رویداد۲۴ | مازیار وکیلی: خانه پدری یکی از جنجالیترین فیلمهای دو دهه اخیر سینمای ایران است. فیلمی به نویسندگی و کارگردانی کیانوش عیاری که در آن بازیگرانی مانند مهدی هاشمی، شهاب حسینی، مهران رجبی، نازنین فراهانی و مینا ساداتی بازی کردهاند. در ادامه این مطلب به نقد و بررسی این فیلم خواهیم پرداخت.
ملوک دختر جوان یک خانواده سنتی است که به دلایل ناموسی، پدرش کلبحسن (مهران رجبی) خواهان مرگ او است و برای اینکار به پسر کوچکش به نام محتشم گفته تا قبری در زیرزمین حفر کند تا برای پاک کردن ننگ و حفظ آبروی خانواده، ملوک را دور از چشم مادر و خواهرانش کشته و در آنجا دفن کنند...
مهران رجبی در سینمای ایران پدیده عجیبی است. بازیگری که در یک بازه زمانی چند ساله او را در همه شبکهها میدیدیم. حضور رجبی به قدری زیاد و پررنگ بود که مردم به شوخی میگفتند: رجبی فقط در کانال کولر حضور ندارد. رجبی دو چیز داشت که باعث حضور گسترده و پردامنهاش در سینما و تلویزیون میشد. یکی نمک ذاتی او به عنوان کمدین و دیگری تواناییاش در بداهه پردازی و صحنه گردانی که به او اجازه میدهد در فیلمها و سریالهایی که فیلمنامه درست و حسابی ندارند نبض صحنه را در دست بگیرد. رجبی بازیگر بزرگی نیست و این را کارنامه کاریاش نشان میدهد. اما خب مثل یک کاسب کار هوشمند راه نان درآوردن از سینمایی که چندان به هنر اهمیت نمیدهد را خوب یاد گرفته است.
نکته شگفت انگیز، اما این جا است که همین مهران رجبی در فیلمهای کیانوش عیاری تبدیل به بازیگر دیگری میشود. امکان ندارد شما خانه پدری را ببینید و از حضور رعب آور کلب حسن نترسید. مرد متحجری که به بی رحمانهترین شکل ممکن دخترش را به قتل میرساند و این کار را هم به حساب غیرت و مردانگیاش میگذارد. کلب حسن همان مردی است که گناه اول را انجام میدهد و تاریخ خشونت یک خانواده را با دستان خودش مینویسد. مهران رجبی در خانه پدری عالی است. حضورش میترساند و تماشاگر بعید است او را به عنوان نماد تحجر به این راحتیها فراموش کند.
بیشتر بخوانید: نقد و بررسی فیلم موقعیت مهدی | نگاهی شاعرانه به جنگ
بعید است تماشاگران عام سینمای ایران چیزی از نازنین فراهانی به خاطر داشته باشند. او را در فیلمها و سریالهای مختلف دیده است، اما بعید است بتوانند ویژگی خاصی برای بازی او بیان کنند. علتش این است که نازنین فراهانی از آن بازیگرانی نیست که شاه نقش گیرش بیاید. صورت سرد و خنثی و لحن مونوتونی دارد. هیچ گاه هم تلاش نکرده تغییری در این وضعیت ایجاد کند و از بدشانسی هر جا هم تلاش کرده آن ویژگیهای ذاتی را تغییر دهد شکست خورده است. خب بازیگری با چنین ویژگیهایی بعید است جایی در حافظه جمعی تماشاگران ایرانی پیدا کند.
عیاری، اما از این ویژگیهای فراهانی به نفع فیلمش استفاده کرده و به او نقش راوی خاموش آن خانه نفرینی را داده است. خانهای که در آن کلب معصومه نماینده همه زنانی است که قربانی مردسالاری تاریخی ایران شدهاند. از همین زاویه کلب معصومه بیشتر یک نماد است. نمادی از تاریخ زنانگی در ایران و نماد این که سنت با زن ایرانی چه کرده است. با این نگاه تاثیر کلب معصومه بر روی ابعاد دراماتیک فیلم هم بسیار بیشتر از سایر شخصیتها است. او خود تاریخ ایران است.
علت توقیف خانه پدری را خشونت بیش از اندازه سکانس به قتل رسیدن ملوک توسط کلب حسین عنوان کردهاند. اما ماجرا فراتر از این حرفها است. فیلم عیاری حمله مستقیم گزندهای بود به تمام سنتهای ایرانی که باعث به وجود آمدن اوضاع عجیب امروز شدهاند. این حمله مستقیم چیزی نبود که به مذاق مدیران فرهنگی ایرانی خوش بیاید. برای همین هم دادستانی مستقیماً برای توقیف فیلم عیاری ورود کرد و اجازه نداد تا این فیلم درست و حسابی رنگ پرده را ببیند. عیاری تیری از چله کمان رها کرده بود و آن تیر درست به هدف نشسته بود. برای همین هم هست که خانه پدری تا این اندازه محافظه کاران ایرانی را عصبانی کرده است.
خانه پدری را میشود فمنیستی تعبیر کرد و آن را یک بیانیه تند و تیز و گزنده علیه مردسالاری دانست. اما چنین تعبیری اگر غلط هم نباشد کامل نیست. مسئله عیاری در خانه پدری تاریخ و سنتها است نه صرفاً حقوق زنان. آن خانه که مدام رو به زوال میرود را میتوان ایران دانست که بعد از ۲۵۰۰ سال تاریخ و تمدن در بدترین حالت خود به سر میبرد. عیاری راوی شکست گفتمان تاریخی ایران است. ایرانی که سنتها در آن اجازه نفس کشیدن را از مردم گرفته است. عیاری داستان آن جسد را به دورههای مختلف تاریخی پیوند میزند تا بگوید اوضاع همیشه همین بوده و چیزی تغییر نکرده است. خب با این توضیحات مشخص میشود خانه پدری چقدر فیلم گزندهای است و فضای فرهنگی کشور تحمل چنین فیلم گزندهای را ندارد.