هانیه توسلی : نمی‌توان منکر تاثیر سینما در فرهنگسازی شد
رویداد۲۴-از سینما، علاوه بر وجه هنری و سرگرمی، انتظاراتی از قبیل آگاهی‌بخشی درباره موضوعات مورد نیاز جامعه و البته فرهنگسازی هم می‌رود. در ایران امروز و حتی در سطح جهان، حوزه سلامت از جمله حوزه‌هایی است که آثار ماندگاری با محوریت آن ساخته شده که البته در دل درام قصه روایت شده است. با توجه به نزدیک شدن دومین جشنواره فیلم سلامت، با هانیه توسلی درباره تاثیرگذاری سینما در این حوزه به گفت‌وگو نشستیم.حوزه سلامت جامعه، از اصلی‌ترین دغدغه‌های این روزهای متولیان و حتی مردم محسوب می‌شود. ابزار سینما به اندازه ظرفیت‌های آن برای آگاهی‌رسانی در این بخش به کار گرفته شده است؟
از دو جنبه باید به این موضوع نگاه کرد؛ اول اینکه فیلم مرتبط با این نوع موضوعات چگونه و کجا اکران می‌شود؟ و نکته بعدی محتوای فیلم است؛ اینکه حاوی چه پیامی برای مخاطبان است. به نظر من سینما، هنری است که به شکل هنر- صنعت درآمده اما همچنان وجه هنری آن برجسته است. اگر این وجه از سینما گرفته شود، تاثیرگذار نخواهد بود زیرا رسالت هنر در ضمیر آن نهفته شده است. این یعنی که نمی‌توان توقع داشت سینما حوزه سلامت و هر حوزه مورد بحث دیگری را برای مخاطب به تصویر بکشد اما وجه هنری خود را حفظ نکرده باشد.
منظور شما این است که در قالب درام داستان، موضوعی به شکل غیرمستقیم در زمینه سلامت یا موضوعات دیگر مطرح شود؟
بله. این امکان وجود دارد که سینما به صورت غیرمستقیم پیامی را به مخاطب انتقال دهد که در این حوزه تاثیرگذار باشد. قدرت و جذابیت هنر همین جا معنا پیدا می‌کند، اینکه یک پیام به صورت پنهان و غیرمستقیم از طریق تکنیک‌های هنری و سینمایی به مخاطب انتقال داده شود که نه عظمت سینما زیر سوال برود و نه اهمیت طرح مباحث مهم برای مخاطب نادیده گرفته شود. قطعا نمی‌توان منکر تاثیرات سینما در فرهنگسازی شد. البته باید در نظر داشت این اتفاق تنها از طریق تولید یک فیلم خوب رخ خواهد داد؛ به این معنی که مخاطب اساسا با فیلم بد ارتباطی برقرار نمی‌کند که قرار باشد از آن تاثیرات فرهنگی یا آگاهی‌بخشی دریافت کند.
ورود سینما به حوزه سلامت، نسبت به گذشته بیشتر شده است؟
در سال‌های اخیر شاهد تولید فیلم‌هایی با موضوع سلامت روانی در سینمای ایران بوده‌ایم. قطعا نیاز به طرح این مباحث در جامعه احساس شده که نویسنده و کارگردان را به سمت نوشتن این فیلمنامه‌ها سوق داده است بنابراین قطعا سینما در زمینه تلنگر به مخاطب موثر عمل می‌کند. اصولا وقتی سینما از علم روانشناسی بهره می‌گیرد تاثیرگذاری آن دو چندان می‌شود. امروزه ترکیب هنر و علم روانشناسی را در سینمای جهان زیاد می‌بینیم. فیلم‌هایی که روابط و قصه‌ها را با تکیه بر بحران‌های اجتماعی، روحی و روانی امروز جوامع به تصویر می‌کشند و بر همین اساس مخاطب امروز را تحت تاثیر قرار می‌دهند. به نظر می‌رسد علم روانکاوی به سینما کمک می‌کند که عنصر درام را در خود جذاب‌تر و تاثیرگذارتر کند.
