نوشته دو چهره دانشگاهی خطاب به روحانی
رویداد۲۴-اغلب خواسته‌های اکثریت اقشار مختلف جامعه، معمولا وجوه و جنبه‌های مختلف «توسعه کشور» را دربر می‌گیرد. یکی از ابعاد و وجوه توسعه کشورها که در توسعه اقتصادی و اجتماعی و در «کیفیت زندگی» شهروندان نمود و تأثیری مستقیم دارد، توسعه و رشد علم در کشور است. بنابراین بجاست که شهروندان به طرح‌ها و برنامه‌های رئیس‌جمهور در مورد رشد علم کشور نیز توجه داشته باشند. در این نوشتار ما به‌عنوان اعضایی از جامعه دانشگاهی اهم مسائلی را که علم و جامعه علمی کشور با آن مواجهند، مطرح می‌کنیم.
نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری، شخصیت، سوابق و توانایی‌ها و دیدگاه‌ها و برنامه‌های خود را مطرح کردند و آن را به محک رأی شهروندان گذاشتند و مردم از بین آنان، یکی را برگزیدند. رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس قوه مجریه و شخص دوم کشور نقش عمده‌ای در جهت‌گیری و تحولات کشور دارد و به نوعی زندگی تمامی آحاد جامعه را متأثر می‌کند. به همین دلیل بود که رأی‌دهندگان در انتخاب خود بسیار توجه کردند. طبیعی است که عمده دغدغه‌ها و مطالبات عموم مردم حول محورهای امنیت کشور، امنیت اقتصادی به‌ویژه تأمین معیشت و امنیت شغلی و حوزه سلامت و بهداشت باشد. به بیانی بهتر و در یک کلام، خواسته طبیعی و به‌حق مردم، بهبود کیفیت زندگی است و عمده نامزدها هم با توجه به همین خواسته، شعارهای خود را مطرح کردند. اما سؤال اساسی این است که واقعا دستیابی به امنیت پایدار اجتماعی، اقتصادی و سلامت در مقام عمل و با توجه به واقعیت‌های کشور ما چگونه حاصل خواهد شد؟ این سؤال تنها درباره کشور ما مطرح نیست و شهروندان تمامی کشورهای جهان نیز با همین سؤال مواجهند. البته این مسئله ابعاد بسیار دارد و اصلا مسئله ساده‌ای نیست. جواب‌دادن به این سؤال نیازمند مطالعات عمیق و ریشه‌ای و تحلیل‌های دقیق و کارشناسانه، با در نظرگرفتن شرایط خاص هر کشور است. فارغ از جزئیات و تفاوت‌های بعضا مهم شرایط محیطی، فرهنگی و تاریخی جوامع مختلف، راه‌حلی که امتحان خود را در بسیاری از کشورها پس داده، با عنوان «توسعه پایدار» شناخته می‌شود، یعنی بهبود کیفیت زندگی مردم نهایتا در گرو توسعه پایدار کشور است. یکی از محورهای مهم توسعه پایدار کشور توسعه علمی است، یعنی توسعه‌ای که با روش‌ها و مبانی علمی انجام شود. برای جوامع و کشورهایی به بزرگی ایران، لازم است توانایی برنامه‌ریزی و اجرای توسعه علمی کشور (یا حداقل بخش قابل توجه آن) از نیروهای متخصص داخلی تأمین شود و این نیازمند توسعه علم در کشور است. به صورت خلاصه: توسعه علمی کشور نیازمند توسعه علم در کشور است. اما توسعه و رشد علم و سطح علمی کشور نیز خود جوانب فراوان دارد و نه‌تنها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و کارشناسانه از تحصیلات پیش‌دبستان تا سطوح عالی دکتراست، بلکه نیازمند توجه به پژوهش و نوآوری در علم است. برای رشد علمی علاوه بر آموزش علم و دیدگاه علمی، نیازمند توجه به پژوهش نیز هستیم. در اینجا به تبیین اهم موارد مربوط به توسعه علم در کشور و مطالبات علمی و جامعه دانشگاهی، از دید خود می‌پردازیم.
آموزش عمومی-آموزش رسمی قبل از دانشگاه
مطابق قانون اساسی، دولت موظف است امکان تحصیل رایگان آحاد افراد کشور را فراهم آورد و این از طریق نظام آموزش رسمی کشور انجام می‌شود. برنامه‌های آموزش رسمی باید در جهت توانمندکردن و آماده‌سازی افراد برای زندگی در فضای واقعی جامعه و مبتنی بر روش‌های مطالعه‌شده و محک‌خورده آموزش و تربیت باشد. در اجرای موفق برنامه‌های درسی دو عامل الف- آموزگار تربیت‌شده‌ای که دغدغه معیشت ندارد و ب- مکان و محیط استاندارد آموزشی، نقش اساسی دارند. عملکرد دانشگاه فرهنگیان، که ظاهرا با هدف تأمین آموزگار در چند سال اخیر تأسیس شده، نابسامانی‌ها و نگرانی‌های جدی‌ای را در حوزه پرورش آموزگاران توانمند به وجود آورده است.
