رویداد۲۴ - با وجود اهمیت راهبردی تعاون در تحقق عدالت اجتماعی، توزیع عادلانه منابع و افزایش مشارکت مردمی در فعالیتهای اقتصادی، هنوز ظرفیتهای واقعی این بخش در اقتصاد ملی به طور کامل بالفعل نشده است. بر همین اساس، هفته تعاون فرصتی مغتنم برای بازاندیشی در نقش تعاون در توسعه کشور، آسیبشناسی چالشها و مرور اقدامات نهادهایی، چون بانک توسعه تعاون است که مأموریت اصلی آن حمایت از این بخش محسوب میشود.
اندیشه تعاون در فرهنگ اسلامی و ایرانی سابقهای دیرینه دارد. تعاون نه صرفاً یک سازوکار اقتصادی، بلکه مفهومی اجتماعی است که در قرآن کریم نیز با تعبیر «تَعاوَنوا عَلَی البِرّ وَ التَّقوی» مورد توجه قرار گرفته است. این مفهوم بر همکاری متقابل، همبستگی اجتماعی و مشارکت همگانی برای تحقق منافع جمعی تأکید دارد.
در اصول ۴۳ و ۴۴ قانون اساسی نیز بر اهمیت تعاون تصریح شده است. بر اساس این اصول، بخش تعاون باید سهمی معنادار از اقتصاد ملی داشته باشد و بسترهای لازم برای مشارکت آحاد مردم در فعالیتهای اقتصادی از طریق ایجاد شرکتها و اتحادیههای تعاونی فراهم شود. هدف اصلی این سیاستها، عدالت اقتصادی، کاهش فاصله طبقاتی و توزیع متوازن ثروت است.
اقتصاد ایران متشکل از سه بخش اصلی «دولتی» به عنوان متولی مدیریت منابع عمومی و زیرساختهای کلان، «خصوصی» به عنوان موتور محرک کارآفرینی و سرمایهگذاری و «تعاون» به عنوان پیونددهنده عدالت اجتماعی با بهرهوری اقتصادی است.
در این میان بخش تعاون نقشی متمایز دارد؛ زیرا برخلاف رویکرد سودمحور صرف، به دنبال ترکیب کارایی اقتصادی با عدالت اجتماعی است. در تعاونیها اصل بر مشارکت جمعی، مالکیت مشترک و توزیع عادلانه سود میان اعضاست. همین ویژگیها موجب شده که تعاون در بسیاری از کشورها به عنوان مدلی برای توسعه پایدار، تقویت سرمایه اجتماعی و افزایش تابآوری اقتصادی شناخته شود.
با وجود این، سهم واقعی تعاون در اقتصاد ایران هنوز فاصله قابل توجهی با اهداف اسناد بالادستی از جمله چشمانداز ۱۴۰۴ و برنامههای توسعهای کشور دارد. یکی از دلایل اصلی این شکاف، نیاز به نهادهای مالی تخصصی برای حمایت مؤثر از تعاونیهاست.
بانک توسعه تعاون در سال ۱۳۸۸ بر اساس سیاستهای کلی اصل ۴۴ قانون اساسی و با هدف تقویت بخش تعاون تأسیس شد. این بانک تنها بانک تخصصی کشور است که مأموریت اصلی آن نه صرفاً کسب سود، بلکه توانمندسازی تعاونیها، حمایت از اشتغالزایی و توسعه مناطق محروم است.
ویژگی متمایز بانک توسعه تعاون آن است که فلسفه وجودی آن بهطور مستقیم با اهداف تعاون همسو است. در واقع، این بانک حلقه واسطی است میان سیاستهای کلان اقتصادی و نیازهای عملیاتی تعاونیها. تسهیلات خرد و کلان، ابزارهای مالی نوین و حمایتهای اعتباری بانک توسعه تعاون زمینهای فراهم کرده تا تعاونیها بتوانند در حوزههای مختلف از کشاورزی و صنایع کوچک گرفته تا خدمات، حملونقل و فناوری اطلاعات فعال شوند.