سینما تا امروز چقدر در حوزه سلامت به مردم اطلاع‌رسانی کرده است؟
پاسخ به این سوال نیازمند یک پژوهش آماری است اما اگر نظر شخصی من را بخواهید فکر می‌کنم ادبیات و کتاب بیش از سینما در زمینه فرهنگسازی و توجه به حوزه‌های اجتماعی مثل سلامت موفق عمل کرده است. کاری که کتاب با مخاطب می‌کند این است که او را از سطح به عمق می‌برد، در هر شرایطی این تغییر نگرش در مخاطب اتفاق بیفتد، احساس همذات‌پنداری با انسان‌های موفق در خواننده تقویت می‌شود. کتاب تلاش برای بهتر بودن یا زیست بهتر داشتن را برای انسان‌ها موجب می‌شود. این نوع نگرش قطعا در رعایت مباحث اجتماعی و حوزه سلامت موثر است؛ نگرشی که هنوز در جامعه به واسطه کتاب ایجاد می‌شود و شاید سینما در این زمینه در پله دوم قرار داشته باشد. البته باید در نظر داشت این نوع تاثیرگذاری قاعدتا از طریق هنر اتفاق می‌افتد. سینما، تئاتر، موسیقی، نقاشی، عکس و همه آثاری که با روح و روان انسان سر و کار دارد به نوعی در این جهت گام برمی‌دارند. اما این تاثیرگذاری بسته به نوع هنری که با آن سروکار داریم، افزایش و کاهش پیدا می‌کند.
کدام گونه فیلمسازی بیشتر می‌تواند در حوزه سلامت، موثر باشد؟
به نظر من سینمای کودک در این زمینه بیشترین تاثیر را دارد و حتی علاوه بر کودکان، خانواده‌ها را نیز متوجه رعایت نکاتی می‌کند که در جامعه نادیده گرفته می‌شود. تماشای یک فیلم خوب قطعا ذهن هر بیننده‌ای را به خود درگیر می‌کند، حالا اگر در این میان نکاتی هم مطرح شود که برای مخاطب جایگاه تجربه را داشته باشد، اتفاق خوبی است. اما قطعا این تجربه یا آموزش را باید در لایه‌های پنهان فیلم قرار داد که به درام و هنر ضربه وارد نکند. در غیر این صورت ما با سینما طرف نیستیم با یک برنامه آموزشی طرف هستیم که هدفش القای یک نکته به مخاطب است و معمولا تاثیر لازم را ندارد. تلویزیون بسیار بیشتر از سینما می‌تواند در این زمینه اثرگذار عمل کند چرا که در همه خانه‌ها تلویزیون وجود دارد، اما شاید یک روستا و محله دورافتاده سالن سینما نداشته باشد. بنابراین اگر بخواهیم فرهنگسازی را صرفا به دوش سینما بگذاریم، شاید چندان موفق نباشیم. در حالی که تولید برنامه با این موضوعات در تلویزیون بسیار تاثیرگذار است. سینما یک هنر است و مخاطب را با ابزار هنر، درگیر یک قصه و رویداد می‌کند، البته این قصه می‌تواند یک بیمار مبتلا به بیماری سخت را روایت کند و اتفاقاتی که حین بیماری برای او رخ داده است. یا یک بیمار مبتلا به آلزایمر یا بیماری‌های روحی و روانی که منجر به یک اتفاق در فیلم می‌شود. اما همه این موارد نمی‌تواند مخاطب را تاحدی تحت تاثیر قرار دهد که مثلا به چکاب برود یا مراقب ابتلا به سرطان باشد. در حالی که یک برنامه یا سریال تلویزیونی به راحتی می‌تواند این نقش را ایفا کند. در نهایت آگاهی‌بخشی از طریق هر ابزاری مفید و موثر است و می‌تواند بخشی از جامعه را درگیر کند.
درباره برگزاری دومین دوره جشنواره سلامت چه نظری دارید، دوره اول این جشنواره که سال گذشته برگزار شد، چقدر توانست به ارایه نکات سلامت به مردم موفق عمل کند؟
قطعا برگزاری یک جشنواره با موضوع سلامت می‌تواند مخاطب را با گستره این مباحث آشنا کند و اطلاعاتی که مخاطبان نیاز دارند را هم در اختیار آنها قرار دهد. از سوی دیگر یک جشنواره می‌تواند به کارگردان و فیلمنامه‌نویسان ایده بدهد که چگونه فیلم‌هایی را تولید کنند تا مخاطب را بیشتر متوجه مباحثی کند که دغدغه جهان امروز است. هنرمندان از طریق حضور در این برنامه‌های جمعی قطعا دیدگاه مخاطبان خود را دریافت می‌کنند. شاید در جامعه امروز چندان مباحث عاطفی دغدغه نباشد اما یک رویداد اجتماعی و آسیب‌های جامعه دغدغه اکثر جوامع شده که سینماگران را هم به سمت خود کشانده است. جشنواره سلامت و همه جشنواره‌هایی که برای آگاهی به مردم برگزار می‌شود قطعا می‌تواند جامعه را یک گام بیشتر به آگاهی نزدیک کند.
