رویداد۲۴| حسین فلاحی: امروزه، جتهای جنگنده ستون فقرات نیروهای هوایی جهان هستند. جتهای جنگنده بر اساس سن، نوع تاکتیکی و فناوری موجود در آنها، به پنج دسته مختلف که به عنوان "نسل" شناخته میشوند، تقسیم میشوند. در این مطلب به معرفی ۵ نسل هواپیماهای جنگنده خواهیم پرداخت.
تا اواسط جنگ جهانی دوم، هواپیماها و موتورهای جت کارآمدی که توسط این جتها به حرکت در می آمدند توسط مهندسان متفقین شاخته شدند. بسیاری از این هواپیماها، مانند مسرشمیتامئی ۲۶۲ و گلاستر میتور، در عملیات های مختلف این نبرد حضور داشتند. توسعه جنگندههای جت پس از پایان جنگ ادامه یافت و منجر به هواپیماهای جدیدی مانند لاکهید پی-۸۰، میگ-۱۵ و اف-۸۶ سابر شد. این جنگندههای نسل اول، گذشته از اینکه به جای موتور پیستونی، از موتور جت استفاده میکردند، تفاوت چندانی با جنگندههای معاصر خود نداشتند و دارای بالهای کمی عقبنشینی یا بدون عقبنشینی، توپهای کنترل دستی و سیستمهای الکترونیکی مدرن بودند.
علاوه بر موتور قابل اعتمادتر، برتری جنگندههای نسل اول نسبت به همتایان پیستونی خود در سرعت آنها بود. به جز چند استثنا، اکثر جنگندههای نسل اول به طور قابل توجهی سریعتر از موتورهای پیستونی بودند که جایگزین آنها شده بودند.
بیشتر بخوانید: بهترین جتهای جنگنده لاکهید مارتین
در جنگندههای نسل اول نیاز به موشکهای هوا به هوای بسیار سریعتر احساس شد. برای بهبود دقت این جنگندهها، جنگندههای نسل دوم به سیستمهای اویونیک ابتدایی، از جمله یک رادار مافوق صوت، مجهز شدند. از آنجایی که در آن زمان سرعت هدف اصلی محسوب میشد، مهندسان تمام تلاش خود را کردند تا پیشرفتهای آیرودینامیکی پیشرفته آن زمان مانند بالهای جاروب شده (یا در برخی موارد، بالهای ترکیبی!) و موتورهای یکپارچه را در آن بگنجانند. همراه با معرفی موتورها و پسسوزهای قدرتمندتر، جنگندههای نسل دوم توانستند در طول پرواز در سطح، مافوق صوت پرواز کنند که آنها را در یک نبرد هوایی بسیار کشندهتر میکرد.
سری سنچری، میراژ ۳، انگلیش الکتریک لایتنینگ و میگ-۲۱ ساخت آمریکا، همگی از جنگندههای نسل دوم اصیل هستند. در حالی که اکثر جنگندههای نسل سوم از خدمت فعال نظامی بازنشسته شدهاند، تعداد کمی از آنها مانند میراژ ۳ در نیروی هوایی پاکستان همچنان در خدمت هستند.
با توجه به اینکه بسیاری از نیروهای هوایی از جنگندههای نسل دوم خود در نقشهایی فراتر از برتری هوایی استفاده میکردند، جنگندههای نسل سوم برای قابلیتهای چندمنظوره طراحی شدند.
جنگندههای نسل سوم با توجه به ماموریتهای بسیار متنوعی که در آنها استفاده میشدند، به طیف گستردهای از سیستمهای اویونیک جدید، از جمله رادارهای فراتر از برد بصری، سیستمهای هشدار زمینی و اقدامات متقابل الکترونیکی (ECM) برای فریب رادارهای دشمن مجهز شدند.
جنگندههای نسل سوم همچنین برای میزبانی طیف وسیعی از سلاحها، از موشکهای هوا به هوا گرفته تا موشکهای هوا به زمین و بمبهای هدایت لیزری (LGB) طراحی شدند.
از اواسط دهه ۱۹۶۰، جنگندههای نسل سوم به غلافهای هدفگیری خارجی برای مهمات هدایتشونده دقیق (PGM) مجهز شدند که اثربخشی آنها را به ویژه به عنوان جنگنده-بمبافکن افزایش داد. شاید بهترین نمونه از مفهوم جنگنده نسل سوم، اف-۴ فانتوم باشد؛ هواپیمایی که در جنگ ویتنام حضور فعال داشت. از دیگر جنگندههای معروف نسل سوم میتوان به داسو میراژ اف۱، هاوکر سیدلی هریر و میگ-۲۳ اشاره کرد.
