روابط ایران-هند؛ چالش‌هایی بیشتر از فرصت‌ها

رویداد۲۴- سفر رئیس‌جمهور ایران به دهلی‌نو در زمان دشواری در روابط دوجانبه دو کشور آسیایی انجام شد.

به گزارش رویداد۲۴ به نقل از دیپلمات، حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران طی هفته گذشته در پاسخ به سفر نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند به ایران طی سال 2016 به دهلی‌نو سفر کرد. حضور روحانی در این کشور بیانگر تداوم توسعه محتاطانه روابط هند به سمت شرق آسیا است و در شرایطی صورت گرفته که دولت مودی تعامل بیشتری با یکی از بزرگ‌ترین دشمنان ایران در منطقه یعنی اسرائیل، داشته است.

درواقع، سفر روحانی درزمانی صورت گرفته که اسرائیل هرچه بیشتر نسبت به حضور و پیشرفت‌های نیروهای شیعه تحت حمایت ایران در مرزهایش با سوریه حساس شده و خواستار یک کمپین نظامی علیه آن‌ها شده است. بااین‌حال روابط هند با ایران طی سال‌های گذشته، علیرغم لغزش‌هایی که در دوره اوج تحریم‌ها علیه تهران از سوی دولت اوباما و روایت فعلی دونالد ترامپ از سیاست خارجی، به‌طور کلی با ثبات مانده است.

این سفر در شرایط پرمخاطره‌ای در حوزه سیاست داخلی برای روحانی انجام شد. اعتراضات اخیر نسبت به شرایط اقتصادی که قرار بود در سایه توافق هسته‌ای با گروه 1+5 بهبود بیابد، توجه جهان را به ایران معطوف کرد. این اعتراضات همچنین نسبت به سیاست‌های محافظه‌کارانه دولت نسبت به مسائلی مانند حجاب نیز صورت گرفت. روحانی که به‌عنوان رئیس‌جمهوری میانه‌رو انتخاب شد با مشکلات خود برای مقابله با محافظه‌کاران روبرو است، و درعین‌حال برای بهبود شرایط اقتصادی، حفظ توافق هسته‌ای در مقابل تهدیدهای دولت ترامپ، و احتمال تجدید تحریم‌های بین‌المللی می‌جنگد. 

این چالش‌ها روابط هند با تهران را در شرایط سختی قرار داده، آن‌هم درحالی‌که دو کشور در مورد سرمایه‌گذاری، به‌خصوص روی بندر چابهار برنامه‌ریزی کرده‌اند و تهدیدهای دولت ترامپ در مورد اعمال تحریم‌های جدید و احتمال خروج از توافق هسته‌ای این برنامه‌ریزی‌ها را با خطر روبرو می‌کند. اخیراً رسانه‌های هندی گزارشی منتشر کردند مبنی بر اینکه واشنگتن از شرکت تویوتا در آمریکا خواسته که صرفاً به دلیل فروش یک دستگاه خودرو به سفارت ایران در دهلی‌نو، عذرخواهی کند.

هند پیش‌ازاین هم گرفتار درگیری هسته‌ای ایران-آمریکا شده بود. در دوره ریاست جمهوری اوباما، دهلی برای خرید نفت از ایران با مشکل روبرو بود و این در حالی بود که تهران جایگاه خود در میان سه تأمین‌کننده اول نفت را از دست داده و به رده هشتم سقوط کرده بود چراکه سیستم پرداخت دهلی به تهران از طریق یک بانک در ترکیه از سوی واشنگتن تعطیل شده بود. در یک بازه زمانی کوتاه چند هفته‌ای شرایطی فراهم شد تا هند بتواند پول خود را به ایران منتقل کند اما فشارهای بسیار از سوی آمریکا هند را مجبور به رد درخواست ایران برای راه‌اندازی شعب بانکی در دهلی برای تسهیل نقل و انتقالات کرد. درحالی‌که به نظر می‌رسید با نهایی شدن توافق هسته‌ای، شرایط برای تجارت ایران و هند رو به بهبود است، شروط دولت ترامپ در مورد اقدامات آتی علیه ایران، می‌تواند برنامه‌های هند را با بن‌بست مواجه کند.

در طول مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 1+5، بسیاری از کشورهای غربی خارج از مرزهای ایران تجمع کرده بودند تا نخستین بهره‌بردار از شرایط پس از لغو تحریم‌ها و بازاری باشند که در دسترس قرار می‌گرفت. هند این دوراندیشی را نداشت (هیچ شرکت انرژی در تهران حضور نداشت) و در مورد سرمایه‌گذاری‌اش در میدان فرزاد بی سرگردان بود. ایران نیز در شرایطی که تعهد به پرداخت وجود داشت اما پرداختی صورت نمی‌گرفت، تهدید کرد که انحصار این میدان را لغو می‌کند و آن را به مزایده بین‌المللی می‌گذارد.

باوجود تمامی این شرایط، به نفع هند است که از دولت روحانی در ایران حمایت کند. اعتبار میانه‌روی و رویکرد داخلی او برای محدود کردن آنچه با سیستم‌های سیاسی ایران ممکن می‌شود، هم برای ثبات منطقه‌ای و هم برای ثبات جهانی از اهمیت بالایی برخوردار است. توافق هسته‌ای ایران در دولت محافظه‌کاری مانند محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور قبلی ایران ممکن نمی‌شد؛ رویکرد تقابلی احمدی‌نژاد در مورد کوچک‌ترین اختلافات اغلب باعث می‌شد دهلی‌نو در بسیاری از مسائل مربوط به منافع دوجانبه از همکاری با ایران اجتناب کند، به‌خصوص پس از اتفاقات غیرضروری که باعث تعویق مسائلی چون میدان گازی فرزاد بی و ورود اعلام نشده تیمی از ایران برای اولتیماتوم دادن به دهلی شد.

سفر روحانی به دهلی‌نو، علیرغم تمامی این مسائل، فرصت خوبی برای هر دو کشور است تا اختلافاتشان را برطرف کنند، گام‌های قابل‌توجهی در مسائل به تعویق افتاده اقتصادی بردارند و در مورد موضوعات منطقه‌ای یک آسیای غربی بی‌ثبات بحث و تبادل‌نظر کنند.