ضرورت بازنگری در شیوه نذورات در مناسبت‌های مذهبی

 رویداد۲۴- شیدا ملکی- کوچه و پس‌کوچه‌های شهر سیاه‌پوش شده‌اند. دیگ‌های نذری و بوی غذای نذری محله‌ها را پر کرده. محله هرچه قدیمی‌تر باشد دیگ‌های نذری بیشتر به چشم می‌خورد و ایستگاه‌های چای و شیر نذری هم بیشتر و شلوغ‌تر هستند. محله‌های جنوبی تهران که این روز‌ها محله‌های شلوغ عزاداری‌های محرم است. روزهای قبل هرروز شاید گرسنگی در خانه‌هایش تکرار می‌شد. فقر اقتصادی در جامعه تا جایی پیش رفته است که هرروز گرسنگی و ناتوانی در تأمین نیاز خوراک روزمره گریبان خانواده‌های بیشتری را می‌گیرد. 

این در حالی است که ایرانی‌ها معادل ٢‌ هزار میلیارد تومان غذای نذری در ماه محرم توزیع می‌کنند و از سویی دیگر آمار رسمی و مستندی از گرسنگان در طول سال وجود ندارد. حال اما این سؤال مطرح می‌شود که آیا نیازمند نگاهی تازه به روش‌های پخش نذورات نیستیم؟ آیا اگر چنین نذوراتی در بلندمدت و در شرایطی که به کل سال تسری پیدا کند، پخش شود، خروجی وتاثیرگذاری عمیق‌تری نخواهد داشت؟ 

حجت‌الاسلام سید حسین خادمیان درباره نوع و شیوه پخش نذورات به رویداد۲۴ می‌گوید: وقتی موضوعی شرعی و اسلامی را مورد بحث قرار می‌دهیم باید مبانی حکمی و مبانی اجرایی آن را از شرع و دین استخراج کنیم و باید دید فلسفه اصلی نذری از دیدگاه شارع مقدس چه مقصود و هدفی داشته است. از همین رو اگر مقصد و هدف را بررسی کنیم هم در نحوه اجرا و هم در نحوه هدفمندی به نتایج مطلوب‌تری می‌رسیم. 

مشکل اینجاست که از مسائل دین برداشت‌های ناقص داریم و تفکرات ناقص خود را به آن وارد کرده‌ایم و درنهایت این مشکلات ایجاد شده است. 

مسئله نذر یک واژه فقهی، با پشتوانه دینی است که هدفی مشخص دارد و باید بدانیم که اگر شارع این مسئله را قرار داده است تا یک حرکت اجتماعی از سوی افراد با نشانه‌ای دین صورت بگیرد که همه مؤمنان بدانند که انفاق هم یکی از ارکان ایمان است و ایمان محدود به چند حرکت عبادی مخدوم به ذکر مانند نماز نمی‌شود. 

یکی از مسائلی که اسلام مطرح می‌کند، مسئله تعلیم و بعدازآن تذکر است. ما باید مسئله احکام و آداب نذر را به مؤمنان یاد بدهیم و همیشه در پی یادگیری آن باشیم. بعدازآن برای برطرف شدن مسائل مربوط به نوع پخش کردن نذورات به مسئله تذکر‌ها باید توجه کرد. مؤمنان اگر نیت دارند که به‌واسطه نذر به اجابت خواسته‌های خود برسند؛ در مرحله اول باید بدانند که نذر در اسلام فقط پخش کردن خوراک و پوشاک نیست و معطوف به انفاق نمی‌شود. 

وی در تعریف نذر می‌گوید: هر عملی که رجحان عقلی، فقهی و شرعی داشته باشد و انسان آن را هدف قرار دهد و از خداوند بخواهد زمانی که مقصودش حاصل شد مقید شود تا آن فعل را در مکان یا زمانی انجام دهد، صحیح است. 

خادمیان معتقد است اگر پخش کردن نذری در طول سال انجام شود، مطلوب‌تر خواهد بود تا زمانی که به‌طور خاص در ایام دهه اول محرم این نذری‌ها توزیع می‌شود. همچنین این موضوع را باید نهادینه کرد و آموزش‌های لازم درباره آن را به مردم تعلیم داد. باید این را بدانیم که هر وقت فردی به نیت امام حسین (ع) در هر زمان و مکانی گره از کاری بگشاید یا قدم خیری بردارد، مطلوب امام حسین (ع) است. این اصل را باید در راستای تعلیمات دین به مردم تعلیم داد. در چنین شرایطی قطعاً مردم نذورات خود را محدود به ایام محرم و صفر نخواهند کرد. 

