رویداد۲۴| هلیا برزویی- از زمستان سال گذشته تبلیغات پلتفرمهای آنلاین خرید و فروش طلا بهطور چشمگیری در سطح شهرهای ایران افزایش یافت. بیلبوردهای بزرگ در اتوبانها و تبلیغات در ایستگاههای مترو که وعده میدادند خرید و فروش طلا را به سادهترین شکل ممکن در اختیار مردم قرار دهند. شعارهایی مانند «سرمایهگذاری امن»، «سوددهی مطمئن» و «خرید با هر بودجهای» بهسرعت توجه افکار عمومی را جلب کرد و بسیاری از مردم که پساندازشان از تورم و بیثباتی بازار جا میماند، این پلتفرمها را فرصتی برای حفظ ارزش داراییهای خود میپنداشتند.
اما پس از مدتی واقعیتهای دیگری از این نوع سرمایهگذاری خود را آشکار کرد. گزارشها و هشدارهای متعدد حاکی از آن بود که برخی از این پلتفرمها تخلف کردهاند. وزارت صمت در بیانیهای پرداخت سود به موجودی کاربران، استفاده از طلای کاربران بهعنوان اعتبار، خروج طلا در قالب ابزار پرداخت، مبادلات نظیر به نظیر، خرید و فروش با رمزارزها، ایجاد بستر وامدهی، انتقال دارایی بین کیفهای کاربران و صدور کارت هدیه طلا و ریال بالاتر از سقف مجاز بانک مرکزی را به عنوان هشت تخلف اصلی پلتفرمهای آنلاین طلا اعلام کرد.
در واکنش به این وضعیت، اواخر مهر ماه، دولت مصوبهای با عنوان «دستورالعمل ساماندهی معاملات آنلاین طلا و نقره» تصویب و در ۱۴ آبان آن را ابلاغ کرد. هدف اصلی این مصوبه، که به پیشنهاد دادستانی کل کشور و با همکاری وزارت صمت و بانک مرکزی تدوین شد، ایجاد چارچوبی مشخص برای فعالیت پلتفرمها و جلوگیری از تخلفات گسترده بود.
بیشتر بخوانید: جمهوری اسلامی: بابک زنجانی با وجود محکومیت آزاد است| برخی مدیران همدست مفسدان اقتصادیاند
براساس این مصوبه، معاملات آنلاین فقط به اندازه موجودی واقعی خزانه پلتفرمها مجاز است و فروش طلای آبشده ممنوع اعلام شد. اتفاقی که در اکثر پلتفرمها رخ نمیداد؛ در برخی از آنها طلا به صورت شبانه، بدون تعیین نرخ درست و موجودی واقعی به فروش میرسید. اقدامی که بیشتر به خالی فروشی شباهت داشت.
در مصوبه همچنین هویتسنجی کامل مشتریان و ثبت همه تراکنشها در سامانه ناظر بانک مرکزی الزام شد. براساس این مصوبه، تحویل فیزیکی طلا باید حداکثر ظرف یک هفته انجام و کارگروه مشترک برای نظارت و گزارش تخلفات به مراجع قانونی نیز باید تشکیل شود. این یعنی فروشهای شبانه بدون پشتوانه باید جمع میشد.
بانک مرکزی از همان ابتدا نسبت به فعالیت این پلتفرمها موضعی سختگیرانه گرفت. دلایل این حساسیت خالیفروشی و معاملات صوری، قیمتسازی و ایجاد حباب، پولشویی و استفاده از رمزارزها و در نهایت تهدید امنیت اقتصادی بود.
به همین دلیل در مصوبه فوق الذکر، بانک مرکزی حتی محدودیتهایی بر ساعت کاری این پلتفرمها اعمال و اعلام کرد که این پلتفرمها باید تنها به عنوان واسطه معامله عمل کنند و مقدار طلایی که میفروشند را در اختیار داشته باشند.
