اقتصاد۲۴- بیماریهای قلبی عروقی (Cardiovascular Diseases) مجموعهای از اختلالات هستند که بر قلب و عروق خونی تأثیر میگذارند. این بیماریها شامل گرفتگی عروق کرونر، سکته قلبی، نارسایی قلبی، فشار خون بالا و سکته مغزی میشوند. به گفته سازمان جهانی بهداشت، بیماری قلبی عروقی یکی از دلایل اصلی مرگومیر در جهان است و سالانه میلیونها نفر به دلیل آن جان خود را از دست میدهند. افزایش سن، سبک زندگی ناسالم و زمینههای ژنتیکی از مهمترین دلایل بروز این بیماریها هستند.
سبک زندگی ناسالم، مهمترین عامل خطر بیماریهای قلبی محسوب میشود. تغذیه پرچرب و پرنمک، مصرف زیاد قند، کمتحرکی، سیگار و استرس مزمن، زمینهساز تغییرات جدی در عملکرد قلب و رگهای خونی هستند. بهویژه مصرف زیاد چربیهای اشباع و ترانس باعث بالا رفتن کلسترول خون و تجمع پلاک در دیواره عروق میشود؛ فرآیندی که به آن «آترواسکلروز» میگویند و یکی از اصلیترین دلایل سکته قلبی و مغزی است. از سوی دیگر، بیتحرکی منجر به افزایش وزن، فشار خون بالا و مقاومت انسولینی میشود که همگی خطر بیماری قلبی را افزایش میدهند.
چاقی یکی از بزرگترین چالشهای بهداشتی عصر مدرن است. تجمع چربی اضافی در بدن بهویژه در ناحیه شکم، خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را به طور چشمگیری افزایش میدهد. مطالعات نشان دادهاند که چربی احشایی با ترشح مواد التهابی و هورمونهای مضر، موجب اختلال در عملکرد عروق و افزایش فشار خون میشود. شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از ۲۵، معمولاً نشاندهنده افزایش خطر مشکلات قلبی است. همچنین چاقی با بالا رفتن سطح کلسترول بد (LDL) و کاهش کلسترول خوب (HDL) همراه است که ترکیبی خطرناک برای سلامت قلب محسوب میشود.
فشار خون بالا یا «هیپرتانسیون» بهدلیل نداشتن علائم واضح، اغلب بدون تشخیص باقی میماند و به همین دلیل به آن «قاتل خاموش» میگویند. این وضعیت باعث میشود قلب برای پمپاژ خون فشار بیشتری متحمل شود و در نتیجه دیواره عروق آسیب ببیند. آسیب تدریجی به عروق، خطر سکته مغزی، نارسایی کلیه و حمله قلبی را افزایش میدهد. کنترل منظم فشار خون، کاهش مصرف نمک، ورزش منظم و پرهیز از استرس، مهمترین روشهای پیشگیری از این بیماری هستند.
افزایش سطح کلسترول خون یکی دیگر از عوامل خطر عمده در بیماریهای قلبی عروقی است. کلسترول در بدن نقش حیاتی دارد، اما وقتی مقدار آن از حد مجاز فراتر رود، در دیواره شریانها تجمع پیدا میکند و موجب تنگی یا انسداد آنها میشود. این فرآیند که به تدریج رخ میدهد، جریان خون به قلب و مغز را مختل میکند.
برای کاهش کلسترول و پیشگیری از خطرات آن باید به نکات زیر توجه کرد:
افراد مبتلا به دیابت، دو تا چهار برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماریهای قلبی هستند. قند خون بالا باعث آسیب به دیواره عروق خونی و اعصاب کنترلکننده قلب میشود. در دیابت نوع دو، مقاومت انسولینی و افزایش تریگلیسریدها شرایط را بدتر میکند. کنترل دقیق قند خون، تغذیه سالم و ورزش میتوانند تا حد زیادی از بروز مشکلات قلبی در بیماران دیابتی جلوگیری کنند. همچنین توصیه میشود بیماران دیابتی بهطور منظم سطح کلسترول و فشار خون خود را بررسی کنند.
سیگار کشیدن یکی از شناختهشدهترین عوامل خطر بیماریهای قلبی است. نیکوتین باعث افزایش فشار خون و ضربان قلب میشود و مونوکسیدکربن موجود در دود سیگار اکسیژنرسانی به قلب را کاهش میدهد. سیگار علاوه بر آسیب مستقیم به عروق، موجب لخته شدن خون و افزایش احتمال سکته قلبی میشود. از سوی دیگر، مصرف مکرر الکل نیز میتواند منجر به افزایش تریگلیسرید، فشار خون بالا و نارسایی قلبی شود. ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل، از مؤثرترین اقدامات برای حفظ سلامت قلب به شمار میروند.
بیشتر بخوانید: برای عمر طولانی تر از پله بالا بروید
در سالهای اخیر، مطالعات نشان دادهاند که استرس مزمن، اضطراب و افسردگی نقش مهمی در بروز بیماریهای قلبی دارند. هنگام استرس، هورمونهایی مانند آدرنالین و کورتیزول ترشح میشوند که باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون میگردند. در درازمدت، این وضعیت به فرسودگی سیستم قلبی و آسیب عروق منجر میشود. همچنین افراد مضطرب یا افسرده بیشتر به عادات ناسالم مانند پرخوری، سیگار یا کمتحرکی روی میآورند که خود خطر بیماری قلبی را افزایش میدهد. یادگیری روشهای آرامسازی، تمرین مدیتیشن و خواب کافی در کاهش خطر نقش مؤثری دارد.
وراثت نیز نقش قابلتوجهی در بروز بیماریهای قلبی دارد. اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده (پدر، مادر یا خواهر و برادر) پیش از ۵۵ سالگی دچار حمله قلبی شده باشد، احتمال ابتلای سایر اعضا بیشتر است. ژنها میتوانند بر متابولیسم چربی، سطح کلسترول و فشار خون تأثیر بگذارند. با این حال، حتی در صورت وجود سابقه خانوادگی، رعایت سبک زندگی سالم میتواند اثر ژنتیک را تا حد زیادی کاهش دهد.
بیماریهای قلبی عروقی نتیجه ترکیب عوامل ژنتیکی و رفتاری هستند، اما خوشبختانه بیشتر آنها قابل پیشگیریاند. تغذیه سالم، تحرک بدنی، کنترل وزن، ترک سیگار، خواب کافی و مدیریت استرس میتوانند احتمال ابتلا را بهطور چشمگیری کاهش دهند. آگاهی از این عوامل خطر و انجام چکاپهای دورهای، راهی مؤثر برای حفظ سلامت قلب و افزایش طول عمر است.