«تب کنگو»؛ مرگبار اما قابل پیشگیری

رویداد۲۴-ویروس تب خونریزی دهنده «کریمه کنگو» در ایران برای نخستین بار از طریق تشخیص آنتی بادی اختصاصی در نمونه‌های سرم دام در سال 1970 شناسایی شد و نخستین عفونت انسانی این ویروس در ایران به سال 1999 بر می‌گردد. در سال 1966، 9 مورد تب هموراژیک در روستاهای نزدیک سراب استان آذربایجان شرقی دیده شد اما از آن زمان تعداد موارد کریمه کنگو در ایران افزایش نیافته است. مقالاتی که ژانویه 2012در مجلات معتبر منتشر شده نشان می‌دهد از مجموع 870 مورد تأیید شده مبتلا به تب کریمه کنگو در ایران، 126 مورد مرگ و میر اتفاق افتاده است؛ در واقع نرخ مرگ و میر این بیماری در ایران 17.6 درصد گزارش شده است. این بیماری در 26 استان از 31 استان ایران دیده شده که بیشترین تعداد موارد آن در سیستان و بلوچستان، اصفهان، فارس، تهران، خراسان و خوزستان دیده می شود و فقط در 5 استان مازندران، اردبیل، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و البرز موارد عفونت‌های انسانی گزارش نشده است. تعداد کل موارد تب کریمه کنگو به تفکیک هر استان به انستیتو پاستور ایران گزارش شده است. داده‌های تجمعی اخیر نشان می‌دهد از سال 2000 تا 2012 از مجموع 870 مورد شناسایی شده 48 مورد آن مربوط به کودکان بوده که سه مورد آن منجربه فوت کودکان شده است.

نخستین مورد تأیید شده تب کریمه کنگو در ایران در ماه اگوست (مرداد1378) تشخیص داده شد که بیمار از خونریزی شدید معده و روده در بیمارستانی در بخش مرکزی کشور جان باخت. در همان زمان همسر این بیمار نیز با علائم تب، تهوع، اسهال و خونریزی واژن به بیمارستان مراجعه کرد و 6 روز پس از ابتلا درگذشت نمونه‌ برداری از خون بیمار بعد از مرگ تست ویروس کریمه کنگو را مثبت نشان داد. گفته می‌شود موج اول این بیماری با افزایش آگاهی توسط سیستم بهداشت عمومی و اقدام های پیشگیرانه در ایران به کنترل در آمده است.
تب کریمه کنگو در آفریقا، بالکان، خاورمیانه و شرق آسیا بومی است محل زندگی یا حد جغرافیایی «کنه »اصلی عفونت در کشورهای آسیایی است. افزایش تب کریمه کنگو در ایران نیز به موازات کشور همسایه‌اش ترکیه است هر چند که تعداد موارد مبتلا در ترکیه بسیار زیاد‌تر بوده است.

تب خونریزی دهنده کریمه کنگو یک نوع بیماری ویروسی است. این بیماری برای نخستین بار سال 1944 در کریمه شناخته شد و در سال 1969 پاتوژن یا همان مسئول این بیماری در کنگو شناسایی شد. ارتباط محل دو نام منجربه طراحی نام فعلی کریمه کنگو یا تب خونریزی دهنده شد.تب کریمه کنگو هر چند نخستین بار در سال 1999 در ایران تشخیص داده شد اما به نظر می‌رسد که سابقه آن در ایران به صدها و شاید هزاران سال پیش برمی گردد. قدیمی‌ترین مرجع شناخته شده در کتاب‌های درسی پزشکی فارسی توسط حکیم جرجانی در اواخر قرن 12 حاکی از آن است که این عفونت ویروسی تحت عنوان گزش حیوانات مختلف شبیه به شپش یا کنه منجربه خونریزی بافت‌های زیر پوست می‌شود. جالینوس نیز می‌گوید این کنه‌ها آنقدر کوچک هستند که به سختی قابل رؤیت‌اند با این حال آسیب‌های ناشی از نیش آن بسیار بزرگ است و از بینی گرفته تا مثانه و مقعد و دندان خونریزی اتفاق می‌افتد با این حال در آثار موجود طبری، رازی وابن سینا هیچ نشانه‌ای از تب هموراژیک پیدا نشده است.

