رویداد۲۴ | شیدایی یا «مانیا» (Mania) یکی از حالات روانی بسیار خاص و پیچیده است که در حوزه اختلالات خلقی قرار میگیرد. این وضعیت معمولاً با افزایش شدید انرژی، سرخوشی غیرعادی، افکار سریع، و گاهی رفتارهای خطرناک همراه است. شیدایی بخشی از اختلال دوقطبی محسوب میشود، اما در برخی موارد نیز میتواند به دلایل دیگر بروز پیدا کند. در این گزارش به بررسی کامل مفهوم شیدایی، علائم، دلایل، تشخیص و راههای درمان آن میپردازیم.
شیدایی یک وضعیت غیرطبیعی روانی است که با خلق بالا، پرانرژی، بیشفعالی روانی و حرکتی و گاهی توهم یا هذیان همراه است. فرد مبتلا به شیدایی ممکن است احساس کند که تواناییهای خارقالعاده دارد، بسیار خلاق یا مهم است، یا به پروژههایی دست بزند که از نظر واقعگرایانه غیرقابل اجرا هستند. برخلاف افسردگی که با کاهش انرژی و انگیزه همراه است، مانیا سمت دیگر طیف اختلالات خلقی را تشکیل میدهد؛ فرد ممکن است نیاز به خواب نداشته باشد، بیشازحد حرف بزند و بیوقفه ایدههایی را مطرح کند که گاه بیربط به نظر میرسند.
علائم شیدایی میتوانند از خفیف تا شدید متغیر باشند و گاهی با علائم روانپریشی نیز همراه شوند. مهمترین علائم عبارتند از:
افزایش خلق: حالتی از سرخوشی شدید، نشاط افراطی یا تحریکپذیری.
افزایش انرژی و فعالیت: تمایل شدید به انجام کارهای متعدد بهطور همزمان، حتی بدون هدف خاص.
کمخوابی یا بیخوابی بدون احساس خستگی: افراد ممکن است تنها چند ساعت در شب بخوابند، اما همچنان پرانرژی باشند.
افکار سریع (پرش افکار): ذهن به سرعت بین ایدهها جابجا میشود و تمرکز دشوار است.
پرحرفی غیرقابل کنترل: فرد ممکن است بدون توقف صحبت کند، حتی اگر کسی به او گوش نمیدهد.
افزایش اعتماد به نفس یا احساس عظمت (توهم خودبزرگبینی): باورهای غیرواقعبینانه درباره قدرتها، دانش یا اهمیت شخصی.
رفتارهای خطرناک یا غیرعقلانی: مثل خریدهای بیرویه، تصمیمگیریهای مالی ناپخته، رابطههای جنسی پرخطر یا رانندگی پرسرعت.
در موارد شدید، فرد ممکن است دچار توهم (شنیدن یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند) یا هذیان (باورهای نادرست و غیرمنطقی، مانند اینکه مأموریت الهی دارد یا مورد تعقیب است) شود.
شیدایی را میتوان در سه دسته اصلی طبقهبندی کرد:
۱. هیپومانیا: شکل خفیفتر مانیاست. فرد هنوز توانایی انجام فعالیتهای روزمره را دارد، اما رفتارهای غیرعادی نشان میدهد.
۲. شیدایی کامل: علائم شدید و واضح هستند و بر عملکرد فرد در زندگی شخصی، کاری یا اجتماعی تأثیر منفی میگذارند.
۳. شیدایی با ویژگیهای روانپریشانه: شامل توهم یا هذیان بوده و نیازمند درمان فوری است.
شیدایی به تنهایی یک بیماری نیست، بلکه نشانهای از اختلالات زیر محسوب میشود:
اختلال دوقطبی نوع ۱: شایعترین حالتی که مانیا در آن دیده میشود.
اختلال اسکیزوافکتیو: ترکیبی از علائم اختلال خلقی و اسکیزوفرنی.
مصرف مواد مخدر یا دارو: موادی مانند آمفتامین، کوکائین یا حتی برخی داروهای ضد افسردگی ممکن است حالت مانیا ایجاد کنند.
اختلالات نورولوژیک: گاهی مشکلات مغزی مثل تومور یا سکته مغزی نیز منجر به بروز مانیا میشود.
ژنتیک و عوامل زیستی: تحقیقات نشان میدهد زمینه ارثی نقش پررنگی دارد و اختلال در انتقالدهندههای عصبی مغز، بهویژه دوپامین و سروتونین، از عوامل مؤثر هستند.
تشخیص مانیا تنها توسط روانپزشک یا روانشناس بالینی و با بررسی شرح حال بیمار، گفتوگو با اطرافیان و گاه پرسشنامههای تشخیصی انجام میشود. برای شناسایی نوع اختلال، ارزیابی تاریخچه خلقی بیمار و دفعات بروز مانیا و افسردگی اهمیت بالایی دارد.
شیدایی یک وضعیت اورژانسی در روانپزشکی محسوب میشود، بهویژه اگر همراه با علائم روانپریشی یا رفتارهای پرخطر باشد. درمان معمولاً ترکیبی از دارودرمانی و رواندرمانی است:
داروهای تثبیتکننده خلق: مانند لیتیوم، والپروات یا کاربامازپین.
داروهای ضدروانپریشی: برای کنترل توهم و هذیان، از داروهایی مانند اولانزاپین یا ریسپریدون استفاده میشود.
آرامبخشها: برای کنترل بیخوابی یا تحریکپذیری شدید، بهصورت موقت تجویز میشوند.
رواندرمانی: شامل درمان شناختی-رفتاری برای کمک به بیمار در درک علائم، پیشگیری از عود، و مدیریت سبک زندگی.
در موارد شدید، بستری شدن در بیمارستان روانپزشکی الزامی است.
زندگی با اختلال دوقطبی و مانیا چالشهای خاص خود را دارد. افراد مبتلا باید بهطور منظم تحت نظر روانپزشک باشند، مصرف دارو را ادامه دهند و از عوامل محرک مانند استرس، بیخوابی، و مصرف الکل دوری کنند. آموزش خانواده نیز نقش مهمی در پیشگیری از عود و افزایش کیفیت زندگی بیمار دارد.
شیدایی یا مانیا یکی از شدیدترین حالتهای اختلال خلقی است که در صورت عدم درمان، میتواند پیامدهای جدی برای فرد و اطرافیانش به دنبال داشته باشد. شناسایی زودهنگام، درمان مناسب و حمایت اجتماعی میتواند زندگی افراد مبتلا را بهشکل قابلتوجهی بهبود بخشد. اگرچه مانیا ممکن است از نظر بیرونی با انرژی بالا و سرخوشی جذاب به نظر برسد، اما در بطن خود، نشانهای از بیثباتی روانی است که نیاز به مداخله تخصصی دارد.