از سویی دیگر وی تأکید می‌کند، این موضوع که حجم اصلی نذورات به دهه اول محرم بازمی‌گردد به مسئله تعظیم شارع هم مربوط می‌شود اما نباید فراموش کرد اهمیت قائل شدن به مسئله اهمیت مراسم محرم، فقط در حیطه نذورات آن نیست و باید به پرشور و با انگیزه برگزار کردن مراسم دیگر همچون نماز عاشورا و دعا و نیایش هم اهمیت قائل شویم. اینکه روز عاشورا به‌عنوان روز اعظم گرامی داشته می‌شود و مراسم و مناسک خاصی در آن انجام می‌دهیم بسیار خاص و بااهمیت است. 

اما باید از همین روز عاشورا یاد بگیریم که هر کار نیکی که در روز عاشورا انجام می‌شود خوب است که در طول سال هم استمرار پیدا کند. از همین رو اهمیت به این جمله معروف «کل یوم عاشورا» بسیار قابل‌توجه است. بنابراین یکی از راه‌هایی که می‌تواند توجه به نذورات را به کل سال تسری دهد، اهمیت به همین جمله معروف است. 

وی تأکید می‌کند، تعلیم و آموزش درباره مسائل نذری و دیگر مناسک دینی و مذهبی، می‌تواند جامعه را به اوج فرهیختگی برساند. 

تجمع زنان و مردان در مقابل تکایا و مساجدی که غذای نذری پخش می‌کنند از تصاویری است که کافی است روز تاسوعا و عاشورا در خیابان‌های شهر قدم زد تا چندین بار با آن مواجه شد. عده‌ای معتقد هستند که خوردن غذای نذری به دلیل تبرک آن و همچنین همراه شدن مراحل پخت آن با دعا و نیایش پسندیده است و به عبارتی صواب دارد. البته که در منابع فقهی بر این موضوع صحه گذاشته شده است. 

از سویی دیگر عده‌ای معتقدند نه‌تنها در روزهای تاسوعا و عاشورا باید از نذری‌های آن بهره برد بلکه حجم زیادی از غذای نذری را احتکار کرد تا در طول سال به‌طور مستمر و اندک از آن استفاده شود. این در حالی است که همیشه افراد کم درامد و نیازمندی وجود دارند که برای رفع حاجت خوراک روزمره خود با مشکل روبرو می‌شوند. 

حجت‌الاسلام سید حسین خادمیان درباره چنین مسائلی می‌گوید: توجه به موضوع مصرف غذای نذری از دو زاویه اخلاقی و فقهی قابل‌توجه و بررسی است. بر همین اساس مصرف غذای نذری در طول سال بلامانع است و هیچ اشکالی ندارد. اما بررسی این موضوع از نگاه اخلاقی باید این سؤال را مطرح کرد که آیا متبرک شدن زندگی فقط و فقط از طریق خوردن لقمه‌های نذری میسر می‌شود؟ همچنین باید پرسید آیا نگاه خداوند سبحان و رحمت الهی خداوند بر زندگی افرادی که لقمه نانی را یک فقیر و گرسنه می‌رسانند با نگاه به فردی که غذا را برای مصرف طولانی‌مدت احتکار می‌کند، یکسان است؟ چنین سؤال‌هایی و توجه افراد به این مسائل به نگرش‌های افراد بازمی‌گردد. از همین رو افراد باید نگرش‌های خود را این‌چنین برنامه‌ریزی و جهت‌دهی کنند که کار نیک اهمیت و ارزش بیشتری داشته باشد. 

همچنین وی با تأکید بر این موضوع که اصلی‌ترین معجزه انبیا اخلاق نیکوست می‌گوید: اگر اخلاق نیکوی پیامبر نبود مسلمان درست نمی‌شد و معجزاتی مثال عصای حضرت موسی و شق‌القمر و... برای بقا و ایجاد دین کافی نبود. بنابراین باید مردم این موضوع را یاد بگیرند که اگر غذای نذری به دستتان رسید و با احسان و انفاق آن را به نیازمند و یا هر انسانی دیگری بخشیدید ارزش و مقام والاتری دارد و این کار نیک زندگی فرد را بیمه می‌کند. هیچ آیه و حدیثی وجود ندارد که تائید کند اگر خوراک نذری را احتکار کردید زندگی‌تان بابرکت و خوش می‌شود. 

آیات اسلام می‌فرمایند که اگر اهل انفاق باشی زندگی‌ات متبرک و بیمه می‌شود. درصورتی‌که این مسائل به‌طور کامل تعلیم داده شود با چنین برداشت‌های نادرستی از اهداف دینی روبرو نمی‌شویم. 

به گفته این کار‌شناس مذهبی، باید این موضوع تبدیل به یک باور و اعتقاد شود که زندگی زمانی متبرک می‌شود که نگاه رحمانی خداوند به زندگی انسان باشد.