رویداد ۲۴ | از لحظهای که فیلمها و تصاویر از انفجار بندر شهید رجایی منتشر شد، سوالات مختلف و بسیاری در ذهن مردم و فضای مجازی و رسانهای مطرح شده است. از علت این حادثه که هنوز به صورت دقیق عنوان نشده گرفته تا امکان خرابکاری بودن قضیه و .... یکی از موضوعات بسیار مورد بحث نیز این است که در این بندر و کانتینرهای در حال سوختن چه موادی قرار داشته است. گمانههایی در این خصوص مطرح شده که عمدتا با استناد به رنگ شعله و میزان دود، بیان میشود. هوش مصنوعی و چت جیپیتی هم که این روزها مرجع بسیاری از سوالات مردم شده، به کمک آمده و پاسخهایی را در این رابطه میدهد. اما این گمانهها و پاسخهای هوش مصنوعی واقعا قابل استناد است؟
شیما صالحینیا، دکترای شیمی تجزیه با گرایش جداسازی در گفتوگو با «رویداد ۲۴» در این زمینه میگوید: «به کار گیری رنگ شعله در شناسایی مواد مختلف سابقه تاریخی دارد و افزودن برخی مواد مثل نمکها موجب تغییر رنگ شعله میشود».
او با اشاره به اینکه «به طور کلی ما مواد را به دو دسته آلی و معدنی تقتسیم میکنیم و رنگ شعله مواد به هنگام سوختن بسته به اینکه چه ماده و افزودنی در آن وجود داشته، متفاوت است» توضیح میدهد: «معمولا رنگ شعله هنگام سوختن میتواند قرمز، نارنجی، آبی، زرد و یا حتی سفید باشد. با استفاده از رنگ شعله میتواند به صورت تقریبی عناصر شیمیایی موجود را تشخیص داد. البته درصد و ترکیب مواد سوختی و گاهی حلالهای موجود هم در رنگ شعله اثرگذار هستند. به عنوان مثال نمکهایی مثل لیتیم کلرید رنگ شعله را قرمز تیره یا کلسیم کلرید رنگ شعله را نارنجی میکند. سدیم کلرید و کلا نمکهای سدیم رنگ شعله را زرد میکنند. ترکیباتی مثل کلسیم سولفاتها یا پتاسیم کلرایدها میتوانند رنگ شعله را بنفش کنند.»
بیشتر بخوانید: دود نارنجی انفجار بندر رجایی نشانه چیست؟
وی افزود: «سوختن مواد آلی نیز غالبا همراه دود است. در این زمینه هم میتوان گفت که کلا ترکیبات آروماتیک و سنگین هنگام سوختن رنگ شعله را زرد کرده و دود غلیظی دارند. ترکیبات آلیفاتیک سبک مثل بنزین و گازها نیز شعله را زرد میکنند و دود آنها غلظت کمتری دارد. یک سری گازها مثل هیدروژن و ترکیبات اکسیژن دار مثل الکلها رنگ شعله را آبی یا سفید میکنند؛ و ترکیبات هالوژن دار یا ترکیبات حاوی مس مثل سیمهای برق رنگ شعله را متمایل به سبز میکنند.»
صالحینیا ادامه داد: «با این وجود اعلام نظر درباره ترکیب دقیق مواد هنگام انفجار خیلی امکان پذیر نیست. ما به صورت کلی میتوانیم حدس بزنیم، اما به این جهت که فقط یک یا دو ماده در انفجار دخیل نیست و مواد شیمیای مختلفی در حال سوختن هستند، نمیتوان نظر قطعی داد و همه این مواد میتواند در رنگ شعله، غلظت دود و حتی بویی که به مشام میرسد، اثر گذار باشند.»
این شیمیدان گفت: «در انفجار و آتش سوزی بندر شهید رجایی نیز مواد مختلفی در صحنه حضور داشته است، همچنین میزان اکسیژن، رطوبت هوا، زمان عکس برداری و فیلم برداری و حتی روز و شب بودن تصاویر ضبط شده و آتش سوزی میتواند در شعله اثرگذار باشد.»
وی در پاسخ به اینکه پاسخهای هوش مصنوعی در این خصوص چقدر قابل استناد است؟ گفت: «جوابهایی که ما از هوش مصنوعی و چت جی پی تی در این خصوص میگیریم، به صورت کلی قابل استناد نیست و یک حدس است. هوش مصنوعی هم نمیتواند به صورت دقیق بگوید که چه ترکیباتی در آتش سوزی دخیل بوده است. برای پاسخ به این سوال باید حتما از دود و خاکستر باقی مانده نمونه برداری شود و با استفاده از آنالیز دستگاهی بگوییم که چه موادی در انفجار و آتش سوزی اثر داشته داشته.»
صالحینیا در ادامه گفت: «از دیدن تصاویر انفجار صرفا میتوان موارد سوخته را حدس زد. با توجه به اینکه تعداد مواد درگیر انفجار و در حال انفجار بسیار زیاد است و ممکن است مواد شیمیایی، سوخت، هیدروکربنها، چوب، پارچه و ... در حال سوختن باشد؛ همه اینها در شعله، رنگ و غلظت آن اثرگذار هستند. ما به طور کلی میتوانیم بگوییم که ترکیبات در حال سوختن بیشتر ترکیبات هیدروکربنی بودند. از آنجا که حجم دود هم خیلی زیاد بوده است، این حدس تقویت میشود، اما به صورت دقیق و قطعی نمیتوان گفت که دقیقا چه موادی سوخته است چرا که شرایط و مواد درگیر سوختن همه تاثیر گذار هستند.»