نرخ کشندگی بیماری (تب کریمه کنگو)CCHF تا 40 درصد است. (تعدادی از موارد یک بیماری که منجر به مرگ می شود را نرخ کشندگی می گویند) این ویروس در درجه اول از کنه و دام به انسان منتقل می‌شود و انتقال آن از انسان به انسان از تماس نزدیک با خون، ترشحات ارگان‌ها یا سایر مایعات بدن افراد آلوده منتقل می‌شود.تب خونریزی دهنده کنگو یک بیماری گسترده ناشی از یک ویروس منتقله از راه کنه به نام «نایرو ویروس»  از خانواده «بونیا »ویروس‌ها است.میزبان ویروس «بونیا» شامل طیف گسترده‌ای از حیوانات وحشی و اهلی مانند گاو، گوسفند و بز است با این حال بسیاری از پرندگان به عفونت مقاوم هستند اما شترمرغ حساس است و ممکن است شیوع بالایی از عفونت را در مناطق بومی نشان دهند به‌عنوان مثال سابق بر این در کشتارگاه شترمرغ در آفریقای جنوبی تب کریمه کنگو شیوع داشت، هیچ بیماری مشهودی در این حیوانات مشهود نبود. حیوانات از طریق گزش کنه آلوده به ویروس آلوده می‌شوند و ویروس از طریق جریان خون منجربه عفونت ارگان‌ها و بافت‌ها می‌شود این چرخه یعنی از زمان گزش کنه تا بروز علائم حدود یک هفته طول می‌کشد.

ویروس بلافاصله پس از گزش کنه یا از طریق تماس با خون حیوان آلوده هنگام کشتار منتقل می‌شود. اغلب قربانیان این ویروس افرادی هستند که در صنعت دام مانند کارگران کشتارگاه‌ها کار می‌کنند و همچنین در دامپزشکان نیز رخ داده است. علاوه بر این عفونت CCHF از راه ضد عفونی نادرست تجهیزات پزشکی و استفاده مجدد از سوزن و آلودگی تجهیزات پزشکی نیز منتقل می‌شود.طول دوره کمون ویروس بستگی به حالت اکتسابی این ویروس دارد.پس از عفونت توسط گزش کنه دوره کمون معمولاً یک تا سه روز تا حداکثر 9 روز است. دوره کمون بیماری از طریق تماس با خون یا بافت آلوده نیز معمولاً 5 تا 6 روز تا حداکثر 13 روز است. شروع علائم تب خونریزی دهنده ناگهانی است. تب، درد عضلانی، سرگیجه، سفتی و درد گردن، کمر درد، سردرد، درد چشم و ترس از نور(حساسیت به نور) همچنین علائمی مانند تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکم و گلو درد و به دنبال آن نوسان های خلقی شدید و سردرگمی هم از علائم انتقال ویروس به بدن است. پس از 2 تا 4 روز ویروس منتقل شده خواب آلودگی را تحریک می‌کند و افسردگی و سستی جایگزین حرکات فرد می‌شود علاوه بر این درد شکم در قسمت فوقانی و بزرگ شدن کبد(هپاتومگالی)در بیماران قابل تشخیص است. دیگر علائم بالینی عبارتند از: تاکی کاردی(ضربان قلب سریع)، لنفادنوپاتی(بزرگی غدد لنفاوی) و بثورات جلدی(بثورات ناشی از خونریزی داخل پوست) در سطوح مخاطی داخلی، از جمله در دهان و گلو و پوست. بعد از روز پنجم شواهدی از قبیل وخامت وضعیت کلیه‌ها، بزرگ شدن ناگهانی کبد و نارسایی ریوی را بیمار تجربه می‌کند.

میزان مرگ و میر در این بیماری حدود 40 درصد است و مرگ معمولاً در هفته دوم از بیماری رخ می‌دهد. در بیمارانی که بهبود می‌یابند به طور کلی روند بهبودی از روز نهم و دهم پس از شروع بیماری آغاز می‌شود.اگرچه واکسن غیر فعال‌کننده آنتی ژن ویروس در مقیاس کوچک در شرق اروپا روی مغز موش‌ها آزمایش شده اما در حال حاضر هیچ گونه واکسن بی‌خطری برای استفاده انسان در دسترس نیست بنابراین تنها راه کاهش عفونت افزایش آگاهی از عوامل خطر و آموزش مردم در جهت کاهش قرار گرفتن در معرض این ویروس است.پوشیدن لباس‌های آستین بلند و شلوار بلند، لباس‌های رنگ روشن برای تشخیص آسان کنه روی لباس، استفاده از آفت کش‌ها برای کشتن کنه، کنترل هجوم کنه‌ها روی حیوانات در اصطبل‌ها و انبارها، پوشیدن دستکش و دیگر لباس‌های محافظ هنگام دست زدن به حیوانات بویژه در طول کشتار و قصابی و حذف کنه‌ها در خانه‌ها از جمله اقدام های پیشگیرانه برای گزش کنه است.

منبع: WWW.ncbi.nlm.nih.gov