رویداد۲۴ | سومالیلند، سرزمینی در سواحل جنوبی خلیج عدن، اکنون با اقدام جنجالی دولت اسرائیل برای به رسمیت شناختن استقلال آن، به مرکز منازعات دیپلماتیک میان قدرتهای منطقهای تبدیل شده؛ این گزارش به بررسی موقعیت، پیشینه و ابعاد بحران اخیر پیرامون این منطقه میپردازد.
سومالیلند که با نام رسمی جمهوری سومالیلند شناخته میشود، در منطقه استراتژیک شاخ آفریقا واقع شده است. این سرزمین از شمال غربی با جیبوتی، از جنوب و غرب با اتیوپی و از سمت شرق با کشور سومالی همسایه است. با مساحتی بالغ بر ۱۷۶،۱۲۰ کیلومتر مربع و جمعیتی نزدیک به ۵.۷ میلیون نفر، مرکزیت سیاسی و اقتصادی خود را در شهر هرجیسا (هارگیسا) بنا نهاده است.
از منظر تاریخی، دولت این منطقه خود را جانشین «سومالیلند بریتانیا» میداند که پس از استقلال در سال ۱۹۶۰، با بخش جنوبی که تحت قیمومت ایتالیا بود متحد شد تا جمهوری سومالی را تشکیل دهد. با این حال، در سال ۱۹۹۱ و پس از دههها کشمکش، قبایل پنج استان شمالی اعلام استقلال کردند و از آن زمان تاکنون، علیرغم داشتن نهادهای دولتی مستقل، در سطح بینالمللی تنها به عنوان یک منطقه خودمختار از سومالی شناخته میشوند و عضو سازمان ملل متحد نیستند.
اخیراً دفتر بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، رسماً اعلام کرده که این سومالیلند را به عنوان یک موجودیت سیاسی مستقل و دارای حاکمیت به رسمیت میشناسد. این توافق که با امضای نتانیاهو، گدعون ساعر وزیر خارجه اسرائیل و رئیس منطقه سومالیلند نهایی شد، در چارچوب «پیمان ابراهیم» و با ابتکار عمل دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، توصیف شده است.
نتانیاهو در اظهارات خود تأکید کرد که سومالیلند تمایل جدی برای پیوستن به توافقات آبراهام و به رسمیت شناختن اسرائیل دارد و او این موضوع را به اطلاع ترامپ خواهد رساند. با این اقدام، اسرائیل تا سال ۲۰۲۵ تنها عضو سازمان ملل است که حاکمیت این منطقه جداییطلب را به رسمیت شناخته و بدین ترتیب به طور رسمی وارد اختلافات ارضی پیچیده در شاخ آفریقا شده است.
دولت سومالی در واکنش به این اقدام، با صدور بیانیهای بسیار شدیداللحن، آن را «تعرضی مستقیم به حاکمیت ملی» و «حملهای عمدی» توصیف کرد. مقامات موگادیشو تأکید دارند که سومالی کشوری واحد و غیرقابل تجزیه است و هرگونه اقدام یکجانبه خارجی برای تغییر مرزهای این کشور باطل و ملغی به شمار میرود. آنها هشدار دادهاند که این رویکرد اسرائیل نه تنها صلح و ثبات منطقه را تضعیف میکند، بلکه میتواند زمینه را برای تقویت گروههای تروریستی نظیر الشباب و داعش فراهم آورد.
در همین راستا، موجی از محکومیتهای بینالمللی شکل گرفته است. وزرای امور خارجه مصر، ترکیه، سومالی و جیبوتی در تماسهای دیپلماتیک فشرده، مخالفت قاطع خود را با هرگونه اقدامی که ثبات سومالی را تضعیف کند ابراز کردند. قاهره و آنکارا این اقدام را سابقهای خطرناک برای امنیت بینالملل دانسته و بر ضرورت حفظ تمامیت ارضی سومالی تأکید ورزیدهاند.
بحران سومالیلند تنها به شناسایی اخیر توسط اسرائیل محدود نمیشود. پیش از این، اتیوپی نیز در اقدامی جنجالی و در ازای دریافت یک کریدور زمینی برای دسترسی به خلیج عدن و دریای سرخ، این منطقه را به رسمیت شناخته بود که با اعتراض شدید سومالی همراه شد. اکنون با ورود رسمی اسرائیل، نگرانیها از تبدیل شدن این منطقه به میدان منازعات جدید افزایش یافته است.
دولت سومالی به صراحت هشدار داده که اجازه ایجاد هیچگونه پایگاه نظامی یا ترتیبات امنیتی خارجی را در خاک خود (شامل سومالیلند) نخواهد داد، چرا که این امر میتواند کشور را به جنگهای نیابتی بکشاند. این تنشها در حالی بالا میگیرد که طیفی در ایران نیز به شدت نسبت به این موضوع واکنش نشان داده و برخی آن را فتنهای جدید برای تقسیم کشورهای اسلامی و تضعیف حاکمیت آنها قلمداد میکنند.