رویداد۲۴| سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان امروز با هدف دیدار و گفتوگو با سرگئی لاوروف، همتای روسی خود و جمعی از مقامات سیاسی، پارلمانی و اندیشمندان این کشور وارد مسکو شد. این سفر در ادامه تحرکات دیپلماتیک تهران در منطقه و همزمان با افزایش تنشها در غرب آسیا، جنگ اوکراین و پیچیدهتر شدن روابط ایران با غرب انجام میشود؛ مجموعهای از متغیرها که بار دیگر مسکو را به یکی از کانونهای اصلی دیپلماسی ایران تبدیل میکند.
میدانیم که روسیه برای ایران فقط یک شریک دوجانبه نیست؛ مسکو یکی از بازیگران کلیدی در پروندههایی است که مستقیماً با منافع راهبردی تهران گره خوردهاند؛ از تحولات سوریه و قفقاز گرفته تا مناسبات انرژی، همکاریهای نظامی و البته آینده مذاکرات هستهای؛ بنابراین حضور عراقچی در مسکو، آن هم در این مقطع زمانی، نشانهای از تلاش تهران برای همترازی مواضع با کرملین در شرایطی است که نظم جهانی بیش از هر زمان دیگری دچار شکاف و بیثباتی شده است.
اگرچه جزئیات رسمی مذاکرات هنوز منتشر نشده، اما منابع نزدیک به دستگاه دیپلماسی از گفتوگو درباره آخرین تحولات غرب آسیا، جنگ غزه، مناسبات ایران و روسیه در چارچوب سازمانهای منطقهای و بینالمللی و همچنین مسائل مرتبط با تحریمها و آینده تعامل ایران با غرب خبر میدهند. دیدار با اندیشمندان و چهرههای پارلمانی روسیه نیز نشان میدهد تهران بهدنبال اثرگذاری فراتر از سطح دولت و ورود به لایههای فکری و تصمیمسازی مسکو است.
در رسانههای داخلی، این سفر عمدتاً بهعنوان نشانهای از «دیپلماسی فعال و چندلایه» دولت تفسیر شده است. تحلیلگران نزدیک به دولت، سفر عراقچی را تلاشی برای تثبیت موقعیت ایران در معادلات منطقهای و جهانی میدانند و بر این نکته تأکید دارند که تهران نمیخواهد در تحولات جاری، صرفاً نظارهگر باشد. در مقابل، برخی منتقدان داخلی هشدار میدهند که نزدیکی بیش از حد به روسیه نباید به کاهش قدرت مانور ایران در تعامل با سایر بازیگران منجر شود.
رسانههای غربی سفر عراقچی به مسکو را صرفاً یک دیدار دوجانبه ندانستهاند و آن را در چارچوب صفبندیهای جدید ژئوپلیتیکی تحلیل کردهاند. رویترز در گزارشی کوتاه، اما معنادار، با اشاره به دیدار عراقچی و سرگئی لاوروف، تأکید کرده که این سفر در زمانی انجام میشود که «روابط ایران و غرب در پایینترین سطح خود قرار دارد» و مسکو همچنان یکی از معدود پایتختهایی است که تهران میتواند بدون هزینه سیاسی بالا در آن دست به رایزنی بزند.
بلومبرگ نیز با تمرکز بر پیشینه عراقچی در مذاکرات هستهای، نوشته است حضور او در مسکو میتواند نشانهای از «هماهنگیهای پشتپرده ایران و روسیه درباره آینده پرونده هستهای و نحوه مواجهه با فشارهای آمریکا و اروپا» باشد؛ تحلیلی که تلویحاً این سفر را بخشی از بازی بزرگتر ایران در برابر بنبست دیپلماسی با غرب ارزیابی میکند.
در همین حال، فایننشال تایمز با نگاهی انتقادیتر، سفر وزیر خارجه ایران به روسیه را در امتداد «نزدیکی تدریجی تهران به بلوک شرق» توصیف کرده و هشدار داده که این مسیر میتواند شکاف ایران با اروپا را عمیقتر کند. این روزنامه بریتانیایی نوشته است که مسکو، اگرچه شریک مهمی برای تهران است، اما همواره منافع خود را بر هر نوع اتحاد ایدئولوژیک ترجیح داده است.
از سوی دیگر، پولیتیکو در تحلیلی سیاسی، این سفر را حامل «پیامی غیرمستقیم به واشنگتن» دانسته و نوشته است تهران با فعال نگه داشتن کانال مسکو، تلاش میکند نشان دهد که در انزوای دیپلماتیک قرار ندارد و همچنان ابزار چانهزنی در اختیار دارد.
در عین حال، رسانههای روسی بر «اشتراک منافع دو کشور در مقابله با فشارهای غرب» تمرکز کردهاند و این سفر را گامی در جهت تعمیق همکاریهای راهبردی توصیف کردهاند.
سفر عراقچی به مسکو را میتوان بخشی از تلاش ایران برای بازی در زمین نظم چندقطبی دانست؛ نظمی که در آن، قدرتهای متوسط و منطقهای میکوشند با تنوعبخشی به روابط خود، از فشار یکجانبهگرایی بکاهند. تهران بهخوبی میداند که روسیه نه یک متحد بیقید و شرط، بلکه شریکی مبتنی بر منافع است؛ با این حال، در شرایط کنونی، همزمانی منافع دو کشور باعث شده گفتوگو و هماهنگی به ضرورتی اجتنابناپذیر تبدیل شود.
در مجموع اهمیت سفر عراقچی به مسکو بیش از آنکه در بیانیهها و اخبار رسمی قابل مشاهده باشد، در پیامهای سیاسی آن نهفته است. این سفر نشان میدهد ایران قصد دارد همچنان بازیگری فعال در معادلات منطقهای و جهانی باقی بماند و از ظرفیت شرکای غیرغربی خود برای تقویت موقعیتش استفاده کند. با این حال، ارزیابی نهایی این سفر نه در تصاویر دیدارها، بلکه در نتایج ملموس آن در ماههای آینده مشخص خواهد شد؛ جایی که دیپلماسی از سطح نمادین عبور میکند و وارد میدان عمل میشود.