رویداد۲۴| تصویری که کاخ سفید از دیدار حاشیهساز ترامپ با امیر قطر منتشر کرد، بار دیگر توجهها را به سوی رفتارهای عجیب و خارج از عرف دیپلماتیک رئیس جمهور آمریکا جلب میکند.
دونالد ترامپ که در جریان سفر خود به مالزی برای ساعتی در پایگاه العدید توقف داشت تا هواپیما سوختگیری کند، حاضر به پیاده شدن از هواپیما نشد و امیر قطر و هیئت همراه او را به حضور پذیرفت!
این اقدام وی با واکنشهای گستردهای در فضای مجازی همراه بود و کاربران عربی نوشتند: «دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، از پیاده شدن از هواپیمای خود یا فرود رسمی در فرودگاه دوحه خودداری کرد و سپس مراسم استقبال بهصورت معکوس برگزار شد؛ بهجای آنکه ترامپ از هواپیما پیاده شود، امیر قطر به هواپیمای ریاستجمهوری آمریکا رفت و دیدار در داخل هواپیما انجام گرفت».
در این دیدار امیر قطر به ترامپ گفت: «به محض اینکه خبردار شدم برای سوختگیری در دوحه توقف خواهید کرد، گفتم خدمت برسم و از شما استقبال کنم».
آنطور که از بیانیه دیوان امیری قطر مشخص است این کشور دیدار با ترامپ را فرصت تلقی کرده و در راستای منافع خود حاضر شده که بیتوجهی ترامپ به تشریفات معمول را نادیده بگیرد و تمرکز خود را بر اصل ماجرا یعنی رایزنی رئیس جمهور ایالات متحده بگذارد.
رسانهها، اما این اقدام ترامپ را نادیده نگرفته و به شدت به آن واکنش نشان دادند. به هرحال ترامپ با این اقدام خارج از عرف دیپلماتیک خود یک پیام روشن به قطر و دیگران فرستاد. پیامی که در کنار رفتارهای مشابه او، یک سوال کلیدی را مطرح میکند؛ ترامپ «آداب دیپلماتیک» را کماهمیت میپندارد یا به عمد آنها را زیر پا میگذارد تا نوع جدیدی از دیپلماسی را تعریف کند؟
این اولین بار نیست که ترامپ پروتکلها را نادیده گرفته است. از استفاده از توییتر برای اعلن سیاست خارجی گرفته تا دیدارهای دیپلماتیک بدون هماهنگی. او بارها در اجلاسها، ملاقاتها و نشستهای چندجانبه، با زبان تند، سخن گفته یا واکنشهایی در فضای مجازی نشان داده که به هیچ وجه از رئیس جمهور آمریکا انتظار نمیرفته است. این رفتار ترامپ مصادیق متعددی دارد مثلا همین دیدار اخیر او با سران کشورهای اروپایی که عکس آن در فضای رسانهای جنجالی شد. فشار دادن دست مکرون یا آن برخورد پرحاشیه با زلنسکی، رقص امروزش در مالزی یا آن ویدیوی پرحاشیه در واکنش به اعتراضات گسترده در آمریکا.
رویکرد ترامپ در عرصه دیپلماسی با الگوهای پیشین تفاوت چشمگیری دارد: او گزینه «روابط شخصیسازیشده» را به جای روابط نهادی و رسمی برگزیده است، پروتکلها را کنار میگذارد و در نهایت، این مجموعه رفتارها، به گفته برخی، تبدیل به یک روند شده است.
چنین رفتاری چند پیام روشن دارد: اول اینکه ترامپ میکوشد از خود تصویر یک رئیس بدون مرز ارائه دهد، رئیسی که میخواهد همه قواعد موجود را بازنویسی کند. دوم اینکه این رفتار ممکن است باعث تضعیف اعتماد بینالمللی شود؛ وقتی رئیسجمهوری از آداب ملاقات با میزبان میگذرد، میزبان ممکن است احساس کند جایگاهش نادیده گرفته شده — و این احساس میتواند به کاهش ظرفیت دیپلماتیک واقعی منجر شود.
در سیاست جهانی امروز، نمادها حجم زیادی از معنا را منتقل میکنند. نمونههای متعدد نشان دادهاند که ترامپ به جای آنکه نقش «مدیر بینالمللی» را بازی کند، نقش «نمایشدهنده جهانی» را برگزیده و آنگاه پروتکل را کماهمیت میپندارد.
ادامه این روند، اما حتما نتایج و پیامدهایی خواهد داشت. اول اینکه ممکن است کشورهایی که با آمریکا تعامل دارند، احساس کنند این کشور غیردقیق و نامطمئن است و به همین خاطر سراغ شرکای جدیدی بروند. دوم اینکه چنین رفتارهایی در داخل آمریکا میتواند به کاهش وزن دیپلماسی نهادی و افزایش وزن روابط فردی منجر شود؛ ساختاری که وقتی رئیسجمهور عوض شود، بازسازی آن دشوار خواهد بود.
رفتار اخیر ترامپ در قطر، اگرچه ممکن است از منظر برخی، موضوعی جزئی باشد، اما وقتی در کنار سابقهای از اقدامات مشابه گذاشته شود، تبدیل به بخشی از سبک منحصربهفرد او در دیپلماسی میشود. سبکی که پروتکل را کنار میزند، تأثیر نمادین را برجسته میکند و قواعد موجود را به چالش میکشد. در جهانی که همه رهبران زیر ذرهبین رسانهها هستند، عقبنشینی از عرفها میتواند هزینههای بلندمدت داشته باشد؛ هزینهای که ممکن است به اعتماد و اثرگذاری سیاسی امریکاییها لطمه بزند.