چطور راه مصر از عربستان جدا شد؟

تنش جدی میان دو کشور از سال 2015 آغاز شد اما به دلیل منافع مشترک، طرفین تا مدت زیادی، از افزایش تنش با یکدیگر خودداری ورزیدند. در این راستا به نظر می رسد مبارزه با اخوان المسلمین برای ریاض یک اولویت باشد. به نوبه خود؛ مصر نیز به دنبال اعتمادسازی است؛ بر این اساس که عربستان سعودی به حمایت مالی و ایدئولوژیک از آن ها در مبارزه با تروریسم ادامه خواهد داد.

در 30 جولای 2015، رئیس جمهوری مصر عبدالفتاح السیسی و وزیر امورخارجه عربستان سعودی محمدبن سلمان اعلام کردند که هدف از امضای «اعلامیه قاهره» بهبودی روابط بین دو کشور در سایه تحولات منطقه ای است. این بیانیه بر توسعه همکاری های اقتصادی و تشکیل ارتش عربی مشترک –که در اجلاس اتحادیه عرب در مارس 2015 پیشنهاد شده بود- تاکید می کرد. السیسی در یک سخنرانی، با تاکید بر اهمیت روابط عربستان و مصر اظهار داشت  دو کشور رئوس امنیت ملی عربی هستند.

اما هنگامی که ملک سلمان بن عبدالعزیز به قدرت رسید، نخبگان مصری نسبت به تعهدات خویش در قبال عربستان سعودی، دچار شک و تردید شدند. زیرا در میان محافل عمومی این امر شایع شد که ملک سلمان در قبال اخوان المسلمین موضعی نرم تر اتخاذ کرده است و از سوی دیگر، به نظر می رسد تحولات مذکور در اندیشه ملک سلمان با هدف مهار ایران صورت گرفته باشد. زیرا یکی از عوامل نزدیکی مصر و عربستان سعودی، در واقع تشکیل محور سنی علیه تشیع و ایران بوده است. لذا از سال 2013 در سیاست خارجی و داخلی مصر و عربستان سعودی، مهار ایران یک بنیان اساسی در نظر گرفته شد. 

به این ترتیب، لزوم مبارزه با جنبش های اسلامی و مهار آن ها به عنوان یک تهدید حیاتی، برای دولت السیسی و در دید کلان برای کشور مصر به شمار می رفت. همچنین، شورش هایی که در سال های اخیر در صحرای سینا رخ داد بر ضرورت مبارزه با آن ها صحه گذاشت. بنابراین، السیسی تلاش کرد تا با تنوع بخشیدن به منابع، حمایت های بین المللی را به سوی این کشور جلب نماید. این امر در تقویت پیوندهای روابط با روسیه در تلاش برای احیای وضعیت مصر به عنوان یکی از قدرت های منطقه ای مشاهده شد که بدون در نظرگرفتن حمایت های سعودی صورت گرفت. به عبارت دیگر، نزدیکی مصر به روسیه بر منافع عربی سعودی ها لطمه وارد کرد. 

با توجه به مباحثی که گفته شد، مصر شروع به شک و تردید نسبت به سیاست های منطقه ای عربستان سعودی کرد که از نمونه های برجسته آن می توان به ابراز بی میلی مصر برای پشتیبانی عربستان سعودی در حمله نظامی این کشور به یمن اشاره کرد. از سوی دیگر، در حملات هوایی به لیبی در مارس 2015 نیز برخلاف عربستان سعودی، بر راه حل سیاسی تاکید کرد. در خصوص موضوع ایران نیز السیسی تا حدودی اظهار بی تفاوتی نمود و یا می توان گفت حداقل به نظر نمی آید که تهاجمی عمل کرده باشد و لذا ترجیح داد که رویکرد عملگرایانه تری نسبت به این کشور اتخاذ کند. 

تردیدی وجود ندارد که واگرایی در روابط بین مصر و عربستان سعودی در تعیین اولویت های منطقه ای نقش مهمی داشته باشد. عربستان سعودی امیدوار بود که مصر بخش عمده ای از نیروی زمینی خویش را در حمله نظامی به یمن اعزام کند. در واقع، تحولاتی که در منطقه رخ داد به نفع دولت مصر بود؛ زیرا دولت السیسی را به مرحله استقلال در امور خارجی بدون توجه به نگرانی قوی ترین حامی خود در منطقه می رساند. به عنوان مثال، مصر از طریق یمن می تواند به منظور حصول اطمینان از امنیت تنگه باب المندب، عبور و مرور کشتی ها در کانال سوئر را کنترل کند. یک تحول بسیار قابل توجه دیگر نیز، رای مصر در شورای امنیت سازمان ملل متحد به نفع قطعنامه روسیه درباره بحران سوریه بود که این امر به شدت با مواضع عربستان سعودی تنافض داشت. قاهره برای توجیه حمایت خویش از پیش نویس قطعنامه روسیه و تمایل فرانسه برای جلوگیری از وقوع فاجعه انسانی در سوریه سخن گفت. در این راستا، نماینده عربستان سعودی در سازمان ملل متحد رای مصر را امری دردناک توصیف کرد.

با توجه به مباحث فوق الذکر، می توان گفت رویدادهای زیر به طور برجسته در ظهور و افزایش تنش در روابط بین مصر و عربستان سعودی موثر بودند. به عبارت دیگر، مولفه های ذیل موجب افزایش تنش و تقابل میان دو کشور شد:

1.    حمله نظامی عربستان سعودی به یمن و ممانعت از مشارکت نیروهای ارتش مصر در آن
2.    حمایت مصر از پیش نویس قطعنامه فدراسیون روسیه درباره سوربه
3.    مسئله ایران، سوریه و لیبی
4.    لفاظی های رسانه ای
5.    نگرانی دولت مصر از رشد جنبش های اسلامی و افراط گرایی

*کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه