رویداد ۲۴| مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی اعلام کرده است که اینستاگرام با ۳۱ میلیون کاربر فعال، پر بازدیدترین رسانه اجتماعی در ایران محسوب میشود.
اینستاگرام، پرطرفدارترین شبکه اجتماعی در ایران، طی سالهای اخیر بارها با فیلترینگ، اختلال و محدودیت مواجه بوده است؛ محدودیتهایی که باعث شده میلیونها کاربر برای دسترسی به آن به ابزارهای دور زدن فیلتر متوسل شوند. در حالی که مسعود پزشکیان وعده رفع فیلترینگ را در کارزار انتخاباتی و پس از آن تکرار کرده، هنوز مسیر بازگشت کامل این پلتفرم به دسترسی آزاد مردم روشن نیست.
اینستاگرام از آغاز دهه ۲۰۱۰ میلادی به یکی از اصلیترین ابزارهای ارتباطی، فرهنگی و اقتصادی در ایران بدل شد. بسیاری از کاربران، کسبوکارها، هنرمندان و رسانههای مستقل بهواسطه این پلتفرم با مخاطبان خود در تماس بودهاند و بخش بزرگی از زندگی روزمره ایرانیان از آن تغذیه میشود. با بستهشدن پلتفرمهای دیگر مثل فیسبوک و توئیتر در سالهای پیش، اینستاگرام برای مدت طولانی به «پنجرهای به جهان» تبدیل شده بود—چیزی که باعث شد بیش از چند ده میلیون ایرانی بهطور فعال از آن استفاده کنند.
هرچند اینستاگرام دهها سال در ایران قابل دسترسی بود، اما دولتها و نهادهای امنیتی از همان نخستین روزهای شکلگیری اینترنت در کشور نگرانیهایی نسبت به شبکههای اجتماعی خارجی داشتند. سیستم کلی فیلترینگ ایران، که زیر نظر کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه عمل میکند، سالهاست بسیاری از وبسایتها و خدمات اینترنتی را مسدود میکند.
در جریان اعتراضاتهای بزرگ، مانند رخدادهای پاییز ۱۴۰۱، بهصورت گستردهای دسترسی به اینستاگرام مختل یا فیلتر شد. از ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ گزارش شد که کاربران ایرانی بدون استفاده از VPN دسترسی به این پلتفرم نداشتند، به ویژه از طریق اینترنت همراه، هرچند تعیین رسمی علت یا مدت زمان دقیق فیلترینگ توسط مقامات اعلام نشد.
گزارشهای رسمی بارها فیلترینگ پلتفرمها را به «امنیت ملی»، «حفظ ارزشها» و «کنترل محتوای نامناسب» نسبت دادهاند. در محافل رسمی گفته شده که دسترسی به پلتفرمهای خارجی باید تابع قوانین کشور باشد، از جمله اینکه شرکتهای صاحب این پلتفرمها در ایران دفتر رسمی داشته باشند—شرطی که تا کنون برای اکثر شبکههای اجتماعی خارجی محقق نشده است.
یکی از وعدههای مهم انتخاباتی مسعود پزشکیان در سال ۱۴۰۳موضوع رفع فیلترینگ اینترنت و پایان محدودیت بر شبکههای اجتماعی بود. او در کارزار انتخاباتی گفته بود که برای حل این مشکل «گردنش را میگذارد» و این وعده را به نماد تلاش برای آزادی فضای مجازی تبدیل کرد.
پس از آغاز دوره ریاستجمهوری او نیز چندین جلسه در شورای عالی فضای مجازی و کمیتههای مرتبط تشکیل شد تا راهکارهای اجرایی رفع فیلترینگ بررسی شود؛ اما تاکنون نتیجه عملی برای آزادسازی کامل پلتفرمهای محبوب، از جمله اینستاگرام، به دست نیامده است.
برخی گزارشها حاکی از مخالفت کمیتههای فیلترینگ با رفع محدودیت کامل تلگرام، اینستاگرام و یوتیوب هستند. در عین حال، تنها پلتفرمهایی مثل واتساپ و گوگلپلی از فیلتر خارج شدهاند که حتی این تصمیم هم به صورت رسمی و مستقل از وعده اصلی تفسیر میشود و به طور کامل میزبانی اینترنت آزاد ایجاد نکرده است.
محدودیتها و دست اندازها برای رفع فیلترینگ به ساختارهای پیچیده حکومتی برمیگردد که تصمیم نهایی درباره فیلترینگ را در اختیار نهادهایی غیر از دولت قرار میدهد، شورای عالی فضای مجازی و قوه قضائیه مهمترین این نهادها در حوزه رفع فیلتر هستند. این نهادها گرچه در ظاهر با دولت همکاری دارند، اما در عمل الزامات دیگری را در سیاستگذاری اعمال میکنند که فراتر از اراده دولت است.
با ادامه فیلترینگ، کاربران ایرانی هزاران VPN و ابزار دور زدن محدودیت را استفاده میکنند تا به پلتفرمهایی، چون اینستاگرام دسترسی داشته باشند، امری که هزینهها و ناپایداریهای خاص خود را دارد. در این شرایط میلیونها کسبوکار خرد و کلان در ایران بخش عمدهای از فعالیت اقتصادی خود را از طریق اینستاگرام انجام میدهند؛ فیلترینگ باعث شده این کسبوکارها با چالشهای جدی روبهرو شوند و برای ارتباط با مشتریان خود به راهحلهای جایگزین پناه ببرند.