رویداد۲۴| از روزهای آغازین اعلام کیش بهعنوان منطقه آزاد تا امروز، این جزیره همواره با وعده تبدیل شدن به «دوبی ایران» مطرح شده است؛ اما مسیر واقعی توسعه، محدودیتهای اقتصادی و اجتماعی باعث شد تا کیش نتواند رؤیای رقابت با همسایه ثروتمند خود را محقق کند.
ایده ایجاد منطقه آزاد کیش در دهه هفتاد، یکی از پروژههای کلان اقتصادی دولت هاشمی رفسنجانی بود. هدف اصلی این بود که کیش به نمونهای از یک اقتصاد آزاد و پویا در خلیج فارس تبدیل شود؛ جایی که سرمایهگذاران خارجی و داخلی بتوانند بدون محدودیتهای معمول تجارت در ایران فعالیت کنند و جزیره به مرکز گردشگری و تجارت پیشرفته بدل شود. خود هاشمی رفسنجانی، کیش را فرصتی برای رقابت مستقیم با دوبی میدید و برنامهریزیها بر این اساس بود که این جزیره به دروازه ایران در خلیج فارس و نقطهای جذاب برای سرمایهگذاری بینالمللی تبدیل شود. سیاستهای اولیه منطقه آزاد، از معافیتهای مالیاتی گرفته تا تسهیل در صدور مجوزها و ورود کالا و ارز، نشان میداد که اهداف بلندپروازانه و واقعی برای کیش تعریف شده است.
با این حال، مسیر توسعه کیش با چالشهای جدی مواجه شد. مقایسه کیش و دوبی در طول این سالها به وضوح نشان میدهد که دوبی توانسته با سرمایهگذاریهای کلان، زیرساختهای مدرن، آزادیهای اقتصادی و اجتماعی و جذب گردشگر بینالمللی، خود را به یک مرکز جهانی تجارت و گردشگری تبدیل کند. کیش، اما همواره در جایگاه دوم باقی ماند، چرا که محدودیتهای نهادی، قوانین داخلی و دشواری جذب سرمایهگذاری خارجی مانع تحقق کامل برنامههای توسعه شد.
یکی از تفاوتهای بارز، حوزه اجتماعی و فرهنگی است. کیش همواره با آزادیهای نسبی در پوشش و رفتار اجتماعی نسبت به سایر نقاط ایران شناخته شده است، اما این آزادیها غیررسمی و موقتی بوده و همیشه تحت فشارهای مختلف دولت مرکزی و نهادهای امنیتی قرار داشته است. بسیاری از گردشگران و سرمایهگذاران، محدودیتهای فرهنگی و نبود ثبات قانونی را مانعی برای فعالیت خود میدانند؛ مانعی که دوبی با ایجاد فضای باز و مدرن توانسته آن را برطرف کند.
نمونه بارز این تضاد، ماراتن کیش است که امسال با حضور ۵ هزار نفر برگزار شد و چنان مورد استقبال قرار گرفت که برخی گمان کردند، با این دست فرمان میتوان در سالهای آتی به دوبی رسید، اما مخالفان این رویداد، با جنجالهای مذهبی و فرهنگی آن را هم به چالش کشیدند. فقط این نیست، همین چند وقت پیش هم شاهد جنجال سازی برای قهوه پارتی در کیش بودیم و دیدیم که رویداد ساده چطور به بازداشت برگزار کنندگان رسید و حاشیهساز شد. این درحالی است که در دوبی، برگزاری چنین رویدادهایی بدون حاشیه و با حضور بینالمللی تبدیل به نماد قدرت گردشگری جزیره شده است، شاهد آنکه مسابقه دوی ماراتن دبی در ۲۰۲۵ با حضور ۳۰۷ هزار دونده در خیابان شیخ زاید امارات برگزار شد.
تنشها و محدودیتها در کیش، اما همیشه سایهای بر فعالیتهای بینالمللی انداخته و مانع از آن شده که این مروارید خلیج فارس علیرغم برتریهای طبیعی و تاریخی که بر دوبی دارد، به هدف اصلی خود یعنی کسب مقاوم اول جذب گردشگر در خلیج فارس برسد.
واقعیت این است که کیش در عمل نتوانسته فراتر از یک مقصد تفریحی و تجاری داخلی عمل کند. ضعف در مدیریت، محدودیتهای اقتصادی، نبود سرمایهگذاری خارجی واقعی و فشارهای اجتماعی مانع رسیدن کیش به جایگاه دوبی شده است. دوبی توانسته با ترکیبی از آزادیهای اقتصادی و اجتماعی، زیرساختهای مدرن و سیاستهای جذب سرمایه، مسیر رشد جهانی خود را تثبیت کند، در حالی که کیش همچنان در آرزوی تحقق یک «منطقه آزاد واقعی» باقی مانده است.
تجربه کیش نشان میدهد که ایجاد یک منطقه آزاد موفق تنها با قانونگذاری اقتصادی و معافیتهای مالیاتی تحقق نمییابد؛ بلکه نیازمند سیاستهای شفاف، آزادیهای اجتماعی نسبی، امنیت سرمایهگذاری و ثبات مدیریتی است. بدون این عناصر، حتی اگر کیش روی نقشه «منطقه آزاد» باشد، نمیتواند به رقیب واقعی دوبی تبدیل شود و رؤیای «دوبی ایران» تنها روی کاغذ باقی میماند.