رویداد۲۴| ابوالفضل اقبالی، مدرس «زیست عفیفانه» و از مدافعان تفسیر سختگیرانه قوانین حجاب و خانواده، در مناظرهای اخیر «آزاد» که بازتاب گستردهای هم در شبکههای اجتماعی و رسانهها داشت، با ادعایی جنجالی توجه افکار عمومی را به خود جلب کرد. او در این مناظره، تنها وظیفه زن در خانواده را تمکین جنسی دانست و تأکید کرد که رضایت زن اهمیتی ندارد؛ به بیان او، زن در مقابل دریافت نفقه و مهریه موظف است بدون قید و شرط خود را در اختیار شوهر قرار دهد.
اظهارات اقبالی با واکنش گسترده جامعه مدنی و فعالان حقوق زنان مواجه شد. منتقدان میگویند این دیدگاه، زن را به کالایی در برابر دریافت حقوق مالی تقلیل میدهد و حذف عنصر رضایت، کرامت و آزادی شخصی او را نادیده میگیرد.
به همین بهانه لازم است توضیح دهیم که تمکین دقیقا چیست؟ در قانون مدنی، تمکین به معنای انجام وظایف زناشویی و خانوادگی زن در مقابل شوهر تعریف شده است. این مفهوم شامل دو نوع اصلی است:
نخست، تمکین عام به معنی اطاعت زن در زندگی مشترک، شامل سکونت در منزل تعیینشده توسط شوهر و پذیرش ریاست او بر خانواده.
دوم هم تمکین خاص، یعنی اطاعت زن در روابط زناشویی و پاسخگویی به خواستههای مشروع شوهر.
البته قانونگذار برای زن استثناهایی هم قائل شده است؛ اگر زن به دلیل بیماری، عادت ماهیانه، نفاس یا وجود خطر جانی، مالی یا شرافتی برای خود از تمکین امتناع کند، این عمل ناشزه محسوب نمیشود و نفقه او همچنان برقرار است. همچنین پیش از پرداخت مهر، زن میتواند از حق حبس استفاده کند و از تمکین به معنای خاص خودداری کند.
الزام به تمکین تنها از طریق حکم دادگاه قابل اجراست و زوجین خود حق ندارند با زور همسر را مجبور کنند. در صورت عدم تمکین غیرموجه زن، مرد میتواند از ضمانت اجراهای قانونی مانند درخواست الزام به تمکین و حتی طلاق استفاده کند، اما همچنان زن مستحق دریافت مهریه و اجرتالمثل خواهد بود.
با توجه به قانون موجود، آقای اقبالی پر بیراه هم نگفته است، اما این به معنی تایید نگاه وی نیست. چرا که دیدگاه اقبالی در کنار جنبههای حقوقی، ابعاد اجتماعی و روانی نیز دارد. منتقدان معتقدند تکیه بر تمکین بدون رضایت، نه تنها کرامت زنان را تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه به نوعی فشار روانی و محدودیت بر جوانان و جامعه نیز وارد میکند. او با بیان گسترش خودارضایی و زیست اروتیک اجتماعی، کوشید یک بحران اجتماعی فرضی ایجاد کند تا ضرورت اعمال کنترل بیشتر بر خانواده و جامعه را توجیه کند.
تمکین از نظر قانونی یک تکلیف خانوادگی است که حقوق و تکالیف زوجین را متعادل میکند، اما وقتی این مفهوم بدون توجه به رضایت زن مطرح شود، به ابزاری برای سلطه و کنترل تبدیل میشود. کارشناسان حقوق خانواده و فعالان اجتماعی تأکید دارند که حفظ رضایت و اختیار فردی در ازدواج، شرط اساسی سلامت روابط زناشویی و حقوق انسانی است.
در نهایت، بحث تمکین نه تنها یک موضوع حقوقی، بلکه نشانهای از نحوه نگرش به نقش و جایگاه زن در خانواده و جامعه است؛ مسألهای که همچنان محل مناقشه و بررسی کارشناسی خواهد بود.