فرهنگ تعاون، بنیان موفقیت این بخش است. اگر جامعه به مزایای تعاونیها باور داشته باشد، تشکیل و گسترش این نهادها به شکل طبیعی اتفاق خواهد افتاد. بانک توسعه تعاون طی سالهای اخیر تلاش کرده با برگزاری دورههای آموزشی، انتشار محتوای ترویجی و همکاری با رسانهها، فرهنگ تعاون را در میان مردم و فعالان اقتصادی نهادینه کند.
همچنین، تعامل این بانک با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و صندوق ضمانت سرمایهگذاری تعاون باعث شده که شبکهای حمایتی برای کاهش ریسک فعالیت تعاونیها شکل بگیرد. این حمایتها از یکسو به جلب اعتماد سرمایهگذاران و کارآفرینان منجر شده و از سوی دیگر، زمینه ورود نسل جوان به عرصه تعاون را فراهم کرده است.
هفته تعاون فرصتی برای بازخوانی مأموریتها و مرور دستاوردها است. در این مقطع زمانی، رسانهها، دانشگاهها و نهادهای اقتصادی به طور ویژه به اهمیت تعاون میپردازند و این بهترین بستر برای گفتوگوی ملی درباره جایگاه تعاون در توسعه کشور است.
برای نظام بانکی کشور، هفته تعاون یادآور این حقیقت است که توسعه اقتصادی صرفاً با گسترش فعالیتهای بزرگمقیاس و سرمایهگذاریهای کلان محقق نمیشود؛ بلکه حمایت از کسبوکارهای کوچک، تعاونیها و مشارکت مردمی همانقدر اهمیت دارد. در این میان، بانک توسعه تعاون به عنوان بازیگر اصلی در حوزه تأمین مالی بخش تعاون، نقشی حیاتی دارد.
یکی از اهداف کلیدی اقتصاد ایران، تحقق عدالت اجتماعی و کاهش فاصله طبقاتی است. تجربه جهانی نشان میدهد که مدل تعاونی بهترین ابزار برای دستیابی به این هدف است. در تعاونیها، سود و زیان به صورت عادلانه میان اعضا تقسیم میشود و تمرکز ثروت در دست گروه محدودی اتفاق نمیافتد.
بانک توسعه تعاون نیز با سیاستگذاری در حوزه تسهیلات و حمایتهای اعتباری، عملاً بانک عدالتمحور به شمار میرود. این بانک با تأکید بر شفافیت، اخلاق حرفهای و پاسخگویی اجتماعی، کوشیده است تا عملیات بانکی را در خدمت منافع جمعی و نه صرفاً منافع فردی قرار دهد.
با وجود پیشرفتهای قابل توجه، هنوز بخش تعاون در ایران با چالشهایی مواجه است که از جمله آنها میتوان به ضعف در ابزارهای مالی نوآورانه، کمبود آگاهی عمومی نسبت به مزایای تعاونیها، موانع بروکراتیک در ثبت و فعالیت تعاونیها و فاصله میان اهداف اسناد بالادستی و واقعیتهای اقتصادی اشاره کرد.
با این حال، فرصتهای مهمی نیز وجود دارد. سیاستهای حمایتی دولت، ظرفیتهای قانونی و تجربه جهانی در توسعه تعاونیها میتواند زمینهساز جهشی بزرگ در این بخش باشد. بانک توسعه تعاون به عنوان نهاد مالی تخصصی، میتواند محور این تحول قرار گیرد.
بانک توسعه تعاون به عنوان تنها بانک تخصصی این حوزه، مأموریتی خطیر بر دوش دارد: توانمندسازی تعاونیها، تأمین مالی عادلانه، ترویج فرهنگ تعاون و حرکت به سوی تحقق سهم واقعی تعاون در اقتصاد ملی.
سیزدهم شهریور و هفته تعاون، بهترین زمان برای یادآوری این مأموریتها و تأکید دوباره بر این حقیقت است که اقتصاد ایران بدون تعاون، ناقص خواهد بود.
هفته تعاون صرفاً یک مناسبت تقویمی نیست؛ بلکه فرصتی استراتژیک برای بازنگری در مسیر طیشده و طراحی آیندهای روشن برای بخش تعاون. در شرایطی که اقتصاد ایران نیازمند تقویت عدالت اجتماعی، افزایش تابآوری و ارتقای بهرهوری است، بخش تعاون میتواند نقشآفرینی بیبدیلی داشته باشد.