رویداد۲۴ | مهدی توفیقی: پلاتین فلزی است که در ساخت جواهرات مورد استفاده قرار میگیرد و به دلایل کاملاً متفاوتی در سیستم اگزوز خودروها نیز وجود دارد. کاتالیزور یکی از اجزای حیاتی خودرو به شمار میرود، زیرا در حذف گازهای مضر خروجی از اگزوز نقش کلیدی ایفا میکند. این قطعه میتواند گازهایی مانند نیتروژن اکسید و کربن مونوکسید را به ترکیباتی با خطر کمتر تبدیل کند. پلاتین و دیگر فلزات سنگین مانند پالادیوم و رودیوم مسئولیت تبدیل گازهای خطرناک به گازهای بیخطرتر را در کاتالیزور بر عهده دارند.
وجود همین فلزات کمیاب و با ارزش در کاتالیزور، به همراه سهولت دسترسی به این قطعه، آن را به هدفی جذاب برای سارقان تبدیل کرده است. جالب است بدانید که در دوران همهگیری کرونا، سرقتهای کاتالیزور افزایش چشمگیری داشت و در سال ۲۰۲۲ به اوج خود رسید. به طوری که در یکی از مناطق نسبتاً کوچک آمریکا، ۴۵ هزار مورد سرقت کاتالیزور گزارش شد. سارقان این قطعات را به اوراقچیها و افرادی که به استخراج پلاتین و پالادیوم از کاتالیزورها مشغول هستند، میفروشند. با توجه به این موضوع، میزان پلاتین و پالادیوم موجود در کاتالیزور خودروها چقدر است؟ میزان واقعی این فلزات سنگین در کاتالیزورها بسته به خودروسازان و مدلهای مختلف متفاوت است. به طور کلی، خودروهای بزرگتر گازهای خروجی بیشتری تولید میکنند و به همین دلیل از کاتالیزورهای بزرگتر با مقادیر بیشتری از فلزات سنگین استفاده میشود. معمولاً هر کاتالیزور خودرو حاوی ۰.۱ تا ۰.۲۵ اونس (۳ تا ۷ گرم) پلاتین، ۰.۰۷ تا ۰.۲۵ اونس (۲ تا ۷ گرم) پالادیوم و ۰.۰۴ تا ۰.۰۷ اونس (۱ تا ۲ گرم) رودیوم است.
علت اصلی افزایش سرقت کاتالیزورها پس از دوران همهگیری کرونا، به جهش ناگهانی قیمت کاتالیزورها و همچنین افزایش بهای پلاتین و پالادیوم مربوط میشود. در آن زمان، قیمت هر اونس پلاتین به حدود ۱۲۹۰ دلار و پالادیوم به حدود ۳۳۰۰ دلار رسید، به گونهای که هر کاتالیزور حداقل دارای ۱۲۸ دلار پلاتین و ۲۳۱ دلار پالادیوم بود. اما پس از کاهش قیمت این فلزات، هماکنون ارزش پلاتین و پالادیوم در هر کاتالیزور به ترتیب به ۹۰ و ۶۸ دلار رسیده است. این کاهش قیمت قابل توجه، به همراه تدابیر دولتی برای جلوگیری از سرقت کاتالیزورها، موجب کاهش تمایل سارقان به این قطعه شده است.
نقش پلاتین در کاتالیزور خودرو چیست؟ اکثر خودروهای مدرن دارای کاتالیزورهایی هستند که توانایی تبدیل نیتروژن اکسیدها، کربن مونوکسید و هیدروکربنها را دارند. این قطعه حیاتی وظیفه پیچیدهای در تسهیل دو واکنش شیمیایی بر عهده دارد: تبدیل نیتروژن اکسید به نیتروژن و اکسیژن، و اکسیداسیون هیدروکربنها و کربن مونوکسید به کربن دیاکسید و بخارآب. پلاتین در هر دو واکنش نقش اساسی ایفا میکند. این فلز به همراه رودیوم در واکنش اول کمک میکند، در حالی که ترکیب پلاتین و پالادیوم واکنش دوم را انجام میدهد. اگرچه فلزات دیگری مانند مس، نیکل، منگنز، سریوم و آهن نیز میتوانند به عنوان کاتالیزور عمل کنند، اما معمولاً فاقد پایداری و مقاومت حرارتی لازم برای تحمل دماهای بالا در کاتالیست هستند. به همین دلیل، فلزاتی مانند پلاتین، پالادیوم و رودیوم گزینههای مناسبی برای کاتالیزورها به شمار میآیند و در کاهش گازهای مضر که میتوانند تأثیرات زیستمحیطی خطرناکی مانند باران اسیدی و تشکیل اوزون در جو زمین داشته باشند، کمک میکنند.