارپیچ تورمی پیش میآید! از درون این ادعاها این بیرون میآید که سرمایه سالاری وحشی، رانتی و ربوی، در قاعده گذاریهای اقتصادی این کشور، حرف اول را میزند. بعد ببینید چقدر غم انگیز است که عدهای با حسن نیت میگویند ما عدالت را دوست داریم!
علائم تحولات در بازار کار ایران، نگران کننده است
وی تاکید کرد: با هر متری که تحولات بازار کار در ایران را ردگیری میکنیم، واقعا علائم نگران کننده است و حکایت از سلطه مناسبات به غایت استثماری و بهره کش و علیه مردم و به نفع صاحبان سرمایههای غیرمولد است. جز استثناهای کوچک، کل ساختار نهادی ما، متمایل به بهره کشی از نیروی کار و سرویس دهی به سرمایههای غیرمولد است. اینها بیماریهایی است که نمیتوان آنها را با بازی قیمت حل کرد.
مومنی با بیان اینکه در اقتصاد سیاسی توسعه گفته میشود مساله ساختاری، راه حل ساختاری میخواهد، توضیح داد: وقتی شما با انبوهی از مسالههای ساختاری روبهرو هستید، چطور متوجه نمیشوید که بازی با قیمتهای کلیدی نمیتواند مساله را حل کند.
هشدار نسبت به روند شدید نزولی سهم دستمزد و حقوق در ساختار هزینههای بنگاههای اقتصادی
وی با بیان اینکه ما با شکاف بهره وری و دستمزد روبهرو هستیم، به روند شدید نزولی مربوط به سهم دستمزد و حقوق در ساختار هزینههای بنگاههای اقتصادی اشاره کرد و گفت: روند تحولات ارزش دلاری دستمزدهای اسمی در ایران، به خوبی نشان میدهد که چه بر سر آینده کشور میآورند! از این زاویه، اصل ماجرای مناسبات استثماری را میتوان بهتر درک کرد.
از استثمار نیروی کار و جیب بری از آنها با سیاست تورم زا، لذت نبرید
استاد گروه برنامه ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: در ایران، هر میزان عمق ساخت داخل بنگاههای تولیدی کاهش پیدا میکند، و به نام تولید فریبکارانه، خام فروشی و مونتاژکاریهای مشکوک جریان داشته باشد، سهم دستمزد به کل هزینههای بنگاه سقوط بیشتر نشان میدهد. یعنی در رانتی معدنیها و مونتاژکارها مساله استثمار نیروی کار، ابعاد بسیار تکان دهندهای دارد. اگر یک درس بزرگ بخواهیم به حکومتگران گرامی هدیه کنیم این است که مساله دستمزد را به عنوان شاقول استقلال ملی و شاقول عدالت اجتماعی و توسعه ببین و از استثمار نیروی کار و جیب بری از آنها از طریق سیاست تورم زا، لذت نبر.
در ۶۵ سال گذشته، تصمیم سخت، دفاع از نیروی کار بوده
وی ضمن انتقاد از سخنان رئیس جمهور درخصوص حذف یارانه ها، با بیان اینکه خدا رحم کرد که قول دادید شوک درمانی نمیکنید، اگر قول نداده بودید چه میکردید؟! یادآورشد: از سال ۱۳۶۹ تا کنون هر بار میخواهند شوک درمانی ایجاد کنند میگویند اکنون دیگر وقت جراحی است! بعد میخواهند ذهن سیاستگذار با حسن نیت، اما فاقد صلاحیت تخصصی را توجیه کنند میگویند جراحی خون ریزی دارد! آیا اینکه آدمی که خودت با سیاستهای استثماری، کارد به استخوانش رساندید و به فلاکت انداختید، را تنبیه کنید، طبیعی است؟! اسمش پیچ خطرناک و جراحی بزرگ است؟! اکنون دیدهاند که این ادعا بی آبرو شده و برای توجیه شوک درمانی میگویند حکومت در برابر یک تصمیم سخت قرار دارد. در ۳۵ سال گذشته، تصمیم سخت، دفاع شرافتمندانه از نیروی کار بوده، در غیر این صورت که شوک درمانی را شما در سال چند بار انجام میدهید! اگر آسان بود چه میکردید؟! اکنون تصمیم سخت، پایبندی به شرافت انسانی و پرهیز از استثمار نیروی کار و آشفته کردن خانوارها و کشور است. نابخردیها در سیاستگذاری، آن گونه که هست، مقابل چشم سیاستگذار قرار داده نشده و همه ما در این زمینه مسئول هستیم که آنها را آگاه کنیم که درباره چه تصمیم میگیرند.
به خودتان بیایید و بازنگری کنید
این اقتصاددان اظهارداشت: استقلال ملی، عدالت اجتماعی و عزت نفس مردم از طریق ساختار نهادی مشوق تولید فناورانه بیشتر میشود. وقتی گزارشهای تحریم کنندهها و خصوصا آمریکاییها میگوید ما بررسی کردیم اگر میخواهیم کمر اینها را بشکنیم، باید سیاستهای آنها را به سمت اجرای سیاستهای تورم زا و اشتغال زدا ببریم. چگونه است که شما با استکبار جهانی این میزان هم راستا شدهاید؟! از این زاویه حداقل به خودتان بیایید و بازنگری کنید.
در شرایط جنگی و در دوره مهندس موسوی، بیش از ۹۰ درصد شاغلان ایران اشتغال رسمی داشتند
به گزارش جماران، مومنی با یادآوری اینکه در شرایط جنگی و در دوره مهندس موسوی، بیش از ۹۰ درصد شاغلان ایران اشتغال رسمی داشتند، اظهارداشت: اشتغال یک متغیر سیستمی است و انسان هدف برنامههای توسعه است، بنابراین تصمیم گیری درباره دستمزد عادلانه، یکی از مهمترین و خطیرترین تصمیمات است. درباره تصمیم گیری خطیر درخصوص دستمزد، جدی فکر کنید. با بساطی که با شوک درمانی ایجاد کردند، حتی بر اساس گزارشهای رسمی، سهم و وزن اشتغال غیررسمی از سهم و وزن اشغال رسمی بالاتر است. یعنی حتی این دستمزد استثماری که تصویب میکنید، ممکن است به بیش از ۵۰ درصد شاغلان این کشور اصابت نکند و هیچ عنصری در تشویق به غیررسمی سازی بازار کار، به اندازه شوک درمانی نقش نداشته است.