جایگاه دانشگاه در کشور
هر جامعه‌ای برای ثبات خود، به گروه‌های مرجع اجتماعی در موضوعات مختلف نیاز دارد. دانشگاه‌ها در جایگاه مرجعیت علمی قرار دارند و این مرجعیت در وهله اول باید از سوی دولت و در رأس آن، رئیس‌جمهور به رسمیت شناخته شود. در تفکر، گفتار و عمل این بدان معناست که او در حل مسائل مختلف کشور بر توان علمی دانشگاه‌ها اعتماد و تکیه کند و معتقد به توانمندکردن و ظرفیت‌سازی در دانشگاه‌ها برای حل مسائل کشور باشد. برخی از مسائل مهمی که برای آنها باید به دانشگاه‌ها مراجعه کرد، عبارت‌اند از: بحران محیط زیست و زیست‌بوم کشور؛ خطر جدی وقوع زلزله در بیشتر نقاط کشور و نحوه مقابله با آن؛ بهره‌وری بهینه از منابع انرژی با توجه به مزیت‌های نسبی کشور؛ فراوری محصولات معدنی و کشاورزی کشور؛ امنیت و سلامت غذایی-دارویی کشور.
علوم پایه، اساس توسعه علم
تقسیم‌بندی موضوعی در علم نمودی صریح در عناوین رشته‌های مختلف دانشگاهی دارد که همه با آن آشنا هستند. برخی از علوم مانند علوم مهندسی و پزشکی به کاربرد نزدیک‌ترند و با فاصله زمانی کمی از کشف یا اختراع در قالب فناوری و خدمات در زندگی مردم نمود می‌یابند. علوم پایه و زیرساخت‌های علمی کشور به مثابه سرمایه‌گذاری بلندمدتی هستند که معمولا حکومت‌ها انجام می‌دهند و متضمن پیشرفت فناورانه، صنعتی و پزشکی کشورها در آینده‌اند. به قول معروف «علم امروز، تکنولوژی فردا است».
اهمیت مراودات علمی بین‌المللی
در طول تاریخ مکاتب مختلف علمی در کشورهای مختلف وجود داشته و دارد و مراودات علمی و ارائه نتایج علمی و پژوهشی به سایر متخصصان هم‌رشته و به نقد گذاردن این ایده‌ها و دستاوردها در مجامع علمی همواره بخش مهمی از فرهنگ علمی و متضمن پیشرفت و اعتلای علم بوده است. با وجود کاهش فاصله ما با مرزهای دانش، به‌ویژه در سال‌های اخیر، سطح علمی در کشور ما هنوز با مرزهای دانش فاصله قابل ملاحظه‌ای دارد. هر چند کاهش هرچه بیشتر این فاصله در وهله اول، تلاش هرچه بیشتر دانشمندان ما را می‌طلبد، داشتن مراودات مستمر و جدی با مجامع علمی و دانشگاهی بین‌المللی، بخشی غیرقابل اغماض است و جایگزین دیگری ندارد. بدون مراودات جدی بین‌المللی علمی و قرارداشتن در متن تحولات علمی ما هیچ‌گاه به مرزهای دانش و توسعه علم نخواهیم رسید. ما نباید صرفا بر آنچه که از غرب اخذ می‌کنیم تکیه کنیم، بلکه باید همواره در فکر نوآوری علمی در سطح دانش روز باشیم، چیزی که بسیار مغفول واقع شده و از آن دور هستیم. انتظار از رئیس‌جمهور، معاون علمی و وزیر علوم او و دستگاه‌های ذی‌ربط این است که اهمیت ورود به مرزهای دانش و حضور در آن جایگاه را بشناسند و ملزومات آن را درک و راه را برای آن هموار کنند. بخشی از این مهم با اصلاح آیین‌نامه‌های مربوط و وزن‌دادن به تلاش برای حرکت در مرزهای دانش و بخشی از آن از طریق تسهیل ارتباطات و مبادلات معنادار علمی بین‌المللی قابل انجام است.
تدوین و رعایت استانداردها
اهمیت تدوین و رعایت استانداردها و کیفیت در تمامی آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرائی، به‌ویژه در مسائل مربوط به دانشگاه‌ها و برنامه‌های علمی کشور از جمله نکات مغفول مانده است. نکته‌ای که تقریبا در تمامی مسائل کشور به آن کم‌توجهی می‌شود، مفهوم استانداردها و لزوم رعایت آنهاست. مفهوم استاندارد منحصر به کالاها و خدمات مصرفی نیست، بلکه برای آموزش‌وپرورش و نوع و روش مدیریت‌ها و تدوین آیین‌نامه‌ها و مقررات اجرائی نیز چارچوب‌های استاندارد وجود دارد. تدوین و رعایت استانداردها و اینکه استانداردها متضمن حداقلی از کیفیت باشند، نیاز به فرهنگ‌سازی وسیع دارد. انتظار از رئیس‌جمهور (هم به‌عنوان رئیس قوه‌مجریه و هم به‌عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی) و مجموعه‌های تابعه آن، توجه درخور به مسئله استانداردها و فرهنگ‌سازی دراین‌باره است. آموزش چه در دوره قبل از دانشگاه و چه در دانشگاه و همچنین پژوهش (چه مراحل انجام پژوهش و چه وسایل و آزمایشگاه‌های پژوهشی) استانداردهای شناخته شده بین‌المللی دارند و توجه به آنها لازمه پیشرفت و ارتقای کیفیت علمی-پژوهشی است.
