قطعی اینترنت و بازار داغ کاسبان فیلترشکن

رویداد۲۴ میلاد علوی در شرق نوشت: اپراتور‌های همراه و ثابت روز‌های قطعی اینترنت را هم جزء بسته مشترکان در نظر گرفتند.

اینترنت؛ حقی که سلب شد

قطع اینترنت این روز‌ها در ایران به امری روزانه بدل شده است. هر زمان که فراخوانی برای تجمع منتشر می‌شود، می‎‌توان انتظار قطعی اینترنت بین‌الملل و تبدیلش به اینترانت (اینترنت داخلی) را داشت. این روند در دو سه هفته گذشته از ساعت ۱۶ الی ۱۲ بامداد انجام می‌شد، اما از ۲۰ مهر تا امروز، ۲۴ مهر، تقریبا از ساعت ۶ صبح دسترسی ایرانیان به اینترنت از طریق اپراتور‌های همراه قطع شده است؛ آن هم بدون اعلام و توضیح قبلی. امکان استفاده از اینترنت ثابت تا حدی وجود داشت، ولی سرعت آن بسته به منطقه و میزان تجمع مردم در آن منطقه، متفاوت است. در مناطقی که احتمال تجمع بیشتر است، اینترنت ثابت یا قطع است یا بسیار کند، ولی در نقاط اصطلاحا خلوت‌تر، مردم راحت‌تر می‌توانند از اینترنت ثابت استفاده کنند. این در حالی است که دسترسی آزادانه به اینترنت هم در منشور حقوق شهروندی و هم قوانین بین‌المللی پذیرفته شده از سوی ایرانیان به عنوان یک حق برای شهروندان اعلام شده است.

فیلتر همه چیز

اعتراضات به جان باختن مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد که بالا گرفت، روند فیلترینگ هم در ایران دوباره آغاز شد. مسئولان امر تنها به قطعی اینترنت و کاهش جدی سرعت آن در شهر‌ها و روستا‌های مختلف ایران بسنده نکردند، نرم افزار‌ها و پیام‌رسان‌های مورد استفاده مردم هم یکی پس از دیگری فیلتر شد؛ واتساپ، اینستاگرام، وایبر، گوگل پلی، اپل استور، بوتیم، ایمو و سیشن تنها بخشی از نرم افزار‌هایی است که فیتلر شدند. بازی‌هایی که در حالت استریم و آنلاین امکان چت را فراهم می‌کردند هم فیلتر شدند، از «حکم» و «بازی آشپزی» گرفته تا «کال آو دیوتی» و «کلش آو کلنز». بعضا اعلام شد که برخی از این نرم افزار‌ها نظیر گوگل پلی رفع فیلتر شده‌اند، اما تعداد قابل توجهی از ایرانیان همچنان برای دسترسی به آن نیازمند استفاده از فیلترشکن هستند.

فیلترشکن؛ واجب‌تر از نان شب!

اولین نتیجه فیلترینگ گسترده، رشد فیلترشکن‌هاست. پایگاه خبری اکسیوس در گزارشی درباره رشد فیلترشکن‌ها در ایران نوشت: «درخواست‌های روزانه در ایران برای «شبکه خصوصی مجازی» که با نام اختصاری VPN شناخته می‌شود نسبت به پیش از اعتراضات اخیر ۳۰۰۰ درصد رشد داشته است» نگاهی به شبکه‌های اجتماعی نظیر توئیتر هم حکایت از تلاش روز افزون ایرانیان برای دستیابی به فیلترشکن است. نهاد‌های متولی هم در این میان تلاش می‌کنند فیلترشکن‌ها را بیش از پیش با اختلال مواجه کنند. بسیاری از فیلترشکن‌های اشتراکی از پرایوت وی پی ان گرفته تا لنترن عملا امکان دور زدن فیلترینگ‌ها را ندارند. همین مساله سبب شده تا مردم برای استفاده از فیلترشکن‌ها به کافی نت‌ها و مراکز خدمات مراجعه کنند. آنان نیز بعضا فیلترشکن‌هایی نظیر پاندا وی پی ان را به مردم می‌فروشند که در بهترین حالت، ۵ ساعت وصل خواهند بود و بعد امکان استفاده نخواهند داشت.

بیشتر بخوانید: تجارت الکترونیک با فیلترینگ اینستاگرام و واتساپ دود شد

دلالی در روز روشن

رشد مراجعه ایرانیان به کافی نت‌ها و مراکز خدمات کامپیوتری سبب شده تا فعالان این عرصه قیمت فیلترشکن‌ها را هم افزایش دهند. بعضا شاهد کلاهبرداری هم هستیم. یکی از فیلترشکن‌هایی که این روز‌ها در ایران همچنان فعال است و نهاد‌های مسئول نتوانسته‌اند در عملکردش اختلال ایجاد کنند، در خارج از ایران به ازای ۱۲ ماه کمتر از ۹۰ یورو به فروش می‌رسد، چیزی حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان. با خرید اشتراک ۱۲ ماهه این فیلترشکن، ۵ کاربر امکان استفاده از آن را خواهند داشت. کافی نت‌ها در ایران با خرید این فیلترشکن، هر کدام از حساب‌های کاربری‌اش را به مبلغی حدود یک میلیون و ۱۰۰ هزار تومان می‌فروشند. مراجعه حضوری خبرنگار شرق به بعضی از این کافی نت‌ها در تهران و کرج، حاکی از آن است که نصب ارزان‌ترین فیلترشکن، حدود ۴۰ هزار تومان و گران‌ترینش، حدود ۲ میلیون تومان (اشتراک ۱۲ ماهه) هزینه در پی دارد.

