رویداد۲۴| توقف ناگهانی صادرات گاز ایران به عراق بار دیگر پرونده پیچیده و پرحاشیه وابستگی انرژی بغداد به تهران را به صدر اخبار منطقهای کشاند؛ تصمیمی که اگرچه از سوی مقامهای عراقی بهعنوان عامل خروج هزاران مگاوات برق از مدار معرفی شده، اما در داخل ایران بیش از آنکه نشانه فشار سیاسی یا چرخش دیپلماتیک باشد، بازتاب مستقیم بحران مزمن انرژی و ناترازی گاز در داخل کشور تلقی میشود.
وزارت برق عراق با اعلام قطع کامل جریان گاز ایران، از خروج ۴ تا ۴.۵ هزار مگاوات برق از شبکه ملی این کشور خبر داده؛ رقمی قابل توجه که بلافاصله فضای رسانهای عراق و منطقه را ملتهب کرد و پای اتهامزنیهای سیاسی، از «فشار خارجی» تا «فساد ساختاری»، را به میان کشید. با این حال، در سوی دیگر ماجرا، فعالان بخش انرژی در ایران روایت متفاوتی ارائه میکنند؛ روایتی که توقف صادرات را نه تصمیمی سیاسی، بلکه نتیجه اجتنابناپذیر کمبود گاز در فصل سرد میداند.
در همین چارچوب، حمید حسینی، عضو هیات مدیره و دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق، در گفتوگو با رویداد۲۴ تلاش میکند تصویر دقیقتری از پشتپرده این توقف ارائه دهد و به صراحت بر «مقطعی و عادی» بودن آن تأکید میکند.
حمید حسینی عضو اتاق بازرگانی ایران توقف صادرات گاز به عراق را مقطعی و عادی میداند. این عضو هیات مدیره و دبیر کل اتاق مشترک بازرگانی ایران وعراق در گفتوگو با رویداد۲۴ در این خصوص توضیح داد: «توقف صادرات گاز به عراق ناشی از کمبود گازی است که اکنون در کشور با آن مواجه هستیم و در سالها گذشته نیز مسبوق به سابقه بوده است»
وی با اشاره به اینکه توافق ما با عراق به صورت حجمی است، گفت: «طبق توافقات موجود ما باید سالانه ۲۰ میلیارد متر مکعب گاز به عراق صادر کنیم. این میزان که عمدتا در بهار و تابستان که وضعیت بهتری داریم، صادر کرده و در پاییز و زمستان از میزان صادرات میکاهیم، بعضا نیز صادرات در زمستان قطع میشود».
بیشتر بخوانید: توقف کامل صادرات گاز ایران به عراق به دلیل شرایط اضطراری
عضو اتحادیه صادرکنندگان فراوردههای نفتی و پتروشیمی تاکید کرد که به محض رفع مشکلات داخلی، صادرات گاز نیز از سر گرفته خواهد شد و طبق روال همیشه ادامه پیدا میکند.
حمید حسینی در پاسخ به این وضعیت کنونی صادرات چقدر تحت تاثیر تعاملات سیاسی و امنیتی ایران و عراق است و یا بر آن سایه خواهد انداخت، گفت: «این موضوع دلیل سیاسی ندارد. عراق برای تامین ۴ هزار مگاوات از برق خود به گازی که از ایران دریافت میکند، وابسته است. با توجه به اینکه آنها در هم در زمستان به خاطر عدم استفاده از کولرهای گازی و شرایط آب و هوا مصرف برق کمتری دارند، قطع صادرات گاز مشکل چندانی برایشان ایجاد نمیکند».
این فعال اقتصادی در ادامه گفت: «عراق وضعیت ما را درک کرده و متوجه است که تحت تاثیر کمبود گاز ناگزیر به کم کردن فشار یا قطع گاز پتروشیمیها و بخش صنایع هستیم لذا امکان صادرات در این مقطع زمانی وجود ندارد».
با وجود تأکید حسینی بر غیرسیاسی بودن توقف صادرات، واکنشهای رسمی بغداد نشان میدهد که وابستگی عراق به انرژی ایران بهمراتب عمیقتر از آن است که بتوان بهسادگی از کنار آن عبور کرد. وزارت برق عراق اعلام کرده که قطع کامل گاز ایران، بین ۴ تا ۴.۵ هزار مگاوات از ظرفیت تولید برق این کشور را از مدار خارج کرده؛ موضوعی که بلافاصله به تیتر نخست رسانههای عراقی و عربی تبدیل شد.
گزارشهای رسانهای نشان میدهد ایران بین ۳۳ تا ۴۰ درصد از نیاز عراق به گاز و برق را تأمین میکند؛ سهمی که بغداد را بهشدت در برابر نوسانات تصمیمگیری تهران آسیبپذیر کرده است. در سال ۲۰۲۳، دو کشور برای تضمین تداوم تأمین سوخت نیروگاههای برق عراق، توافقی مبتنی بر تهاتر نفت خام با گاز امضا کردند؛ توافقی که نشاندهنده عمق بحران انرژی عراق، با وجود منابع عظیم نفت و گاز، است.
وابستگی عراق به واردات انرژی از ایران تا آنجا پیش رفته که ایالات متحده در سالهای گذشته ناچار به اعطای معافیتهای تحریمی به بغداد شده بود؛ معافیتهایی که امکان پرداخت هزینه برق و گاز وارداتی از ایران را فراهم میکرد. با این حال، در ماه مارس، دولت دونالد ترامپ این معافیت را لغو کرد؛ تصمیمی که در چارچوب سیاست «فشار حداکثری» علیه تهران ارزیابی شد و عملاً دست بغداد را در تعامل مالی با ایران بست.
بیشتر بخوانید: عراق نام حزبالله و انصارالله را از فهرست مسدودسازی اموال حذف کرد
روزنامه نشنال امارات در گزارشی ریشه بحران برق عراق را نه صرفاً در قطع گاز ایران، بلکه در بیثباتی سیاسی، فساد ساختاری، کمبود سرمایهگذاری در زیرساختهای انرژی و نظام یارانهای ناکارآمد میداند؛ سیستمی که برق را تقریباً رایگان در اختیار شهروندان قرار داده و توان دولت برای توسعه و نوسازی شبکه را از بین برده است.
در کنار این عوامل، عراق با وجود برخورداری از ذخایر عظیم گاز، همچنان در مهار گازهای همراه نفت ناکام مانده و بخش قابل توجهی از این منابع را میسوزاند؛ اتلافی پرهزینه که وابستگی این کشور به واردات انرژی را تشدید کرده است.
توقف صادرات گاز ایران به عراق، بیش از آنکه یک بحران دیپلماتیک باشد، نشانهای از تلاقی دو بحران ساختاری است: ناترازی انرژی در ایران و ناکارآمدی مزمن بخش انرژی در عراق. در این میان، هر بار که کمبود گاز در داخل ایران به نقطه بحرانی میرسد، نخستین تبعات آن در آنسوی مرزها و در شبکه برق عراق نمایان میشود؛ جایی که زیرساختهای فرسوده و وابستگی شدید به واردات، تابآوری لازم را ندارند.
اظهارات حمید حسینی نشان میدهد از نگاه بخش خصوصی، این توقف نه تصمیمی سیاسی، بلکه بخشی از الگوی تکرارشونده مدیریت بحران انرژی در ایران است؛ الگویی که تا اصلاح ساختار تولید و مصرف، همچنان ادامه خواهد داشت.