رویداد۲۴ | آنفولانزا از رایجترین ویروسهای تنفسی فصلی است که هر ساله میلیونها نفر را در سراسر جهان مبتلا میکند. در ایران نیز با شروع پاییز و زمستان، موارد ابتلا افزایش مییابد و امسال زیرسویه H۳N۲ از نوع A بیشترین سهم را در شیوع بیماری داشته است. در چنین شرایطی، واکسن آنفولانزا مهمترین ابزار برای کاهش شدت بیماری، جلوگیری از بستری و محافظت از گروههای آسیبپذیر محسوب میشود. این گزارش مروری جامع بر کارکرد واکسن، میزان اثربخشی، انواع واکسن، زمان مناسب تزریق و نکات ضروری مرتبط با پیشگیری و درمان آنفولانزا ارائه میدهد.
ویروس آنفولانزا انواع مختلفی دارد، اما نوع A و B عامل بیشتر موارد ابتلا هستند. ویروس A به دلیل تغییرات ژنتیکی سریع و قابلیت ایجاد همهگیریهای گسترده، اهمیت بیشتری دارد. زیرسویه H۳N۲ که امسال در ایران فعال است، به دلیل جهشهای مکرر، گاهی واکسنگریزتر عمل میکند و شدت بیشتری در سالمندان، کودکان و افراد دارای بیماری زمینهای ایجاد میکند.
واکسیناسیون از آن جهت اهمیت دارد که اگرچه نمیتواند به صفر رساندن احتمال ابتلا را تضمین کند، اما شدت علائم، احتمال بستری، خطر عوارض جدی مانند ذاتالریه و حتی مرگ را به شکل چشمگیری کاهش میدهد. در بیشتر مطالعات جهانی، واکسن آنفولانزا بین ۳۰ تا ۶۰ درصد از ابتلا جلوگیری میکند و حتی اگر ابتلا رخ دهد، بیماری بسیار خفیفتر از حالت عادی خواهد بود.
دوره کمون آنفولانزا فاصله بین ورود ویروس به بدن و آغاز علائم است و معمولاً ۱ تا ۴ روز طول میکشد. در این مدت فرد نمیداند مبتلاست، اما قادر به انتقال ویروس است. به همین دلیل توصیه میشود در فصل آنفولانزا، در صورت تماس با فرد بیمار یا ظهور نخستین نشانهها، احتیاط بیشتری انجام شود.
تشخیص زودهنگام کمک میکند فرد سریعتر استراحت کند، درمان ضدویروسی را آغاز نماید و از انتقال بیماری به دیگران جلوگیری کند. داروهای ضدویروسی مانند اوسلتامیویر (تامیفلو) تنها در ۴۸ ساعت نخست بیشترین اثر را دارند.
آنفولانزا عمدتاً از طریق قطرات تنفسی حاصل از عطسه، سرفه یا صحبت کردن منتقل میشود. تماس دستهای آلوده با چشم، بینی یا دهان نیز عامل مهم انتقال است. در فضاهای بسته و شلوغ مانند مدارس، ادارات، وسایل حملونقل عمومی و مراکز درمانی احتمال انتقال چند برابر است.
ویروس حتی پیش از آغاز تب قابل انتقال است؛ بنابراین رعایت شستن دستها، تهویه مناسب، استفاده از ماسک در دورههای شیوع بالا و پرهیز از حضور در جمع در صورت بیماری، بهترین راههای کاهش انتقال است.
آنفولانزا برخلاف سرماخوردگی معمولی اغلب با علائم ناگهانی آغاز میشود. رایجترین نشانهها شامل تب، لرز، بدندرد، سردرد شدید، گلودرد و سرفه خشک است. افراد مبتلا معمولاً خستگی بسیار زیادی را تجربه میکنند، اما همیشه تب وجود ندارد.
زیرسویه H۳N۲ در برخی افراد، بهویژه سالمندان و بیماران مزمن، میتواند سرعت بیشتری در تخریب بافت ریه داشته باشد و به ذاتالریه یا نارسایی تنفسی منجر شود. علائم هشداردهنده شامل دشواری تنفس، درد قفسه سینه، استفراغ شدید، گیجی و بازگشت تب پس از بهبود نسبی است.
آنفولانزا بیماری ویروسی است و آنتیبیوتیکها هیچ اثری بر آن ندارند مگر اینکه عفونت باکتریایی ثانویه ایجاد شود. مهمترین اصول درمان عبارتاند از:
داروهای ضدویروسی شدت علائم را کاهش میدهند، اما جایگزین واکسیناسیون نیستند. سالمندان، بیماران قلبی، مبتلایان به آسم، چاقی شدید یا دیابت باید در همان ساعات اولیه بروز علائم با پزشک تماس بگیرند.
بیشتر بخوانید: هشدار معاون وزارت بهداشت درباره شیوع ویروس تغییریافته آنفلوآنزا؛ ممکن است مراکز آموزشی تعطیل شوند!
پیشگیری در آنفولانزا دو محور اساسی دارد: رفتارهای بهداشتی و تزریق واکسن. شستن دستها، استفاده از ماسک در مکانهای شلوغ، خواب کافی، تغذیه مناسب، و پرهیز از حضور در جمع هنگام بیماری، از نخستین راهکارها هستند.
اما واکسن آنفولانزا مهمترین اقدام حفاظتی است. از آنجایی که ویروس مدام دچار جهش میشود، واکسن هر سال بر اساس سویههای پیشبینیشده ساخته میشود و بدن حدود دو هفته پس از تزریق به سطح مطلوب ایمنی میرسد. بهترین زمان دریافت واکسن اواخر شهریور تا نیمه آبان است، اما حتی در میانههای زمستان هم دریافت آن ارزشمند است.
برخی گروهها در معرض خطر بالای عوارض و بستری هستند و باید واکسن را زودتر دریافت کنند:
کودکان زیر ۶ ماه نمیتوانند واکسن دریافت کنند؛ بنابراین خانواده و اطرافیان آنها باید واکسینه شوند تا نوعی محافظت جمعی برای نوزاد ایجاد شود.
تنها چند گروه محدود باید با نظر پزشک اقدام کنند:
افرادی که سابقه واکنش آلرژیک شدید به یک دوز قبلی واکسن دارند، کسانی که به ترکیبات خاص واکسن (در برخی انواع) حساسیت شدید دارند، و افرادی که در زمان تزریق تب بالای فعال دارند. در این موارد پزشک زمان مناسب یا نوع واکسن جایگزین را مشخص میکند.
تقویت سیستم ایمنی بخشی مهم از پیشگیری است. ویتامین C (مرکبات، فلفل دلمهای، کیوی)، آنتیاکسیدانها (چای سبز، انواع توتها)، سوپ مرغ، سیر، زنجبیل و زردچوبه میتوانند روند بهبود را سریعتر کرده و مقاومت بدن را تقویت کنند.
مصرف روی در غذاهایی مانند گوشت قرمز، حبوبات، تخمکدو و آجیلها نیز عملکرد سیستم ایمنی را تقویت میکند. نوشیدن آب کافی و خواب باکیفیت نقش کلیدی دارد، زیرا کمآبی و بیخوابی عملکرد ایمنی را به شدت کاهش میدهند.
اثربخشی واکسن بسته به سال، سویههای در گردش و وضعیت سیستم ایمنی فرد متفاوت است. به طور کلی اثر واکسن ۱۰ تا ۶۰ درصد گزارش شده، اما نکته مهم این است که حتی در صورت ابتلا، شدت بیماری بسیار کمتر خواهد بود. واکسینهشدن میتواند احتمال بستری را تا ۸۰ درصد کاهش دهد و خطر مرگ را در سالمندان بهطور چشمگیر کم کند.
حتی وقتی واکسن از نظر ژنتیکی به طور کامل با سویه غالب فصل هماهنگ نیست، باز هم محافظت نسبی ایجاد میکند، زیرا ایمنی پایهای بدن را فعال میکند.
واکسـنها معمولاً به دو گروه کلی تقسیم میشوند. واکسنهای غیرفعال (تزریقی) که رایجترین نوع هستند و حاوی ویروس کشتهشدهاند. و واکسنهای ضعیفشده (استنشاقی) که بیشتر برای کودکان در برخی کشورها استفاده میشود. در ایران اغلب واکسنهای چهارگانه (چهارسویه) در دسترساند که علیه دو نوع ویروس A و دو نوع ویروس B محافظت ایجاد میکنند.