اگرچه جنگ ویتنام، اف-۴ را به نامی آشنا تبدیل کرد، اما نقصهای اساسی در فناوری هواپیماهای نسل سوم را نیز آشکار کرد. همان اتفاقی که جنگ کره در یک دهه قبل برای جنگندههای نسل اول انجام داده بود.
مهم نبود که عموم مردم در مورد جنگندههای نسل سوم مانند اف-۴ چه فکر میکردند و آنها را تحسین میکردند. این جنگندهها دیگر برای اهداف جدید مورد نظر مناسب نبودند. ویتنام جنگی بود که نه تنها به جنگنده-بمبافکنهای چندمنظوره نیاز داشت، بلکه به هواپیماهایی نیاز داشت که به همان اندازه که سریع بودند، مانورپذیر نیز باشند.
در واقع، جنگندههای نسل چهارم سریعترین هواپیماهایی هستند که حتی سریعتر از همتایان نسل پنجم خود به شمار می روند. این جنگنده ها همراه با اختراعات و پیشرفتها در فناوریهای دیگر مانند پرواز با سیم، مواد کامپوزیت و اویونیک دیجیتال، جنگندههای نسل چهارم در درجه اول به عنوان جنگنده طراحی شدند، اما به اندازه کافی انعطافپذیر باشند که نیروهای هوایی بتوانند از آنها در همان قابلیتهای چندمنظوره که اجداد نسل سومشان داشتند، استفاده کنند.
از جمله مشهورترین جنگندههای نسل چهارم میتوان به ساب ویگن، اف-۱۶، پاناویا تورنادو، سوخو-۲۷ و هریر ۲ اشاره کرد. در حالی که بسیاری از نیروهای هوایی جنگندههای نسل چهارم را در زرادخانه خود نگه میدارند، اکثر آنها با منسوخ شدن کم کم از دور خارج می شوند.
با توجه به منسوخ شدن جنگندههای نسل چهارم و همچنین کمبود بودجه برای جنگندههای جدید در پایان جنگ سرد و پس از آن، تولیدکنندگان هواپیما شروع به توسعه جنگندههای نسل ۴.۵ کردند. بسیاری از این جنگندهها عناصری از فناوری پنهانکاری و اویونیک مدرن را در خود جای دادهاند، البته نه به اندازه جنگندههای نسل پنجم. از طرف دیگر، جنگندههای نسل ۴.۵، جنگندههای نسل ۴+ نیز نامیده میشوند. شاید مشهورترین جنگندههای نسل ۴.۵ شامل یوروفایتر تایفون، داسو رافال، میگ-۳۵، اف/ای-۱۸ هورنت و ساب گریپن باشند.
امروزه هر جنبهای از زندگی قرن بیست و یکم با دیجیتالی شدن تعریف شده است. هوانوردی نظامی نیز از این قاعده مستثنی نیست. تقریباً تمام سیستمهای الکترونیکی پرواز در این هواپیماها دیجیتال هستند و هواپیما از طریق میلیونها خط کد برنامهریزی میشود. بسیاری از آنها همچنین دارای انواع جدیدی از سیستمهای الکترونیکی پرواز مانند رادار روزنه مصنوعی (SAR) و/یا جستوجو و ردیابی مادون قرمز (IRST) هستند.
برای افزایش آگاهی و هماهنگی موقعیتی، اکثر جنگندههای نسل پنجم دارای ادغام دادههای شبکهای هستند که به جنگندههای نسل پنجم اجازه میدهد تا با سایر جنگندههای نسل پنجم متحد در نزدیکی خود "صحبت" کنند. تعداد کمی از آنها حتی از درجات مختلفی از هوش مصنوعی برای کمک به خلبان در طول پرواز، به ویژه در نبرد هوایی، استفاده می کنند.
هر چقدر هم که جنگندههای نسل پنجم یک کامپیوتر باشند، انتظار میرود که با تغییرات آینده در نبردهای هوایی، از طریق بهروزرسانیهای نرمافزاری، سازگار شوند و بدین ترتیب در درازمدت میلیونها دلار برای نیروهای هوایی در سراسر جهان صرفهجویی کنند.
جنگندههای نسل پنجم، مانورپذیری نسل چهارم و نسل ۴.۵ خود را به ارث بردهاند، اما به دلیل الزامات عملیاتی مهم تر، تا حدودی از سرعت مرتبط با این نسلها را از دست دادهاند. چند جنگنده نسل پنجم معروف عبارتند از اف-۳۵ لایتینگ، سوخو-۵۷، شنیانگ اف سی-۳۱، اف-۲۲ رپتور و چنگدو جی-۲۰. در حال حاضر چندین جنگنده نسل پنجم مانند TAI TFX در ترکیه و سوخو-۷۵ در روسیه در دست توسعه هستند.