با وجود تصویب و ابلاغ مصوبه دولت در ۱۴ آبان ماه، رضا الفتنسب، رئیس اتحادیه کسبوکارهای مجازی به رویداد۲۴ گفته که ضوابط هنوز اجرایی نشده و صرفا در هیات مقررات چند جلسه گذاشته شده است.
او میگوید: در این جلسه قرار بر آن شده که بانک مرکزی تا ۱۴ بهمن ماه سامانه نظارتی و ضوابط را به هیات مقررات اعلام کند، اما تاکنون این اتفاق رخ نداده است.
الفتنسب همچنین درباره پشتوانه فروش پلتفرمهای طلا عنوان کرد: براساس ضوابط، پلتفرمها باید طلایی که قصد عرضه آن را دارند در بانکها یا خزانهها ذخیره کنند.
بر اساس گزارشهای منتشر شده، طی دو سال گذشته بیش از ۲.۵ تن طلا میان حدود ۳ میلیون کاربر فعال در بیش از ۵۰۰ پلتفرم آنلاین جابهجا شده است؛ بازاری که به اذعان معاون دادستان کل کشور، بخش قابل توجهی از آن فاقد مجوز رسمی فعالیت است و عملا بدون نظارت مؤثر اداره میشود. این در حالی است که هیچ یک از این هشدارها منتهی به جمع شدن این پلتفرم ها نشده و هنوز سطح شهر مملو از تبلیغات پرشمار این کسب و کارهای بدون مجوز است.
در شرایطی که خبری از اجرایی شدن سامانه نظارتی پلتفرمهای طلا از سوی بانک مرکزی نیست، این بازار به ترکیبی از ریسکهای فنی و اقتصادی تبدیل شده است. بسیاری از کاربران بازار آنلاین طلا گزارش میدهند که با وجود پرداخت کامل، تحویل طلا با تأخیرهای چندروزه تا حتی چندماهه انجام میشود. در برخی موارد نیز وزن یا عیار طلای دریافتی با سفارش اولیه همخوانی ندارد و بهدلیل نبود سازوکار شفاف برای رسیدگی به شکایات، پیگیریها اغلب بینتیجه میماند.
به باور کارشناسان، نبود پشتوانه فیزیکی کافی برای حجم بالای معاملات آنلاین، این بازار را به بستری مناسب برای قیمتسازی و معاملات صوری تبدیل کرده است. چنین روندی با ایجاد حباب قیمتی، نرخها را از واقعیت بازار سنتی دور میکند و با کوچکترین شوک عرضه یا تقاضا، میتواند موجی از زیان و خروج هیجانی سرمایهگذاران خرد را رقم بزند. پیامد چنین وضعیتی، کاهش اعتماد عمومی به بازار طلا و حرکت بخشی از سرمایهها به سمت حوزههای پرریسکتری مانند رمزارزهای غیرمجاز یا واسطهگریهای غیررسمی خواهد بود.
کارشناسان معتقدند اجرای کامل مقررات جدید بانک مرکزی میتواند معادلات بازار طلا را تغییر دهد. از منظر رفتاری، افزایش شفافیت و اطمینان نسبت به پشتوانه معاملات ممکن است بخشی از اعتماد ازدسترفته خریداران را بازگرداند؛ هرچند محدودیتهای جدید میتواند موجب انتقال بخشی از سرمایهها به بازارهای موازی مانند ارز و رمزارز شود.
به گفته کارشناسان، موفقیت این طرح تنها در صورتی تضمین خواهد شد که نظارت مستمر، برخورد جدی با تخلفات و همکاری کامل نهادهای مرتبط وجود داشته باشد؛ در غیر این صورت، فعالیتها از پلتفرمهای بیضابطه به مسیرهای پنهانی و غیررسمی منتقل میشود و ریسک برای سرمایههای مردم همچنان پابرجا خواهد ماند.