عوارض از معابر شهری؛ حل مشکلات یا حذف صورت مسئله؟

رویداد ۲۴ - دریافت عوارض برای عبور از معابر شهری مدتی است در رسانه‌ها مطرح می‌شود. عوارضی که بر اساس لایحه‌ای در شورای شهر تهران، قرار است برای عبور از برخی تونل‌ها و بزرگراه‌های شهری اخذ شود تا منبع دیگری بر درآمدهای شهرداری افزوده شود.

سال گذشته لایحه اخذ عوارض از معابر شهری تهران در شورای شهر تهران مطرح شده بود که این مسئله همچنان روی میز مسئولان شهری است و هفته گذشته نیز شورای شهر این موضوع را مورد بررسی قرار داد تا بر اساس آن تونل‌های «نیایش»، «توحید»، «رسالت» و پل طبقاتی «صدر» به عنوان معابر خاص برای اخذ مجوز تردد در نظر گرفته شوند.

ابوالفضل قناعتی عضو هیئت‌رئیسه شورای شهر تهران گفته بود: تعیین عوارض برای تردد از تونل‌ها و برخی از معابر شهری در مرحله کارشناسی است و هنوز قطعی نشده است.

به گفته این عضو شورای شهر تهران، این لایحه در کمیسیون عمران در مرحله کارشناسی است و باید مشخص شود از این عوارض چقدر شهرداری درآمد دارد و آیا این میزان درآمد ارزش ایجاد برخی نگرانی‌ها برای شهروندان را دارد یا نه.

البته قناعتی اضافه کرده بود: برای مسیرهایی که از آن‌ها عوارض گرفته خواهد شد باید مسیرهای جایگزین داشته باشد که در بسیاری از این مسیرهای پیشنهادی، هیچ‌گونه مسیر جایگزین وجود ندارد.

با این حال رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران از برگشت لایحه اخذ عوارض تردد از معابر خاص خبر داد.

این در حالی است که به گفته رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران برخی از اعضای شورا با دریافت عوارض از تونل‌های رسالت و توحید مخالف هستند چرا که مسیر جایگزینی برای آن‌ها وجود ندارد.

اما امروز معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران نسبت به مخالفت‌ها با دریافت عوارض از معابر شهری واکنش نشان داد و گفت: برخی تصور می‌کنند که شهرداری برای تأمین منابع مالی خود به منابع مجهول و نامتناهی وصل هستند، این مطلب درست نیست چرا که مردم پایتخت هزینه اداره شهر را پرداخت می‌کنند.

جعفر تشکری هاشمی با بیان اینکه همه مردم به صورت مساوی عوارض پرداخت می‌کنند گفت: میزان هزینه‌ها بر اساس برخورداری مردم از امکانات است و این لایحه در توسعه عدالت اجتماعی نقش شایانی دارد چرا که مردمی که از تونل‌ها استفاده می‌کنند هزینه‌ای پرداخت کرده و مردمی که از این معابر عبور نمی‌کنند طبیعتاً نیز هزینه‌ای نمی‌پردازند.

با این حال هزینه ساختن معابر شهری در تهران، از بودجه عمومی و در واقع از جیب مردم پرداخت می‌شود و برای عده‌ای این سؤال مطرح است که چرا باید دوباره عوارضی برای استفاده از معابر شهری پرداخت کنند که معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران گفته است: مگر مردم برای خرید اتوبوس و ساخت مترو پول نمی‌دهند؟ پس چرا مجدداً بلیت تهیه می‌کنند؟

 هر چند چنین قیاسی را نمی‌توان از یک مسئول شهری پذیرفت چرا که هزینه‌های نگهداری زیرساخت‌های شهری و عمرانی، قابل مقایسه با هزینه‌های جاری سیستم حمل‌ونقل عمومی مانند مترو و اتوبوس نیست؛ اما دریافت عوارض از معابر شهری نیز مسئله تازه‌ای در مدیریت شهری دنیا نیست؛ به طوری که برخی از بزرگراه‌ها و تونل‌ها در شهرهایی مانند لندن و یا سئول پایتخت کشورهای انگلستان و کره‌جنوبی نیز مشمول پرداخت عوارض از شهروندان می‌شود با این تفاوت که برای مثال در مورد لندن و پل دارتفورد و تونل‌های شاهراه M25، این پروژه توسط بخش خصوصی سرمایه‌گذاری و ساخته شده بود. ضمن آنکه بودجه شهرداری تهران ده برابر بودجه شهرداری لندن است.

از سوی دیگر در شهری مثل سئول که دو تونل شهری جنوب این شهر را به مرکز متصل می‌کند و عبور از آن نیازمند پرداخت عوارض است وضعیت متفاوتی با شهر تهران دارد. سئول که آغاز پروژه متروسازی خود را تقریباً همزمان با آغاز چنین پروژه‌ای در تهران کلید زده بود، حالا یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های متروی دنیا را دارد به طوری که متروی آن روزانه بیش از هشت میلیون مسافر را جابجا می‌کند و سومین شبکه بزرگ مترو در جهان است.