فروش روزانه فیلترشکن؛ حداقل ۵۰۰ هزار تومان!

یکی از دفاتر خدمات کامپیتوری در خیابان کارگر تهران از جمله مراکزی است که مردم برای نصب فیلترشکن به آن مراجعه می‌کنند. یکی از فروشندگان این مرکز، به خبرنگار شبکه شرق گفت که به طور میانگین روزانه ۵۰۰ هزارتومان از نصب فیلترشکن برای مردم کسب درآمد می‌کند. او درباره فیلترشکن‌هایی که برای مردم نصب می‌کنند نیز گفت: «از سایفون گرفته تا آرگو وی پی ان، سیسکو و توربو وی پی ان متفاوت است». این مرکز خدمات کامپیوتری تاکید داشت که برای نصب همه این فیلترشکن‌ها از مردم وجوهی دریافت می‌کند. مبلغ دریافتی از مردم در نقاط مختلف شهر، اما متفاوت بود. در سعادت آباد حداقل ۱۰۰ هزار تومان و در میدان انقلاب حداقل ۳۰ هزار تومان.

نخریم، چیکار کنیم؟!

مردم مراجعه کننده به این دفاتر بیشتر افرادی هستند که به هردلیلی توانایی دانلود فیلترشکن‌ها را ندارند. محمود، با حدود ۶۰ سال سن، یکی از این افراد است. او در پاسخ به این سوال خبرنگار شبکه شرق که چرا برای نصب فیلترشکن‌هایی که رایگان هستند یا با قیمتی به مراتب کمتر، در خارج از ایران امکان خریداری دارند، به دفاتر خدمات کامپیوتری مراجعه می‌کند، گفت: «من بلد نیستم فیلترشکن نصب کنم. پسرم قبلا یک راهی نشان داده بود که الان کار نمی‌کند. مجبورم. نخرم، چیکار کنم؟!» زینب، ۴۰ ساله که برای نصب فیلترشکن به دفتری در میدان هفت‌تیر مراجعه کرده بود هم به خبرنگار شبکه شرق گفت: «بچه‌هام تو شهرستان‌ان و دانشجو. فیلترشکن نباشه، نمی‌تونم ازشون خبر بگیرم. تلفن هم گاهی آنتن نمی‌ده. اگر از بچه‌هام بی خبر بمونم، سکته می‌کنم.»

کلاهبرداری به سبک اپراتور‌ها

در روز‌های قطعی و اختلال جدی اینترنت، در کنار معضل فیلترینگ گسترده، تمام شدن بسته مردم هم یکی دیگر از معضلات بود. بسیاری از مردم بسته‌های هفتگی و ماهانه‌ای خریده بودند که در روز‌های قطعی اینترنت و اختلال گسترده آن، عملا امکان استفاده نداشت، ولی هیچ کدام از این اپراتور‌ها حاضر به تمدید خودکار و رایگان بسته مردم نشدند. این موضوع در قبال فروشندگان اینترنت ثابت هم صدق می‌کند. تلاش خبرنگار شبکه شرق برای پیگیری موضوع از وزارت ارتباطات و سازمان حمایت از حقوق مصرف کنندگان هم به جایی نرسید تا مردم هم پول بسته‌هایی که امکان استفاده از آن را نداشتند، بپردازند و هم پولی مجزا برای خرید فیلترشکن.

کسب و کار‌هایی که تعطیل شد

فیلتر اینستاگرام به خودی خود سبب شد تا بسیاری از فروشندگان و آنلاین شاپ‌ها با مشکلات جدی‌ای مواجه شوند. راهکار مسئولان برای این معضل، کوچ مردم به سمت نرم افزار‌های داخلی نظیر روبیکا است حال آنکه افکار عمومی اعتمادی به این نرم افزار‌ها ندارد. افزون بر این، با قطعی اینترنت بسیاری از کسب و کار‌های خرد مبتنی بر اینترنت هم به ورشکستگی رسید. سارا دارنده یکی از همین کسب و کارهاست. او در مهرشهر کرج، گیم نتی داشت که مردم در آن بازی‌های آنلاین را انجام می‌دادند. قطعی و اختلال بیشتر از ۲ هفته‌ای اینترنت سبب شده تا او مجبور به فروش کنسول‌های بازی و تعطیلی کسب و کار خود شود. او به خبرنگار شرق گفت: «تا پیش از این روزانه حدود یک میلیون تومان درآمد داشتم، اما با قطعی اینترنت، عملا ورشکسته شدم، چون امکان پرداخت کرایه مغازه را از جیب خودم ندارم. بدتر اینکه معلوم نیست چه زمانی اینترنت درست می‌شود. در این شرایط نمی‌شود کار کرد.»

بدافزار به نام فیلترشکن

مساله امنیت ایرانیان دیگر موضوعی است که با رشد استفاده از فیلترشکن‌ها ایجاد شده است. تا پیش از این و بنا به گزارش‌های منتشر شده، موبایل ایرانیان بیشتر میزان آلودگی به بدافزار را در قیاس با دیگر کشور‌ها داشت. اکثر این بدافزار‌ها را فیلترشکن‌هایی تشکیل می‌دهند که شاید تا پیش از این اعتراضات وصل می‌شدند، اما نه از امنیت کافی برخوردار بودند و نه حراستی از اطلاعات شهروندان می‌کردند. در این مدت نام برخی از این فیلترشکن‌ها در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد؛ هات اسپاد شیلد، فری گیت، تله وی پی ان. برخی از شرکت‌‎های سازنده فیلترشکن هم شاهد فعالیت فرزندان برخی مقامات ایرانی در خود بودند که نامشان در شبکه‌های اجتماعی مطرح و مردم تشویق به استفاده نکردن از آنان شدند.