رویداد۲۴| بنزین در ایران همواره یکی از حساسترین کالاهای اساسی بوده و بهدلیل قیمت یارانهای آن، هرگونه تغییر در شیوه توزیع یا قیمتگذاریاش با واکنشهای گسترده اجتماعی همراه میشود. در سالهای اخیر، بحثهایی درباره اجرای مدل بنزین سه نرخی مطرح شده که بسیاری از کارشناسان آن را ناکارآمد و ناعادلانه میدانند. این مدل نهتنها مردم را به اصلاح مصرف ترغیب نمیکند، بلکه پس از مدتی کارایی خود را از دست میدهد و نیازمند افزایش مجدد قیمت و ایجاد شوکهای دورهای است. در چنین شرایطی، طرحی با عنوان «بنزین به نفر» بهعنوان جایگزینی عادلانهتر و کارآمدتر مطرح شده است.
در مدل فعلی، یارانه بنزین به خودرو تعلق میگیرد، نه به فرد. این مسئله باعث شده دهکهای بالای درآمدی که مالک خودروهای بیشتری هستند، سهم بیشتری از یارانه دریافت کنند، در حالی که حدود ۴۵ درصد از خانوارهای کشور که فاقد خودرو هستند، عملاً از این یارانه بیبهرهاند. آمارها نشان میدهد تنها ۴.۶ درصد از خانوارها مالک ۲۲ درصد از خودروهای کشور هستند و بیشترین بهرهمندی را از یارانه بنزین دارند. این نابرابری در بهرهمندی، با اجرای مدل سه نرخی، تشدید خواهد شد.
طرح «بنزین به نفر» با هدف تخصیص سهمیه بنزین به هر کد ملی، تلاش میکند عدالت اجتماعی را در توزیع یارانه انرژی محقق کند. در این مدل، حتی افراد فاقد خودرو نیز از یارانه بهرهمند میشوند و میتوانند سهمیه خود را ذخیره یا واگذار کنند. این امر نهتنها انگیزه مصرف بهینه را افزایش میدهد، بلکه زمینهساز کاهش قاچاق سوخت نیز خواهد بود. از سوی دیگر، این طرح میتواند به تنوعبخشی در سبد سوخت کشور کمک کند و استفاده از سوختهای جایگزین مانند CNG، LPG و برق را در صنعت حملونقل گسترش دهد.
بر اساس دادههای ارائهشده در کنفرانس بینالمللی بهینهسازی مصرف انرژی، بهرهمندی دهک دهم جامعه از یارانه بنزین بیش از ۱۷.۵ برابر دهک اول است. این اختلاف فاحش نشان میدهد که تخصیص یارانه به خودرو نهتنها ناعادلانه بلکه ضدتوسعهای است. در مقابل، تخصیص یارانه به نفر میتواند با ایجاد انگیزه در مصرفکنندگان، کنترل مصرف را به خود مردم واگذار کند و مسیر اصلاح ساختار یارانه انرژی را هموار سازد.