با این حال سؤال اساسی این است که آیا اخذ عوارض از معابر شهری برای تأمین هزینه‌های شهرداری امری پذیرفته شده است یا خیر؟ یک کارشناس برنامه‌ریزی شهری در گفت‌وگو با رویداد ۲۴ می‌گوید: اخذ عوارض شهری، امری مرسوم برای تأمین هزینه‌های شهرداری‌ها است و این مسئله در تمام دنیا معمول است که شهرداری‌ها بخش مهمی از درآمدهای خود را از طریق مالیات به دست می‌آورند.

افشین خاکی معتقد است: در شهری مثل تهران، معضل ترافیک و جمعیت بالا، مشکلات زیادی را برای اداره شهر ایجاد کرده است، با این حال چرخه معیوبی در تأمین هزینه‌ها وجود دارد به طوری که شهرداری برای کسب درآمد اقدام به فروش تراکم می‌کند که این مسئله باعث افزایش ساخت‌وساز می‌شود و در نتیجه جمعیت بیشتری به این کلان‌شهر مهاجرت کنند.

او اضافه می‌کند: همین مسئله مشکلات جدیدی را برای شهرداری ایجاد می‌کند چرا که با افزایش جمعیت ناشی از فروش تراکم، دوباره حجم بالای ترافیک و تقاضا برای خدمات شهری افزایش پیدا می‌کند.

حالا اخذ عوارض از معابر شهری مثل تونل توحید، رسالت، نیایش و پل صدر به نظر می‌رسد راهکار جدیدی است که برای تأمین هزینه‌های شهری در نظر گرفته شده است که خاکی در این باره می‌گوید: در شهر تهران برخی از معابر مانند تونل توحید و یا رسالت، بخش مهمی از بار ترافیکی را بر دوش می‌کشد و بسیاری از مردم از شمال تا جنوب یا شرق تا غرب از آن‌ها استفاده می‌کنند اما در مورد پروژه‌ای مانند پل طبقاتی صدر از همان ابتدا هم بحث‌هایی مطرح بود مبنی بر این که این پروژه تنها برای شمال شهر ساخته شده و است و کمکی به حل معضل ترافیک نمی‌کند.

این کارشناس شهری با دریافت عوارض از معابری مثل پل صدر به دلیل آنکه تنها قشر خاصی از یک منطقه شهر از آن استفاده می‌کنند، موافق است.

از سوی دیگر برخی مسئولان شهری هزینه‌های مختلفی را برای عوارض عبور از این مکان‌ها در نظر گرفته‌اند و هنوز اختلاف‌ها بر سر این نرخ در میان مدیران شهری وجود دارد، اما برخی از پیشنهادهای اولیه از مبلغ ۳۰۰ تومان برای هر بار عبور از پل صدر حکایت می‌کرد. بر اساس اطلاعات ترافیکی بیش از ۲۳ میلیون خودرو در یک سال از روی پل بزرگراه طبقاتی صدر عبور می‌کنند با این حساب شهرداری می‌تواند با دریافت عوارض از آن، نزدیک به ۷ میلیارد تومان درآمد سالانه کسب کند.

هر چند این رقم در برابر هزینه‌ای که برای ساختن این پل صرف شده بود،‌ رقم قابل توجهی نیست. حالا دریافت عوارض از معابر شهری در حالی در دستور کار قرار دارد که سیستم حمل‌ونقل عمومی پاسخگوی نیازهای شهروندان نیست. در حالی که دبیر شورای عالی ترافیک کشور چند سال قبل گفته بود: هزینه پنج هزار میلیارد تومانی پل صدر برابر با هزینه ساخت کل خطوط مترو در پایتخت است.

در واقع با هزینه ساختن پل صدر که به گفته افشین خاکی تنها به بخشی از شهروندان بالای شهر خدمات ارائه می‌دهد، امکان بهره‌برداری از ۷۱ کیلومتر مسیر مترو وجود داشت که این موضوع می‌توانست بخش قابل توجهی از نیازهای حمل‌ونقلی شهری مثل تهران را برطرف کند.

حالا خاکی کارشناس برنامه‌ریزی شهری به رویداد ۲۴ می‌گوید: مهم‌تر از آنکه آیا اخذ عوارض از پل‌ها و تونل‌ها اساساً درست هست یا خیر، باید به این مسئله توجه کرد که قرار است درآمدهای حاصل از این عوارض در چه بخش‌هایی هزینه شود.

این در حالی است که عملکرد شهرداری نشان داده است، بودجه‌های هنگفت اساساً به سمت پروژه‌هایی سوق داده شده است که بیش از آنکه برای ارائه خدمات شهری به مردم و رفع بسیاری از معضلات شهری مثل آلودگی هوا باشد، در جهت کسب درآمدهای مضاعف و تأمین خواسته‌های قشر خاصی از طبقات بالای شهر بوده است.