رویداد۲۴ | بیش از یک هفته از مناظره پر سر و صدا میان آقایان حامد کاشانی و عبدالرحیم سلیمانی اردستانی سپری شده است و در این مدت، جامعه نظاره گر برخی تلاطمات رفتاری در میان هواداران دو سوی ماجرا بوده است. موضوعی که این ذهنیت را بار دیگر در فضای عمومی پر رنگ کرد که آیا شیوه طرح و تبیین مبانی مذهب شیعه در رسانهها و انظار عمومی، بدین نحو و با این شکل، صحیح میباشد؟
این مناظره گرچه از منظر علمی میتوانست فرصتی برای بازخوانی مبانی کلامی باشد، اما با توجه به بستر رسانهای، واکنشهایی فراتر از محیط تخصصی برانگیخت. همین امر ضرورت بازنگری در نحوه ارائه مباحث کلامی و فقهی در حوزه عمومی را برجسته میسازد.
مذهب شیعه، چه از منظر تاریخی و چه از منظر کلامی، بر پایه اصولی استوار است که عقلانیت دینی، نصوص معتبر و تجربه تاریخی امت اسلامی را به هم پیوند میزند. مسئله «امامت» و «ولایت» بهعنوان رکن اساسی شیعه، نه تنها ریشه در قرآن و سنت دارد، بلکه در بستر عقلانی تاریخ صدر اسلام نیز قابل دفاع است.
اما آنچه در فضای رسانهای گاه مغفول میماند، فاصلهگذاری میان اصول بنیادین و مباحث اختلافی است. در حالی که حقانیت شیعه بر پایه اصول محکمی، چون «ضرورت جانشینی معصوم»، «استمرار هدایت الهی در قالب ولایت»، «اتکای امامت بر نص و معیارهای الهی» و «پیوند وثیق میان قرآن و عترت» قابل تبیین است، پرداختن به مباحث اختلافی در رسانهها میتواند چهره این اصول را مخدوش و مخاطب را دچار سوءبرداشت کند.
مسئله اصلی در مناظرات رسانهای این است که موضوعاتی که باید در محیط تخصصی طرح شوند، وارد فضای عمومی و احساسی میشوند. این جابهجایی میدان، چند پیامد مهم دارد:
۱. تبدیل بحث علمی به منازعه رسانهای
رسانهها ذاتاً به دنبال جذابیت، سرعت و واکنش مخاطب هستند؛ در حالیکه مباحث کلامی نیازمند دقت، زبان تخصصی و فضای آرام علمی است. مناظره آقایان کاشانی و اردستانی نیز در چنین بستر ملتهبی ناخواسته از مبانی به حواشی کشیده شد.
۲. کمرنگ شدن مبانی حقانیت شیعه
وقتی بحثها حول روایات جزئی یا تعابیر حساسبرانگیز میچرخد، فرصت تبیین منطقی و عمیق اصول امامت از دست میرود.
۳. زمینهساز شدن برای سوءبرداشتها و شکافهای اجتماعی
بیشتر بخوانید:
جامعه امروز بیش از هر زمان نیازمند انسجام است؛ انتشار مباحث اختلافی بدون مقدمات علمی میتواند باعث تشویش ذهنی مخاطب و تقویت تنشهای مذهبی شود. همانگونه که در فقره جاری، موضوع با برخی ادعاهای اقای اردستانی در شبکه تلویزیونی کلمه که به هواداری از عقاید وهابیت شهره است آغاز شد و با واکنشهای تند برخی مداحان در هیئتهای عزاداری خاتمه یافت، یعنی یک بازه معیوب در ابتدا و انتها.
مناظره اخیر نشان میدهد که باید تفکیک روشن میان ساحت رسانه و ساحت علم برقرار شود، بدین نحو که در رسانهها تمرکز بر اصول و مبانی مشترک از قبیل «تبیین عقلانی امامت»، «نقش اهل بیت در هدایت امت»، «جایگاه اخلاق، عدالت و عقلانیت در مذهب شیعه» و «معرفی شخصیت و سیره ائمه (ع)» انجام پذیرد که این موضوعات هم حقانیت شیعه را روشن میکند و هم قابلیت فهم برای عموم دارد. در ادامه، در حوزههای علمیه و دانشگاهها بررسی مباحث اختلافی از قبیل «بررسی اسناد روایی»، «تحلیل تاریخی اختلافات»، «نقدهای تخصصی میانمذهبی» و «تعارضات ظاهری روایات و روششناسی حل آنها» مورد توجه قرار گیرد که این مباحث، نیازمند زبان تخصصی و مخاطب آشنا با قواعد علم کلام و حدیث است.
اصول شیعه، از جمله نصوص ولایت، حدیث ثقلین، غدیر، منزلت، سفینه و استمرار ولایت الهی، عمق و انسجامی دارد که در فضای عقلانی قابل دفاع است. طرح این مبانی در رسانهها هم دارای جذابیت است، هم فهمپذیر است، و هم از تنش اجتماعی جلوگیری میکند. در مقابل، پرداختن رسانهای به مباحث تخصصی مانند برخی روایتهای تعارضی یا برداشتهای خاص، میتواند اصل حقانیت را تحتالشعاع قرار دهد.
مناظره آقایان کاشانی و اردستانی بیش از آنکه اختلافات علمی را برجسته کند، یک پیام مهم برای فضای دینی ایران داشت: «ضرورت بازنگری در اینکه چه موضوعی در کجا باید مطرح شود.»
حقانیت شیعه، اگر بر اصول آن تکیه شود، روشن و استوار است؛ اما انتقال بحثهای تخصصی به رسانهها نه تنها به تبیین این حقانیت کمک نمیکند، بلکه گاه آن را در سایه حواشی و سوءبرداشتها قرار میدهد.
به نظر میرسد شروع ماجرا توسط آقای سلیمانی اردستانی در شبکه کلمه و بیان مباحثی در خصوص شهادت حضرت زهرا (س) که میتواند جزئی از مباحث اختلافی در میان محققین شیعه باشد؛ آن هم در ایام عزاداری برای آن حضرت صحیح نبود. یکی از نقدها کاربست عباراتی در مناظره بود که در ذهن مخاطب شیعی، تعبیر به سبک شمردن مقام امامت می شد؛ همانند عبارت استفاده شده در خصوص دلیل شهادت امام جواد (ع).
از سوی دیگر پذیرش مناظره در یک رسانه عمومی توسط آقای کاشانی با موضوعی که باید در یک محیط علمی و آکادمیک مورد بررسی قرار می گرفت، به چهره مذهب تشیع آسیب وارد کرد؛ این همه باید سنجیدهتر و با در نظر گرفتن تمامی جوانب انجام میگرفت.
برای حفظ انسجام دینی و روشنی گفتمان مذهبی، شایسته است رسانهها به اصول مذهب بپردازند، نه اختلافات؛ و مباحث عمیق و تخصصی در جایگاه اصلی خود، یعنی حوزه و دانشگاه، پیگیری شود. این مسیر، نه تنها مناقشات را از التهاب دور میکند، بلکه باعث میشود چهره حقیقی و عقلانی مذهب شیعه در جامعه با وضوح بیشتری دیده شود.